Van het westelijk front geen nieuws
Erich Maria Remarque
Erich Maria Remarque (Auteur), Fréderique Van Schouwen (Vertaler), Christoph Buchwald (Nawoord)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Cossee, © 2017 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : REMA |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Van Holkema & Warendorf, 1975 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : REMA |
Peter Jacobs
i /un/02 j
De tijd heeft de Duitser Erich Maria Remarque (1898-1970) gereduceerd tot een one book wonder. Weinigen weten zelfs nog dat zijn bestseller Im Westen nichts Neues (1928), een van dé 'ooggetuigenromans' over de Grote Oorlog in Vlaanderen en Noord-Frankrijk, het eerste deel van een trilogie was. Remarque heeft nadien nog een tiental romans geschreven, vooral in ballingschap, want na 1933 waren hij en zijn boeken niet meer veilig in zijn vaderland; in 1938 werd hem zelfs de Duitse nationaliteit ontnomen.
Remarque bouwde in de VS en Zwitserland verder aan zijn oeuvre. De nacht in Lissabon van 1962, pas in het Nederlands heruitgegeven, is de laatste roman die hij afwerkte. Ze was, zoals de meeste van zijn publicaties, een verkoopsucces en werd door de kritiek redelijk goed onthaald.
Het boek vertelt het onwaarschijnlijke verhaal van een voor de nazi's gevluchte Duitser, die onder de geleende identiteit van ene 'Josef Schwarz' zichzelf en zijn vrouw Helen probeerde te redden. Schwarz vertelt nog een laatste keer zijn dramatische verhaal in een monoloog tijdens een kroegentocht met een volslagen vreemde, een andere radeloze Duitser zonder geld, aan wie hij zijn tickets voor een overtocht naar de VS en zijn visa schenkt op voorwaarde dat hij eerst luistert. Het schip ligt in de haven. Die ene nacht in Lissabon in 1942 is het raam voor het relaas van de jarenlange 'avonturen' van Schwarz. Het is een doorleefd verhaal. Remarque wist wat het was een onvrijwillige balling te zijn, en verwerkte elementen van zijn biografie in die van Schwarz - zo is het hoofdpersonage van Osnabrück, net als de schrijver.
De nacht in Lissabon is nog steeds leesbaar; het boek is spannend en aangrijpend, soms ontstellend. Het gaat niet zozeer over politiek maar over onrecht, en heeft iets universeels en tijdloos: het is het verhaal van mensen zonder papieren, opgejaagde vluchtelingen, gevangenen in concentratiekampen, slachtoffers van een totalitair regime - en die zijn er vandaag ook. De roman is vanwege de vorm misschien wat gedateerd, en de dialogen zijn zo nu en dan hoogdravend, maar De nacht in Lissabon verdient het herontdekt te worden.
Vertaald door Fréderique van Schouwen, Cossee, 256 blz., 22,99 € (e-boek 9,49 €). Oorspronkelijke titel: 'Die Nacht von Lissabon'.
Jan Luijten
te/ep/02 s
De hoofdstad van het neutrale Portugal was na Hitlers Blitzkrieg de laatste 'poort naar de vrijheid'. Van daar vertrokken nog schepen naar Amerika. Het bemachtigen van een plaatsje op zo'n schip was van levensbelang. Aan het bereiken van dat begeerde doel ging vaak een lange lijdensweg vooraf; een weg die leidde door Franse interneringskampen en een bureaucratische jungle, want ook in die tijd waren vluchtelingen niet erg welkom.
In De nacht in Lissabon hebben de ik-verteller en zijn vrouw wel Lissabon bereikt maar geen visa voor Amerika. Hun situatie is uitzichtloos, totdat op een avond de ik-verteller een man ontmoet die hem zijn passagebiljetten aanbiedt in ruil voor zijn bereidheid een nacht lang naar hem te luisteren. Deze man, die volgens zijn wat vervalste pas Josef Schwarz heet, heeft net zijn geliefde vrouw verloren aan kanker. Hij wil zijn beeld van haar ongeschonden bewaren en volgens hem is dat alleen mogelijk door dit over te dragen aan een onbekende.
Remarque heeft in dit aangrijpende verhaal over vlucht en ballingschap in een liefdesgeschiedenis verpakt; een liefde die aan tederheid en intensiteit wint naarmate de situatie van het paar hopelozer wordt. Wie trouwens wel geluk heeft is de verteller, die door een wonder zal komen waar hij wil zijn.
*****Uit het Duits vertaald door Fréderique van Schouwen. Cossee; 255 pagina's; € 22,99.
J. IJbema
Lissabon 1942: veel vluchtelingen uit Duitsland hopen op een schip naar Amerika. Eén van hen is de verteller (ik-figuur). Hij wordt op de kade aangesproken door Joseph Schwarz. Schwarz vertelt hem zijn verhaal: hoe hij na een jarenlang ballingschap nog een keer zijn vrouw voor een laatste afscheid opzoekt en tot zijn verrassing hoort dat ze hem - tegen de wil van haar familie in - op zijn vlucht wil vergezellen. Wat volgt is een bizarre reis door een aantal West-Europese landen, waar arrestatie en internering voortdurend dreigen. Met een laatste speling van het lot lijkt het doel Amerika helemaal onbereikbaar. Een van de betere romans van de Duitse auteur (1898-1970), bekend van onder meer 'Van het Westelijk front geen nieuws', die spanning biedt, het vluchtelingenprobleem pijnlijk demonstreert en een dramatisch liefdesverhaal vertelt.
Peter Sierksma
i /ul/01 j
Ooit kreeg ik een lift van een man met een canule, een buisje in zijn luchtpijp. Enigszins beangstigend was de boodschap die hij me, met robot-achtige stem, meegaf, ruim voor we de snelweg hadden bereikt. "Ik neem graag lifters mee, want als er dan onderweg iets misgaat, een bloeding of zo, dan heb ik iemand naast me die kan ingrijpen." Zo bombardeerde hij me van lifter tot gegijzelde, om vervolgens ongevraagd zijn levensverhaal tegen me af te steken.
Het vergeten voorval kwam bovendrijven toen ik het begin van het door Cossee opnieuw uitgegeven 'De nacht in Lissabon' las, van Erich Maria Remarque - de in 1970 overleden Duitse schrijver die hier vooral bekend is van zijn roman 'Im Westen nichts Neues'.
De setting van 'De nacht in Lissabon' is even beklemmend als vindingrijk. Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog is de ik-figuur in de haven van Lissabon op zoek naar tickets voor hem en zijn jonge vrouw Ruth in de hoop Europa te kunnen ontvluchten. De tijd dringt, want het passagiersschip dat klaar ligt om de volgende ochtend naar New York te vertrekken, is meteen ook het laatste schip dat gaat. En dan ontmoet deze naamloze verteller een geheimzinnige man, die zich voorstelt als Josef Schwarz en hem de noodzakelijke tickets plus visa aanbiedt, in ruil voor het aanhoren van zijn levensverhaal. De verteller gaat er met gepast wantrouwen op in. Wat volgt is een kroegentocht door nachtelijk Lissabon.
Uit zijn verhaal blijkt dat deze Schwarz op het punt stond om voor de tweede keer de vlucht te nemen. Nadat hij in 1933 al eens gevlucht was, keerde hij vijf jaar later terug naar Duitsland omdat hij zijn grote liefde Helen niet meer kon missen. Een onbezonnen daad, want Helens broer is een felle SS'er en rust niet voor hij zijn ontaarde zwager te pakken heeft. Het is het begin van de tweede, dit keer fatale vluchtpoging, die de twee geliefden, soms losgerukt van elkaar en dan weer samen, via Parijs en Zuid-Frankrijk uiteindelijk naar Lissabon voert, waar Helen uitgeput sterft.
En dan is daar de nachtelijke ontmoeting en de wandeling, die ondanks het gedeelde belang van de twee vluchtelingen meer het karakter heeft van een gijzeling dan van een vertrouwelijk onderonsje. Is het voor Schwarz geestelijke noodzaak om zijn verhaal te doen, voor de ik-figuur is hun deal de laatste kans het vege lijf te redden.
Die sfeer, die vreemde mengeling van begrip en wantrouwen, van mededogen en irritatie, haast en ongeduld, maakt het boek ongemeen spannend, universeel en eigentijds. Net als alle vluchtelingen uit het Zuiden en het Oosten nu, hebben beide mannen, berooid en ver van huis, geen keus dan te sterven of te overleven. Ze zijn tot elkaar veroordeeld totdat Schwarz' verhaal verteld is en de tijd verstreken.
Toch knaagt er iets. Het is makkelijk om de verteller te begrijpen. Hoewel de auteur aan het einde van het boek fijntjes opmerkt dat de vrouw van de 'ik' er niet lang na hun aankomst in Amerika met een ander vandoor gaat, is de 'ik' wel voortaan vrij. Maar wat is Schwarz' belang?
Het is de kracht van Remarque dat hij dat duidelijk maakt zonder (direct) een antwoord te geven: Schwarz' net beleefde drama is het laatste wat deze bezit. Met zijn ticket en visum heeft hij ook zijn naam aan de verteller en luisteraar weggegeven. Wat rest? Zich bewust van de beperktheid van het menselijk geheugen wil hij dat zijn verhaal in elk geval door een enkel ander mens bewaard zal worden: "Vergeet het niet! Iemand moet het vasthouden! Het mag niet weg zijn!... Het moet blijven leven. Bij u is het veilig."
Dat heeft iets wanhopig ijdels, maar getuigt ook van grote moed. Van ware liefde en hoop en idealen in tijden van schaarste en politieke duisternis.
Oordeel
Spannend, universeel, eigentijds, getuigend van hoop en idealen.
Vert. Frederique van Schouwen, Cossee, 284 blz. € 22,99.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.