Zijde
Alessandro Baricco
Alessandro Baricco (Auteur), Manon Smits (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Bezige Bij, 2014 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ESSAY : BARI |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Bezige Bij, 2014 |
VOLWASSENEN : ROMANS : BARI |
Jamal Quariachi
te/ep/03 s
Alessandro Baricco houdt niet van historische romans. Er wordt in dat genre zo veel pulp geschreven, dat hij zich afvraagt waarom niemand probeert de auteurs ervan tegen te houden, 'maar dan herinner ik me weer hoeveel exemplaren ze verkopen en lijkt de vraag ineens ietsje minder prangend'.
Geestig.
Maar dan volgt tussen haakjes het volgende: 'Dit is overigens geen kritiek op een bepaald publiek: ik gedraag me ook zo als ik bijvoorbeeld een fiets koop; [...] Het is puur een kwestie van handelingen die je niet heel langdurig verricht hebt, of niet heel vaak; dan heb je een eenvoudige smaak: niet dom, eenvoudig. Even goede vrienden dus.'
Kortom, de smaak van lezers van historische romans is eenvoudig, maar Baricco houdt ze tóch graag te vriend.
Deze passage is in veel opzichten typerend voor Een bepaald idee van de wereld, een verzameling columns over Baricco's favoriete boeken, eerder gepubliceerd in de Italiaanse krant La Repubblica. Typerend omdat de schrijver zich soms gedraagt als de intellectueel die hij is, totdat hij zich geschrokken realiseert dat hij overkomt als een snob, terwijl hij toch óók graag de moderne, populaire jongen wil uithangen. En dan volgt er dus zo'n vergelijking over de aankoop van een fiets.
Dat is jammer, want alleen al de inhoudsopgave van Een bepaald idee van de wereld maakt enthousiast. Baricco selecteerde voor zijn columns niet alleen romans en korte verhalen, hij dook ook in sportersbiografieën en filosofische klassiekers, hij las boeken met titels als Geschiedenis van het denken over voetbal alsook een intrigerend werkje over Glenn Goulds obsessieve zoektocht naar de perfecte piano.
Boekbesprekingen zijn het niet, deze stukken. Baricco wil geen recensent zijn, hij wil laten zien waardoor een boek hem geraakt heeft en waarom de lezer er wellicht ook plezier aan zou kunnen beleven. Hoe pakt hij dat aan?
Belediging
De hierboven aangehaalde passage over historische romans versus fietsen vormt de opening van een column over Hilary Mantels Wolf Hall. Baricco schaart zich aan de zijde van de lezer en zegt: ik hou ook helemáál niet van historische romans, maar déze historische roman is echt iets anders.
Dat is mooi, maar waarom dan? De argumentatie die volgt stelt behoorlijk teleur. 'Ze is een echte schrijfster', zegt hij over Mantel. Nou, daar zal de meervoudige Booker Prize-winnares blij mee zijn. Verder is Baricco ervan onder de indruk dat ze heel veel research heeft gedaan voor haar boek, maar dat ze daar niet al te opzichtig mee pronkt in de tekst. Ook dat compliment is eigenlijk een belediging. Alsof je een topvioliste complimenteert met het feit dat ze haar instrument zo keurig gestemd heeft.
Ander voorbeeld. Wat is er zo knap aan Het bezoek van de lijfarts van Per Olov Enquist, een andere historische roman?
'Ineens zit je ermiddenin', schrijft Baricco, 'maar dan ook echt hartstikke ermiddenin.'
Dat is voor een schrijver van zijn kaliber wel héél machteloos geformuleerd, en opnieuw een voorbeeld van hoe hij in het gevlij probeert te komen bij de Eenvoudige Lezer.
De barbaren
Die neiging van Baricco is niet los te zien van zijn veelgeprezen essay De barbaren (2010), waarin hij de angst voor culturele verloedering onder de loep nam. Zijn beschrijving van 'de barbaren', die al het heilige in de heersende cultuur lijken te willen vernietigen, was juist zo treffend omdat hij de barbaren niet veroordeelde: hun opkomst is niet irrationeel, en de gevestigde orde kent voldoende gebreken om de opkomst van een nieuwe cultuur te rechtvaardigen.
Het was een verfrissend essay, De barbaren, maar in zijn pogingen iedereen bij het feest te betrekken, ging Baricco naar mijn smaak iets te vaak door de knieën, met badinerende zinnetjes als: 'Je zult het gauw genoeg snappen', of: 'En nu moet je heel goed opletten.'
Dat is ook het euvel in Een bepaald idee van de wereld.
Baricco is de intellectueel die een column wijdt aan The Roots of Romanticism van de filosoof Isaiah Berlin (moeilijk!), maar hij is ook de joviale gozer die zo'n column inleidt met de woorden: 'Het onderwerp mag dan uitermate academisch overkomen, en dus iets lijken om zorgvuldig te mijden...'
Juist, ja. Academisch, dus mijden.
En hoe moet je het werk van Yasunari Kawabata benaderen? 't Is een Japanner, dus moeilijk, dus eng. 'Je hebt er geduld voor nodig,' schrijft Baricco, 'en heel veel vertrouwen.'
Wat maakt De tijgerkat van Tomasi di Lampedusa zo fantastisch? Baricco: 'Ik heb geen zin om voorbeelden te geven, die zouden niet overtuigend zijn, je moet het zelf lezen om het te begrijpen.'
Erg verheffend is het niet, dit kleutertaaltje.
Beter gaat het, gek genoeg, als Baricco de lof zingt op boeken uit een genre waar hij eigenlijk niet van houdt. Het ultrarealistische korte verhaal, bijvoorbeeld, in de traditie van Raymond Carver. Daar valt de verhalenbundel Winter van Elizabeth Strout onder, maar dat is volgens Baricco een gelukkige uitzondering. Hij weet er mooi over te vertellen.
Ook van de Beat-generatie moet hij weinig hebben (een afkeer die ik deel), maar toch is hij enthousiast over Dat de wind er geen vat op krijgt van Richard Brautigan. Op zulke momenten zie je hoe Baricco de ramen van zijn geest wijd open zet en niet langer zo zelfbewust nadenkt over wat de wereld van hem vindt: snob of barbaar.
Hetzelfde gebeurt als hij begint te citeren uit boeken die vooral leuk zijn om in te grasduinen. Het woordenboek van de Duivel bijvoorbeeld, van Ambrose Bierce. Gretig dist Baricco de ene na de andere smakelijke oneliner op. Of de nerdy feitjes uit Bill Brysons Een huis vol: Een kleine geschiedenis van het dagelijks leven.
En zelfs over een absolute klassieker als de Historiën van Herodotus weet hij een origineel verhaal te houden, al steekt zijn snobismefobie daar toch weer de kop op: '[Herodotus] was de typische pietlut die geen genoegen neemt met de standaard uitleg en voortdurend zijn vinger opsteekt om opheldering te vragen.'
Ja, daar is Baricco snel weer het populairste jongetje van de klas, dat er lol in schept de nerd belachelijk te maken.
Het beste zijn de stukken waarin hij gewoon ronduit een snob durft te zijn, zoals in zijn enthousiaste ode aan de vrij onbekende Italiaanse auteur Beppe Fenoglio. 'Mensen met half zoveel talent worden tegenwoordig al in de schoolboeken vermeld', schrijft hij verontwaardigd, waarna een vurige beschrijving volgt van Fenoglio's novelle Betaaldag.
Het had, kortom, een rijke bundel kunnen zijn, als Baricco niet zo bang was geweest te worden versleten voor een ouderwetse cultuurpessimist. Uit alle macht probeert hij te surfen op oppervlaktewater, probeert hij een barbaar te zijn. Maar hij is het niet. Dat maakt van Een bepaald idee van de wereld vooral een onoprecht boek.
Bij aankoop van Een bepaald idee van de wereld, Mr Gwyn, Driemaal bij dageraad of De barbaren krijgt u in een van de Confituurboekhandels de bekroonde novelle Zijde gratis. De actie loopt van 4 september tot en met 18 oktober 2014. Zolang de voorraad strekt
Alessandro Baricco, Een bepaald idee van de wereld, De Bezige Bij, 240 p., 18,90 euro.
Vertaling: Manon Smits.
JAMAL OUARIACHI ■
Karel Verhoeven
te/ep/05 s
Gaandeweg begin je te denken dat Alessandro Baricco schrijft voor een publiek van balorige tieners. Intelligente jongens en meisjes, dat wel, gedrenkt in een licht klassieke opvoeding, zodat ze in grote lijnen de geschiedenis van de wereld en van het denken mee hebben. Maar ze zijn sceptisch. Het moet vooruitgaan. Schets alleen de grote lijnen en vertel een spannend verhaal. Gebruik een lekkere saus met veel adjectieven en een potige, sappige beeldspraak. Ze lezen graag over sport en over helden, en dus dis je daar bewonderende anekdotes over op. Benadruk nu en dan dat literatuur echt lol is, pure fun. Want de lezers zijn wellicht barbaren, om een beeld te gebruiken van Baricco's opzienbarende boek uit 2010. Zij zijn, beste krantenlezer, misschien een beetje zoals u.
Die barbaren bedoelde Baricco niet als een scheldwoord. Integendeel, hij zocht te begrijpen wat van waarde is in de nieuwe cultuur van fastfood en Hollywood, van reality en massificatie en waarom zij die daarnaar kijken vanuit de hoge, oude cultuur er alleen een afgrond in zien. De ouden zweren bij complexiteit en diepgang terwijl de barbaren plezier scheppen in snelheid en oppervlakkigheid. Van op elk oppervlak springen ze naar het volgende. Hun wereld is gelijker en platter. Het verhevene en edele ruilen ze in voor het spectaculaire. De beschaving lijkt ten onder te gaan. Maar jammer niet en kijk goed naar wat in de plaats komt, maande Baricco aan. Zo voorkom je dat je de stoomlocomotief afwijst omdat die in vergelijking met de paardenkoets maar een ordinair, stinkend ding is en nog gevaarlijk ook.
Laconiek
InDe barbaren kon je niet helemaal opmaken waar Baricco zelf stond. Er is geen twijfel dat hij uit de oude wereld stamt, maar hij leek zich aan de kant van de barbaren te willen scharen. Je kunt ze toch nooit tegenhouden, en dus schreef hij lyrisch over de nieuwe cultuur zonder gewicht. Surf mee op de golven, gaf hij zijn lezers uit de oude wereld te verstaan. Ga drijven, neem nog wat mee uit de oude wereld, nu het nog kan, maar laat je geleidelijk aan muteren tot een barbaar.
In deze nieuwe essaybundel doet Baricco precies dat: nog wat meegrissen uit de oude wereld en dat tonen aan zijn nieuwe vrienden de barbaren. Oorspronkelijk was dit een reeks van wekelijkse stukjes die verschenen in de Italiaanse krantLa Repubblica. Zoals het krantenstukken betaamt, zijn ze toevallig en impressionistisch. Baricco doet hij geen enkele poging om dat te verbergen. Hier schrijft een laconieke intellectueel. Maar wat voor een schrijver. En wat voor een lezer.
Het is ongetwijfeld het meest onderschatte talent, het talent om een boek goed te kunnen lezen. Iedereen kan lezen en naderhand iets vertellen over de plot en de personages en of ze het een mooi boek vonden. Zij die er voor doorgeleerd hebben, kunnen in technische termen beschrijven hoe het boek in elkaar steekt. Maar als ze beginnen met de thema's te analyseren, is het plezier eraf. Omdat boeken natuurlijk niet gaan over thema's, vertelperspectieven of plotlijnen. Dat zit er allemaal in, maar waar het om gaat is iets heel anders: het bestaan zelf, met al zijn hoop en onvermogen.
Baricco is het soort lezer die wanneer hij een statig huis zou binnenkomen, blind zou blijven voor alles wat de bezoeker moet imponeren in de trappenhallen, salons of eetkamers, maar die ergens in de keuken een detail zou opmerken dat helder spreekt voor het ongeluk van de mensen in dat huis. Wat de recensenten en academici graag zien, laat hij links liggen. Met de handen op de rug loopt hij vol verwondering rond. Ziet daar achter de hoek een groot idee, ginds in een sportheld een karaktertrek van de mensheid, elders in een kunststroming een inzicht dat de wereld veranderde. Wat hij formuleert, wint aan helderheid.
Opvoeder
In romans luistert hij vooral naar de stem. Omdat een roman au fond dat is, een verzameling stemmen die vertellen en talen die verbeelden. Hoe origineler die stem, hoe sterker de roman. In de allerbeste romans klinkt die stem vanuit een perspectief dat niemand ooit eerder innam. Dan verandert de roman van een gewone vertelling in een weergaloos verhaal. Baricco heeft het bijzondere talent te kunnen beschrijven waarom de stemmen die hij bewondert zo briljant origineel zijn.
De vijftig boeken van Baricco zijn een ratjetoe van klassiekers, hedendaags Italiaans, Duits en Angelsaksisch, filosofie, sportbiografieën, Bill Bryson, Descartes, thrillers en geschiedschrijvingen. Dat deert allerminst. Het draait minstens evenzeer om de gids, hij schrijft met gênant enthousiasme. Toch slaat zelfs bij hem wel eens de vertwijfeling toe. 'Wat heb ik eraan goed te kunnen lezen, echt te kunnen lezen? Had ik niet beter de windsoorten en de namen van de bomen kunnen bestuderen?'
Maar er kan geen sprake van zijn niet meer te lezen. Want natuurlijk heeft hij een missie tegenover zijn toehoorders de barbaren. Onder de schijn van jolige camaraderie (die bij een volwassen lezer ook wel eens kan irriteren) schuilt een opvoeder in Baricco. Die vindt dat je op smaak en vernuft niet kunt afdingen. Die niet toegeeft op de hoogste norm van raffinement en kunde. Stijl, jongen, stijl. Schrijven en lezen verliest impact, zeer zeker. Welke boeken je mooi vindt, is geen halszaak meer. Maar dat maakt excellent schrijven en beter lezen er niet minder belangrijk op.
ALESSANDRO BARICCO
Een bepaald idee van de wereld.
Vertaald door Manon Smits, De Bezige Bij, 224 blz., 18,90 ? (e-boek 14,99 ?).
De auteur: Italiaanse schrijver (1958) van toneelstukken, romans alsZijde,City enMr Gwyn, en essays alsDe barbaren.
Het boek: vijftig boeken van de laatste tien jaar die Baricco het meest bijbleven.
ONS OORDEEL: toevallig, impressionistisch en enthousiast. Wat Baricco uitlegt, wint aan helderheid.
¨¨¨¨¨
Karel Verhoeven ■
T. van Deel
Allessandro Baricco (1958) is een Italiaanse auteur van naam. In een wekelijkse column in la Repubblica schreef hij over boeken die hij de afgelopen tien met plezier of interesse had gelezen. Deze columns, verzameld, zijn nu vertaald. Ze vallen bitter tegen en bewijzen dat Baricco's reputatie hem naar het hoofd is gestegen. Stuk voor stuk zijn het slappe, ook stilistisch maar doorpratende en geen enkele precisie betrachtende teksten. Hier is een babbelaar aan het woord over Lampedusa, Kawabata, Coetzee, Zweig, De Goncourt, Enquist, Dickens, ettelijke minder befaamde auteurs van fictie en non-fictie. Voordat je het weet zijn de opgeblazen ballonnen alweer doorgesprikt, en resteert een floddertje. De lezer wordt telkens bedrogen met wat praatjes voor de vaak van een tamelijk ijdele en zelfzuchtige scribent.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.