A clockwork orange
Anthony Burgess
Pieter Steinz (Auteur), Jet Steinz (Auteur), Toef Jaeger (Medewerker)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Nieuw Amsterdam, 2015 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : OVER LITERATUUR-SCHRIJVERS : 824 STEI |
Hans Cottyn
rt/aa/06 m
Alles aan De dikke Steinz, zoals het boek al is gaan heten, is indrukwekkend: 416 schrijvers, 104 meesterwerken, verder tientallen one-book wonders, thema's en quizzen, landkaarten en boekwebben. Alleen al het register bedraagt dertig bladzijden. Je hoeft je geen bibliotheek bij elkaar te kopen, begin met deze Steinz.
Hoe groot, onoverzichtelijk en uitdijend de wereldliteratuur ook moge zijn, Pieter Steinz (51) is de even speelse als deskundige gids om ons erdoorheen te loodsen, getuige ook de eponymische titel. Het zal niet lang meer duren of 'steinz' (zonder hoofdletter) wordt opgenomen in het woordenboek, als synoniem voor 'een erudiet, alles overschouwende, goed geschreven en (bijna) volledig overzichtsboek, vol verrassende dwarsverbanden, de hoofdzaken netjes van de overtolligheden gesorteerd'. Dat geldt voor deze Steinz, dat gold voor het vorig jaar verschenen Made in Europe, over de kunst van het oude continent.
Steinz is een volledige bewerking en actualisering van Lezen &cetera uit 2003 en van Lezen op locatie, een literaire atlas uit 2004. Dat Pieter Steinz, de voormalige chef boeken van het NRC Handelsblad, nu directeur van het Nederlands Letterenfonds, zijn boeken schrijft terwijl hij lijdt aan de ongeneeslijke spierziekte ALS is misschien niet eens relevant. Alleen dóet hij het wel, met de hulp van wat elektronica en vrienden en familie.Steinz schreef hij samen met zijn dochter Jet.
Praten lukt alleen via een iPad, en eten en drinken lukt niet meer zelfstandig. 'Maar de geest is ongebroken, zoals dat heet, en de wereld om mij heen is vol van liefde.'
'Steinz' is al herdrukt, opvallend voor een kanjer over wat velen maar een saai onderwerp zullen vinden. Ook 'Made in Europe' was een bestseller. We zitten blijkbaar te wachten op iemand die ons de weg toont. Eigen voor deze verwarrende tijd?
'Lezen saai?Objection, your honor! Of bedoelt u lezen over lezen? Ik ben denk ik niet de enige die het allebei juist opwindend vindt, zeker als je je verdiept in wat wij in de gids het web van de wereldliteratuur noemen. Dat neemt niet weg dat we blij verrast zijn dat het boek meteen zo'n succes is. Het bewijst zeker dat mensen graag een gids volgen om onbekend terrein te verkennen. Maar dat is iets van alle tijden, denk maar aan reisgidsen - die floreren ook al sinds de negentiende eeuw.'
Literaire reputaties zijn al zo efemeer als alle andere. Vergeleken met 'Lezen &cetera' zijn bijvoorbeeld de lemma's van Mordechai Richler, Geerten Meijsing, Nobelprijswinnaar Gao Xingjian en Tessa de Loo verdwenen.
'We wilden geen canon van de verhalende fictie opstellen, maar een beeld geven van de leescultuur anno 2015, van wat je in een goede boekhandel of serieuze bibliotheek in de schappen vindt. Dat betekende een barrage voor schrijvers van wie geen boeken meer leverbaar zijn, die niet meer breed gelezen worden, en ook voor schrijvers, zoals De Loo, van wie na een aantal mindere boeken de reputatie tanende is. Bovendien wilden we ook zoveel mogelijk nieuwe schrijvers opnemen - het zijn er uiteindelijk tachtig geworden - en daarvoor moesten anderen wijken. Het was geen optie was om het aantal van 416 te verhogen. Een gids bestaat nu eenmaal bij gratie van de keuzes die je maakt, dat is juist het verschil met een encyclopedie.'
Hoe verdient iemand een lemma? James Salter, John Williams, K. Schippers, Elif Shafak, Wieslaw Mysliwski en Mircea Cartarescu bijvoorbeeld zijn allemaal nieuwkomers.
'Eén criterium voor opname was dat schrijvers ten minste drie boeken hadden geschreven waarvan er twee goed ontvangen waren. Een ander was de invloed die ze uitoefenen op nieuwe generaties. Sommige schrijvers, zoals Williams en Salter, kwamen erin omdat ze de afgelopen jaren zijn herontdekt of door collega's en lezers met lof overladen. Er zijn schrijvers opgenomen omdat ze zich de afgelopen jaren als romanschrijver hebben ontwikkeld, zoals Schippers die in 2003 nog vooral bekend was als essayist, maar ook omdat ze representatief zijn voor de moderne literatuur in hun land, zoals de Turkse Shafak, de Pool Mysliwski en de Roemeen Cartarescu.'
Gehypete herontdekte auteurs als Gajto Gazdanov, Bruno Schulz, Ida Simons of Robert Walser kregen geen lemma. En wat met Ayn Rand?
'Over Schulz en Rand is lang nagedacht. Bij de eerste gaf de doorslag dat zijn werk al vele jaren niet was herdrukt (en dat we niet wisten dat dat dit jaar ging gebeuren), bij de tweede dat ze eigenlijk een "two-book wonder" is. Maar beiden hebben veel invloed gehad, dus ze hadden niet in de gids misstaan. Walsers definitieve herontdekking kwam net nadat we onze kopij hadden ingeleverd. Het lot van een gidsenschrijver is frustrerend, je ziet altijd wel wat over het hoofd, en je wordt onverbiddelijk en razendsnel ingehaald door de tijd.'
Er zitten ook enkele bestsellerauteurs tussen, zoals Dan Brown, Isabel Allende, Nicci French, Paulo Coelho, en toch ook J.K. Rowling. Zijn dat snoepjes voor de lezer die wat minder hoog in de boom wil kruipen?
'Ja, al zou ik liever spreken van aanknopingspunten. Wie houdt van Dan Brown zou toch eens een boek van Umberto Eco moeten proberen, een schrijver die het genre van deconspiracy thriller onvermoede dieptes geeft. Ben je een fan van Het huis van de geesten, probeer dan ook een sHonderd jaar eenzaamheid. En via Paulo Coelho kunnen ontvankelijke lezers uitkomen bij de filosofische mystiek van Jorge Luis Borges. Ik noem dat stapstenen; zelf ben ik ook via Toppers in strip bij de klassieken uit de wereldliteratuur uitgekomen.'
U verrast door niet noodzakelijk het topwerk van een auteur als meesterwerk te kiezen. Van Haruki Murakami is dat 'Na de aardbeving', toch niet zijn populairste of bekendste werk?
'Nee, maar wel zijn beste. Murakami is op de korte baan veel beter dan in zijn soms veel te veel uitwaaierende romans. Daarom heb ik zijn "boekweb" opgehangen aan een verhalenbundel, en wel aan een waarbij ik tijdens het lezen meermalen een brok in mijn keel kreeg. Net als een reisgids wordt in Steinz de smaak van de makers weerspiegeld, met name in de keuze van de 104 meesterwerken die we iedereen aanraden om te lezen.'
Ik heb een beetje geturfd. Zowat 17 procent van de lemma's is aan vrouwen gewijd. Dat weerspiegelt de moeilijke genderoefening die dit soort lijsten altijd is. Zijn sommige namen, bijvoorbeeld Daphne Du Maurier, het gevolg van positieve discriminatie?
'Van de 416 schrijvers en 26 "one-book wonders" zijn er 91 vrouw; dat is iets meer dan 20 procent. Gemeten naar de moderne verhoudingen in de literatuur is dat weinig, maar onze gids beslaat vier eeuwen en heel lang hadden mannen het monopolie op de literaire eeuwigheid. Ik moet toegeven dat we bij gelijke geschiktheid voor een vrouw gekozen hebben, maar Du Maurier, auteur van Rebecca,Jamaica Inn en het verhaal dat aan de basis ligt van Don't look now, is nooit een twijfelgeval geweest.'
Veel min of meer jonge Nederlandse schrijfsters zijn nu met een lemma vereerd: Esther Gerritsen, Sanneke van Hassel, Heleen van Royen, Esther Verhoef, Maartje Wortel... Is dat de invloed van uw dochter Jet, die aan het boek meeschreef?
'Laat het haar niet horen, ze maakte ernstig bezwaar tegen Van Royen, die ik er graag in wilde omdat ze een moderne en vrouwelijke Jan Cremer is. En over haar generatiegenoten was Jet eigenlijk vrij streng. En het ligt er maar aan wat je jonge schrijfsters noemt: Gerritsen (43), van Hassel (43) en Verhoef (46) staan in leeftijd heel wat dichter bij mij dan bij mijn dochter. Ik ben geneigd ze tot mijn generatie te rekenen.'
Er zijn ongeveer 60 procent dode schrijvers, 40 procent levende. Een goede balans?
'Het ideaal was 50-50. In de editie van 2003 is me dat ook gelukt, althans toen ik de groslijst opstelde: tijdens het productieproces overleden kort na elkaar acht geselecteerde schrijvers. De verleiding is groot om voornamelijk klassieke schrijvers op te nemen, dan krijg je ook minder kritiek over je keuzes; maar een leesgids moet nu eenmaal een momentopname van de hedendaagse leescultuur zijn.'
En qua talen: ongeveer 25 procent is Nederlandstalig.
'Ook daarin hebben we positief gediscrimineerd. Het is een Nederlandstalige leesgids, die juist wil laten zien hoe Nederlandse en Vlaamse schrijvers zich tot het web van de wereldliteratuur verhouden.'
Ongeveer 36 procent van de auteurs is Engelstalig, 10 procent Franstalig, 7 procent Duitstalig, 4 procent Italiaans, 4 procent Spaanstalig, 3 procent Russisch.
'Eerlijk gezegd hebben we daar niet echt op gelet, behalve bij de 52 boekwebben, waarvan een kwart Nederlandstalig, een kwart Engelstalig, een kwart Frans- of Duitstalig en een kwart anderstalig is. Met uw percentages ben ik best tevreden.'
De lemma's over Hendrik Conscience, Hubert Lampo, Ivo Michiels, Stijn Streuvels en Gerard Walschap zijn verdwenen. Niet dat we dat in Vlaanderen vloeken in de kerk vinden, maar toch. Andere opvallende afwezige prozaïsten uit onze geschiedenis: Cyriel Buysse, Virginie Loveling, Ernest Claes, Hugo Raes, Monika Van Paemel...
'We hebben schrijvers weggestreept die weinig meer gelezen worden, hoewel Lampo dankzij De komst van Joachim Stiller misschien nog wel als "one-book wonder" had kunnen gelden. Maar Vlaanderen kan zich ermee troosten dat ook veel ooit klassieke Noord-Nederlandse schrijvers eruit zijn gevallen: Carry van Bruggen, Lodewijk van Deyssel, A. den Doolaard, Jan de Hartog, J. van Oudshoorn, Arthur van Schendel, Theun de Vries. Maar zoals John F. Kennedy zou zeggen: "Vraag niet wat er ontbreekt in deGids voor de wereldliteratuur; kijk wat er wel in staat."'
In Nederland vinden jullie meestal Hugo Claus, Willem Elsschot en Louis Paul Boon behoren tot de Groot-Nederlandse canon. In de laatste dertig, veertig jaar zijn er in Vlaanderen geen andere grote schrijvers/boeken bijgekomen?
'Zeker wel, en die hebben dan ook een eigen lemma. Om te beginnen Tom Lanoye, Erwin Mortier en Dimitri Verhulst, de drie nieuwe Vlaamse reuzen; maar daarnaast ook Herman Brusselmans, Kristien Hemmerechts, Stefan Hertmans en Erik Vlaminck, en van de nieuwe generatie Stefan Brijs, Saskia De Coster en Peter Terrin.'
Wat waren nog Vlaamse twijfelgevallen voor de Commissie-Steinz? Jan Van Loy, Koen Peeters, Yves Petry, Annelies Verbeke, Walter Van den Broeck?
'Ze zijn allemaal de revue gepasseerd, net als Johan de Boose, Geertrui Daem, Bart Koubaa en Elvis Peeters, maar hebben het uiteindelijk afgelegd tegen de namen die ik net noemde.'
Het lemma Peter Verhelst is verdwenen. Wel een opvallende nieuwe Vlaming: Erik Vlaminck.
'In 2003 was Verhelst de hipste nieuwe romanschrijver van Vlaanderen, maar hij lijkt zijn aandacht te hebben verlegd naar poëzie en toneel. Zijn romans worden zeker in Nederland niet meer gelezen. Vlaminck is een vaste waarde gebleken in het genre van de moderne streekroman; hij is bovendien een groot stilist.'
In Nederland is alweer een nieuwe generatie auteurs tegen de deur aan het bonken, en ze hebben met 'Das Magazin' een hippe spreekbuis. Ziet u dezelfde jonge wolven in Vlaanderen opduiken?
'Ik geloof dat het in Vlaanderen meer "lone wolves" zijn. Ik denk dan aan Saskia De Coster, Yannick Dangre, Rachida Lamrabet, Roderik Six, Jeroen Theunissen. De tijd moet leren of deze jonge generatie net zo succesvol zal blijken als het rijtje Brijs-Van Loy-Terrin-Verbeke-Verhulst, over wie NRC Handelsblad in 2006 schreef "De Belgen zijn beter".'
U schreef dit boek samen met uw dochter Jet. Wordt er ten huize Steinz over iets anders dan over literatuur gepraat?
'Jet en mijn zoon Jan wonen op kot, zoals jullie zeggen, en met mijn vrouw praat ik ook over Rembrandt,House of cards, mijn ziekte en familiebeslommeringen. Dus er gaan wel eens dagen voorbij dat de conversaties niet over boeken gaan. Maar zeker nu eten, drinken en wandelen door de ALS onmogelijk zijn geworden, is literatuur nog steeds de hoofdmoot van mijn leven.'
De laatste jaren verschijnt de ene na de andere Steinz. Ik begrijp dat er een zekere urgentie is.
' Made in Europe was er ook zonder mijn ziekte gekomen, daar was ik al veel langer mee bezig, maar De dikke Steinz niet. Ik wilde al langer een grondige bewerking van Lezen &cetera maken, maar ik vond er nooit de tijd voor. Nu moest het. Ik heb er bijna letterlijk mijn laatste werkzame uren aan besteed; ik zou nu al niet meer de energie kunnen opbrengen voor wat ik een half jaar geleden nog kon. En zonder hulp van Jet was het boek niet eens afgekomen.'
'Ik schrijf nog een column in NRC, waarin ik het verloop van mijn ziekte koppel aan de boeken die ik lees of herlees. Eens in de twee weken komt er een stuk bij, en in de herfst verzamel al die stukken in een boek,Lezen met ALS. Verder recenseer ik nog af en toe een boek. Grote projecten zitten er helaas niet meer in.'
Vanwaar de drang om lijsten te maken, om te rangschikken?
'Net als Umberto Eco, die een dik boek over de schoonheid van lijstjes heeft geschreven, vind ik lijstjes, rijtjes en opsommingen een heel prettige en elegante manier om informatie te verwerken en door te geven - ik ben ook niet voor niets gedebuteerd met een boekje over schoolrijtjes en ezelsbruggetjes: "Bali Lombok Soembawa", "Bedum Stedum Loppersum". Waar die tic vandaan komt weet ik niet, maar ik heb hem al van jongs af aan; ik was een van die jongens die bezeten waren van de Top 40 en zelfs hun eigen hitparades maakten.'
U bent heel uw leven intensief bezig met literatuur, maar altijd aan de lezende kant. Nooit gedacht: dit kan ik ook? Of: dit kan ik beter?
'Ik was nooit de recensent die in zijn la een stiekem manuscript had liggen, die eigenlijk liever fictie wilde schrijven. Juist omdat ik zoveel geweldige boeken om me heen zag, kwam ik nooit in de verleiding om er zelf iets aan toe te voegen. Mijn kracht ligt in de non-fictie.'
U schreef ook het Boekenweekessay 'Waanzin in de wereldliteratuur', en u komt tot de conclusie dat elke roman over gekte gaat. Alle gelukkige romans lijken allemaal op elkaar, om Tolstoj te parafraseren. Elke ongelukkige roman is ongelukkig op zijn eigen wijze.
'Zo is dat.'
Moet de DSM, het handboek voor de psychiatrie, dan maar een literaire appendix krijgen? Kan literatuur therapeutisch zijn, troost bieden? Kan, met andere woorden, een boek je leven veranderen?
'Dat literaire appendix bij de DSM is er al; het heet The novel cure, of in het Nederlands De boekenapotheek. Een boek vol literaire remedies bij de meest uiteenlopende kwalen, zowel psychische als lichamelijke. Boeken kunnen troost bieden, ze kunnen je kalmeren, ze kunnen je je ellende doen vergeten, en ja, er zijn boeken die je leven kunnen veranderen. Al is er denk ik nog nooit een schizofreen of manisch depressief persoon genezen door het lezen van een boek.'
Jet zei in 'De wereld draait door' dat haar all time favorite 'Madame Bovary' is. Wat is voor u het mooiste boek uit de wereldliteratuur?
'Dat isNineteen eighty-four, een razend spannend, hyperintelligent en goedgeschreven boek dat ik vijf keer heb gelezen, om er elke keer weer nieuwe dingen in te ontdekken.'
JET & PIETER STEINZ
Steinz. Gids voor de wereldliteratuur.
Nieuw Amsterdam, 560 blz., 34,95 eur (e-boek 24,99 eur).
¨¨¨¨¨
PIETER STEINZ
Waanzin in de wereldliteratuur.
CPNB, 64 blz., 2,50 ?.
¨¨¨¨è
Hans Cottyn ■
F. Hockx
Pieter Steinz, voormalig chef Boeken van NRC Handelsblad en daarna tot zijn terugtreden wegens ziekte directeur van het Nederlands Letterenfonds, publiceerde in 2003 'Lezen &tcetera', een leesgids voor de wereldliteratuur. In 2004 volgde met 'Lezen op locatie' een literaire atlas. Samen met dochter Jet heeft hij deze uitgaven flink herzien en geïntegreerd in deze prachtige nieuwe gids die al liefkozend ‘De dikke Steinz’ is genoemd. Belangrijkste onderdeel zijn weer 416 auteurslemma’s, waarbij ten opzichte van de voorganger tachtig nieuwe auteurs zijn opgenomen. In de tips voor verder lezen zijn duizend nieuwe titels verwerkt. Daarnaast zijn er 52 boekwebben (schema’s rond beroemde boeken die invloeden en suggesties voor verder lezen tonen), 104 bijdragen over afzonderlijke meesterwerken, 26 lemma’s rond auteurs die beroemd werden door één boek, 26 thematische literatuurlijsten, 26 quizzen en 52 landkaarten met leessuggesties. Geheel in kleur uitgevoerd en veel royaler geïllustreerd dan de voorganger is dit een naslagwerk voor elke boekenliefhebber dat informeert, inspireert en amuseert.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.