Trein naar Pakistan
Khushwant Singh (Auteur), Ankie Blommesteijn (Vertaler), Naema Tahir (Inleider)
Beschikbaarheid en plaats in de bibliotheek
ARhus - De Munt
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Hollands Diep, © 2017 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : SING |
ARhus - afdeling Rumbeke
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Niet beschikbaar |
Hollands Diep, © 2017 |
VOLWASSENEN : ROMANS : SING |
Besprekingen
De burgeroorlog komt per trein
Catherine Vuylsteke
i /un/16 j
Je kunt je afvragen waarom het zo lang heeft geduurd, of blij zijn dat het eindelijk zo ver is: 61 jaar nadat Trein naar Pakistan verscheen, ligt de Nederlandse versie in de boekhandel. Het is de debuutroman van Khushwant Singh (1915-2014), India's beroemdste journalist. Deze niet-gelovige sikh schreef meer dan zestig boeken, werkte in de Indiase diplomatie, was hoofdredacteur van verschillende kranten, zetelde in het parlement, en schreef lang een veelbesproken column.
De Nederlandse vertaling valt samen met de zeventigste verjaardag van de Partition, de bloedigste en meest ontwrichtende bladzijde uit de twintigste-eeuwse geschiedenis van Zuid-Azië, die tot vandaag de relaties tussen India en Pakistan vertroebelt.
In 1947 had Groot-Brittannië na twee eeuwen roofzuchtige kolonisatie plots haast om te vertrekken. De laatste Britse bestuurder van Brits-Indië, Lord Mountbatten, kondigde aan dat het 400 miljoen zielen tellende koloniale rijk zou worden opgedeeld in een voor hindoes en sikhs bestemd India en een islamitisch West- en Oost-Pakistan (nu Pakistan en Bangladesh). Twee maanden later was de onafhankelijkheid van beide landen een feit. Het was als de scheiding van een Siamese tweeling. Hindoes, moslims en sikhs woonden sinds de komst van de moslims in de elfde eeuw over het hele grondgebied verspreid. Bij de etnische zuiveringen verloren meer dan 10 miljoen mensen have en goed. Eén miljoen mannen, vrouwen en kinderen werden op gruwelijke wijze vermoord in de treinen die hen naar hun bestemming moesten brengen.
Aardige Engelsen
Er zijn in de voorbije decennia bibliotheken volgeschreven over de Partition. In het Westen is Salman Rushdies allegorische Middernachtskinderen (1981) de bekendste roman, in India en Pakistan gaat die eer naar Trein naar Pakistan (1956). Dat komt doordat Singh de onbevattelijke tragedie een menselijk gezicht geeft, en de verschillende perspectieven - vanuit verschillende religies, klassen en opleidingsniveaus - meesterlijk neerzet.
Het boek speelt zich af in Mano Majra, een fictief oord in de Punjab, de bij de onafhankelijkheid gesplitste grensstaat, waar het moorden het ergste was. Het arme dorp telt zeventig families, evenveel sikhs als moslims, en ligt op de spoorlijn tussen Lahore en Delhi.
De trein is de rode draad. Zijn stoomfluit bepaalt het ritme van het leven van de dorpelingen. Maar in de zomer van 1947 brengt hij de lijken van duizenden hindoes en sikhs. Hij is niet langer een symbool van vredig leven, maar van verdeeldheid, ontworteling en dood. Sikhs en moslims die generaties lang vreedzaam hebben samengeleefd gaan elkaar wantrouwen en hun religieuze leiders kunnen niet op tegen de extremisten van buitenaf die een wraakactie komen beramen. Als het districtsbestuur besluit om alle moslims 'voor hun veiligheid' naar een vluchtelingenkamp te evacueren en vervolgens op transport naar Pakistan te zetten, bedenken zij een plan om de passagiers van die trein te grazen te nemen.
De intocht van de lijkentrein wordt voorafgegaan door twee gebeurtenissen: de roofmoord op de lokale geldschieter en de komst van de activist Iqbal. Hij is een buitenstaander, een in het buitenland opgeleide stedeling die dweept met het socialisme. 'Wilt u niet vrij zijn, wilt u uw hele leven slaaf zijn?' vraagt hij aan de leiders van het dorp. Het antwoord valt tegen. De sikh, die meegevochten heeft in beide wereldoorlogen, vindt de Engelsen aardiger dan de Indiërs. En de moslim meent dat vrijheid voor de gestudeerde mensen is die ervoor hebben gevochten. 'We waren slaven van de Engelsen, nu worden we slaven van de gestudeerde Indiërs - of van de Pakistani'.
Verspilling van leven
Per abuis worden Iqbal en de plaatselijke 'badmash' Jugga opgepakt voor de moord op de geldschieter en in de cel gegooid. De mannen zijn elkaars tegenpool: het stoere, analfabete, korte lontje versus de schriele intellectueel die niet in zijn kaarten laat kijken.
Hun arrestatie werd bevolen door districtmagistraat Hukum Chand, een berekende, doortrapte bureaucraat die verslingerd is aan whisky en meisjes. Hij voelt zich - zoals de hele ambtelijke klasse van dat moment - machteloos tegenover het bloedvergieten en de geplande wraakactie. Te elfder ure laat hij Iqbal en Jugga vrij in de hoop dat zij de aanslag kunnen verijdelen en zo het leven redden van een van de passagiers, het islamitische tienerhoertje Haseena.
Op Iqbal hoeft hij niet te rekenen. Hij spoort de religieuze leider van de sikhs wel aan tot handelen, maar wordt zelf gestuurd door eerzucht en lijfsbehoud. 'Moest hij naar buiten gaan, de menigte tegemoet treden en hun op duidelijke toon vertellen dat dit fout, immoreel was? [...] Er zou niemand zijn om deze daad van uiterste zelfopoffering te zien. [...] Het zou een volkomen verspilling van leven zijn.'
Voor de emotionele Jugga ligt het anders. Als hij verneemt dat zijn moslimgeliefde Nooran in de trein zit, riskeert hij zijn leven. Het is in dit personage dat de kern van Singhs magistrale roman huist, de triomf van liefde en goedheid op een moment van grote crisis. Daar waar de bureaucraten, intellectuelen, politici en religieuze leiders nalaten te handelen, schittert de gewone man.
Vertaald door Ankie Blommesteijn, Hollands Diep, 236 blz., 19,99 € (e-boek 9,99 €). Oorspronkelijke titel: 'Train to Pakistan'.
J. Hodenius
Eerste vertaling in het Nederlands van deze meeslepende klassieker uit 1956 door de Indiase schrijver, journalist en parlementariër (1915-2014). Het verhaalt hoe in het dorpje Mano Majra de verhoudingen tussen de verschillende religieuze bevolkingsgroepen moslims, sikhs en hindoes plotseling verslechtert onder invloed van het uitroepen van de onafhankelijkheid van India en de Partition in 1947: de gedwongen volksverhuizingen van 10-12 miljoen mensen als gevolg van het uiteenvallen van het land langs religieuze lijnen, waarbij het islamitische Pakistan ontstond. De gruweldaden over en weer tussen moslims en hindoes kostten zo’n 2 miljoen mensen het leven. De auteur weet dit abstracte gegeven inleefbaar te maken door het schetsen van levensechte personen (van een bandiet tot en met adjunct-commissaris) in een steeds chaotischer wordende situatie: beginnend met de moord op een plaatselijke geldschieter en het vermoorden van duizenden treinreizigers op het station tot aan het plan van buitenstaanders om trein met geliefde moslims uit het dorp te laten omkomen. Met een inleiding door auteur Naema Tahir.
Een gruwelijke scheiding
Annemarié Van Niekerk
i /ul/01 j
In de zomer van 1947 viel het besluit om Brits India op te delen in twee aparte landen: het islamitische Pakistan en het hindoeïstische India. Onrust en geweld volgden. Tien miljoen mensen sloegen op de vlucht, moslims richting Pakistan, hindoes en sikhs richting India. Wie ervoor koos om achter te blijven als lid van een religieuze minderheid, liep het risico te worden vermoord. Het aantal dodelijke slachtoffers beliep al gauw een miljoen.
Die dramatische deling van India vormt de achtergrond van het ontstellende 'Trein naar Pakistan' van Khushwant Singh, een klassieker uit 1956, maar nu voor het eerst, zeventig jaar na de splitsing van India, in het Nederlands vertaald. Singh (1915-2014), Indiaas schrijver, journalist en parlementslid, koos als decor het fictieve dorpje Mano Majra, op de grens van India en Pakistan, waar mensen van verschillende religies eeuwenlang vreedzaam samen hebben geleefd. Tot, in die fatale zomer, de gemeenschap opgeschrikt wordt door een moord, gepleegd door een criminele bende uit een naburig dorp.
Juggut Singh, een jonge sikh die al regelmatig in aanraking is gekomen met justitie, krijgt de schuld in zijn schoenen geschoven. Singh kan geen alibi opvoeren want hij was in de nacht van de moord bij zijn vriendin, een jonge moslima, en hun relatie moet geheim blijven. Dus wordt hij gearresteerd, samen met Iqbal, een maatschappelijk werker die op het moment van de moord net in het dorp is aangekomen, en die als communist ook gemakkelijk als zondebok dient.
En dan dienen de oorlogsgruwelen zich aan in de vorm van een trein uit Pakistan die op het station arriveert. Niet één passagier stapt uit, de wagons liggen vol lijken. De manier waarop Khushwant Singh de reactie van de dorpelingen op de verschijning van de spooktrein beschrijft laat niet alleen zien hoe beeldend hij het plattelandsbestaan weet op te roepen, maar ook hoe indringend hij het naderende onheil suggereert. "Mensen gingen op hun dak staan om te zien wat er in het station gebeurde. 's Middags kwamen de mannen in kleine groepjes bijeen en spraken over de trein. De groepjes vermengden onder de pipalboom en vervolgens ging iedereen de gurdwara in." Dan breekt de schemering aan. "Het station werd een zwarte muur. Vermoeid daalden de mannen en vrouwen af naar hun binnenplaatsen en wenkten anderen om dat ook te doen. Ze wilden niet de enigen zijn die iets misten." Ten slotte dringt een 'vage scherpe geur van schroeiend vlees' tot hen door, afkomstig van de gecremeerde lichamen van hindoes en sikhs. "Niemand vroeg een ander wat voor geur dat was. Ze wisten het allemaal. Ze hadden het de hele tijd geweten. Het antwoord lag besloten in het feit dat de trein uit Pakistan kwam."
Terwijl in de dagen die volgen de dorpelingen proberen om de schok te boven te komen, maken we verder kennis met de hoofdpersonen. Naast Juggut en Iqbal is een belangrijke rol weggelegd voor Hukum Chand, een hoge bestuursambtenaar van het district. Hij worstelt met de morele dilemma's waarmee de landelijke en lokale drama's hem opzadelen.
Het dorp wordt eerst geconfronteerd met de gedwongen evacuatie van de plaatselijke moslims naar een interneringskamp, en dan volgt de aankondiging dat er een tweede trein onderweg is, ditmaal met moslimvluchtelingen aan boord. Een jonge, van elders afkomstige activist zweept de sikhs en hindoes op om deze gelegenheid aan te grijpen voor een wraakoefening. In een paar onvergetelijke scènes vertelt Khushwant Singh hoe de menigte wordt opgehitst, maar ook hoe een enkeling zich aan de massahysterie weet te onttrekken. Keuzes voor of het een of het ander leiden nu eens tot verschrikkelijke gevolgen en dan weer tot een reddende uitkomst.
'Trein naar Pakistan' is een prachtige maar ook een onthutsende roman over de gruwelijkheden waartoe mensen in staat zijn als hun religieuze verschillen worden uitvergroot en op de spits gedreven, als bevolkingsgroepen tegen elkaar worden opgezet, verwijten en beschuldigingen over en weer gaan, als er zondebokken worden gezocht.
Voor Khushwant Singh zijn de gebeurtenissen van 1947 een casus om ethische kwesties van alle tijden aan de orde te stellen en te laten zien hoe groepen en individuen in zulke omstandigheden reageren, hoe het diepere lagen van hun karakters blootlegt en aanscherpt.
In een bevlogen voorwoord bij de Nederlandse vertaling van deze roman schrijft Naema Tahir: "Wilt u werkelijk weten wat de Holocaust was? Lees dan Primo Levi's 'Is dit een mens', Victor Frankls 'De zin van het bestaan', Elie Wiesels 'Nacht'. Het grijpt je naar de keel. Je kunt er niet meer van slapen. Het blijft je nadien altijd bij. Precies hetzelfde geldt voor Khushwant Singhs 'Trein naar Pakistan'. Dit is hét boek over de Partition."
Grote woorden, maar Tahir had ook andere gevallen van genocide, onder de Turkse Armeniërs, de Bosnische moslims, de Tutsi's in Rwanda kunnen noemen. Deze historische parallellen onderstrepen hoe urgent de thematiek is van dit boek, dat door uitgeverij Hollands Diep nu terecht uit de archieven is opgevist om zijn plaats in de canon van de wereldliteratuur op te eisen.
Oordeel
Ontstellende roman die thuishoort in de canon van de literatuur
Vert. A. Blommesteijn. Hollands Diep; 240 blz. € 19,99.
Suggesties
Krijg een e-mail wanneer dit item beschikbaar is
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.