In memoriam Mizzi : novelle
Ida Simons
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Uitgeleend
|
Cossee, cop. 2014 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : SIMO |
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Niet beschikbaar |
Cossee, cop. 2014 |
VOLWASSENEN : ROMANS : SIMO |
Fleur Speet
i /ul/02 j
Ida Simons was concertpianiste en besloot vanwege haar beroerde gezondheid - ze overleefde Theresienstadt - te gaan schrijven. Ze debuteerde met een novellebundel, maar kreeg pas unaniem erkenning met Een dwaze maagd. Een jaar na publicatie overleed ze, in hetzelfde jaar als Anna Blaman. Ze bleef 'veelbelovend' en raakte in de vergetelheid.
De grote vraag is: kun je een roman uit 1959 onbevangen beoordelen? Denk je niet: die lollige toon hoort bij die tijd, toen een grapje in een roman nog heel gewaagd was en nog niet alles uitgeprobeerd was?
Maarten 't Hart noemde de roman een van de hoogtepunten uit de Nederlandse literatuur. Dan mag je hem dus gerust leggen naast Het verdriet van België, De Kapellekensbaan, Een nieuwer testament van Hella Haasse of De donkere kamer van Damocles, allemaal uit diezelfde periode. Ik twijfel of het die vergelijking kan doorstaan.
Opmerkelijk tijdloos
De roman van Simons is opmerkelijk tijdloos, dat is zonder meer een pro. De taal is eenvoudig, soms zelfs even poëtisch, en Simons blijkt bijzonder sterk in het understatement, wat nu eens vriendelijke, dan weer bijtende humor oplevert. Haar personage is behept met zelfspot en dat is misschien wel het belangrijkste pluspunt voor een eenvoudige coming-of-age novel. Want ook al is haar hoofdpersoon Gittel een waarlijk dom gansje, Simons vrijwaart haar van bakvisserij.
Daarvoor heeft Simons waarschijnlijk te veel Austen en Brontë gelezen: de verhoudingen zijn net als in die literatuur door geboorte en religie bepaald. Bovendien voegt Simons een meisje toe aan de rijen romans over volwassen wordende jongetjes, en ook dat is een prettige bijkomstigheid.
Gittel, twaalf jaar, komt uit een Haags, joods gezin waarin geregeld gebakkeleid wordt. Iedere keer wijkt moeder uit naar Antwerpse familie. Daar woont aan de overkant van de straat een welgestelde joodse bankier. Op een dag wordt Gittel uitgenodigd om piano te komen spelen voor de 29-jarige bankiersdochter Lucie. Gittel, deels nog levend in een kinderlijke fantasiewereld, raakt verliefd op Lucie, waardoor ze niet ziet dat die haar voor haar karretje spant.
Vloek
Uiteindelijk zal de joodse bankier Gittel uit de droom helpen en een vloek uitspreken die een leven lang meegaat: "Je zult altijd geloven het geluk binnen je bereik te hebben en niet anders dan teleurstelling en verdriet ondervinden."
Gittels vader wéét tenminste dat hij een talentloze schlemiel is, Gittel denkt dat ze concertpianiste kan worden. Gittel is een dwaze maagd uit de bijbel, die vergeten is olie in haar olielampje te doen en nu voor een dichte deur staat. Ze zal ook nooit aan de man komen, zo suggereert de bankier.
Het wemelt in het boek dan ook van verwijzingen naar de rol van vrouwen in het huwelijk. Dienstbaar en lijdzaam zijn, daar draait het om, van de boom geplukt worden.
Dat een roman met zo'n moraal zo'n succes is in deze tijden, sluit aan bij de bewering van de Amerikaanse auteur en journaliste Katie Roiphe dat we terugkeren naar het verleden omdat de burgerlijkheid van toen een prettig houvast vormt. Dat geeft te denken.
Ida Simons, Een dwaze maagd, Cossee, 206 p., 19,90 euro.
FLEUR SPEET ■
MarK Cloostermans
i /un/27 j
Het succes van John Williams'Stoner, een vergeten boek dat uit het niets de bestsellerlijst veroverde, heeft uitgevers doen opkijken. Er valt niet naast te kijken in de aanbiedingsbrochures: de jacht op 'eenStoner' is open. En het zou wel eens kunnen dat uitgeverij Cossee de hoofdvogel afschiet. Ja,Een dwaze maagd is een vergeten klassieker van een overleden auteur. En, ja, net als bijStoner is er een parallel tussen het verhaal van de roman (een mislukt leven, een dramatische vergissing) en van de schrijver (onopgemerkt, vergeten, mislukt).
Alle vakjes zijn dus aangevinkt.
Schrijfster Ida Simons (1911-1960) is een in België geboren Joodse; de Eerste Wereldoorlog bracht haar ouders naar Nederland. Tijdens de Tweede Wereldoorlog overleefde ze Theresienstadt, maar ze moest nadien haar carrière als concertpianiste opgeven omdat het concentratiekamp haar met een zwak gestel had opgezadeld. Ze publiceerde een poëziebundel, korte verhalen en één roman,Een dwaze maagd, in 1960. Geen jaar later was ze dood. Haar literaire nalatenschap verdween in het tumult van de jaren 60.
Humor
Het belang van een openingszin is overschat - een goed einde is nog belangrijker - maar de eerste twee zinnen vanEen dwaze maagd zijn perfect: 'Van jongs af aan was ik eraan gewend mijn vader, ongeveer dagelijks, te horen zeggen, dat hij zijn medemensen ernstig benadeeld had omdat hij niet begrafenisondernemer geworden was. Naar zijn stellige overtuiging zou, onmiddellijk daarna, de bevolking van onze planeet louter uit onsterfelijken hebben bestaan.'
Deze zinnen zetten de toon, door hun kalme elegantie en door de trieste humor: twee kenmerken die de roman beheersen. Ook introduceren ze het eerste lid van een cast vol kleurrijke, licht tot zwaar gestoorde figuren. De twaalfjarige Gittel, hoofdpersonage en ik-verteller, is nog de normaalste.
Gittels ouders, bijeengebracht door een wreed soort toeval dat alleen in romans bestaat, jagen elkaar met regelmaat in de gordijnen. Gittel kent het patroon: plots pakt moeder haar koffers en gaan ze in Antwerpen bij grootmoeder logeren, daarop volgt verzoening en wordt het gezin herenigd in Scheveningen.
Goedgelovig
De kleine Gittel leeft nog deels in de kinderlijke fantasie - fantasieën, overigens, die Simons beschrijft met een aan Kafka herinnerende kruising van absurdisme en wreedheid - maar wil heel graag de stap naar omgang met de volwassenen zetten. De 29-jarige Lucie Mardell lijkt haar beste kans. Gittel, nogal goedgelovig van aard, voelt zich uitverkoren: dat uitgerekend zij, het lelijke eendje van de familie, de beste vriendin van de mooie Lucie mag worden! Lucie heeft Gittel echter alleen nodig als chaperonne, bliksemafleider voor haar ongewenste relatie met Gabriel, de jongste bediende van Lucies vader.
Groeipijn, verraad en ongewild toegebrachte wonden: dit moet wel een droevig boek zijn. Niet echt. Gittels goedgelovigheid, bijvoorbeeld, wordt door de schrijfster eerst ingezet in een resem hilarische scènes, alvorens diezelfde karaktertrek een bom doet afgaan. Humor en drama liggen heel dicht bij elkaar en het valt niet te voorspellen naar welke kant de weegschaal zal doorslaan. In deze uitspraak van meneer Mardell, die Gittel probeert voor te bereiden op de volwassenheid, hoor je waarschijnlijk de stem van Ida Simons zelf: 'Het was veel nuttiger het komische element uit een minder prettige ervaring te puren dan de niet aanwezige zonzijde ervan te trachten op te sporen, zoals algemeen werd aanbevolen door mensen die beter behoorden te weten.'
Ik had eerst enkele bedenkingen bij de tweede helft van de roman. Als de handeling plots verplaatst wordt naar Berlijn, verdwijnt de verhaallijn rond Lucie en Gabriel naar de achtergrond, en wordt de roman steeds meer een aaneenschakeling van anekdotes en sketches. Als de bom rond Lucie dan toch nog barst, is dat zo plotseling dat je meer verbaasd dan geschokt bent.
Maar van de andere kant vertelt Simons met zo veel naturel, dat je gaat vermoeden: ze heeft me erin geluisd. De Berlijnse episode, en de verhalen over Gittels eerste stappen als pianiste, maakten de finale eens zo verrassend.
Rasverteller
Uitgeefster Eva Cossee heeft Simons vergeleken met Willem Elsschot. Dat zal wel aan de droeve humor en het Antwerpse decor liggen. Ik moest veeleer denken aan John Cheever, vanwege Simons' gewoonte om los uit de pols te vertellen, om gebeurtenissen voor zichzelf te laten spreken en ze niet groter te maken door een ingewikkelde constructie. Cheever noch Simons had de trukendoos nodig, rasvertellers als ze waren.
In 1960 schreef de Nederlandse criticus Jan Greshoff dat hijEen dwaze maagd 'tot de boeken rekende die men bezitten moet, zo men er prijs op stelt het goede dat de letterkunde van heden voortbrengt te verzamelen'. Daar heb ik niets aan toe te voegen.
IDA SIMONS
Een dwaze maagd.
Cossee, 206 blz., 19,90 ? (e-boek 14,99 ?).
De auteur: Nederlandse met Belgische roots. Overleefde het concentratiekamp, maar overleed kort na haar romandebuut van 1959.
Het boek: de groeipijnen van de goedgelovige Gittel.
ONS OORDEEL: een boek dat je moet hebben.
¨¨¨¨¨
Mark Cloostermans ■
G. de Haan
Gittel (12) vertelt over de tijd waarin ze opgroeit. Ze is kind van Joodse ouders die van België naar Nederland zijn verhuisd toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak. Haar vader, een volkomen ongeschikte zakenman, en haar moeder, een Argentijnse immigrante, hebben veel onenigheid. Telkens als de ruzies te hevig worden, reist haar moeder met Gittel naar haar ouderlijk huis in Antwerpen. Met zelfspot en ironie beschrijft ze de sociale verhoudingen van haar tijd, de economische verwarring als gevolg van de beurskrach, en de moeite die ze moet doen om de beschikking te hebben over een piano. Tegelijk tekent ze met het contrast tussen haar geloof in het goede en de keren dat haar vertrouwen beschaamd wordt, een scherp profiel van haar levensfase. De schrijfster (1911-1960) was voor de oorlog een internationaal bekend concertpianiste; deze carrière moest ze opgeven na haar gevangenschap in een concentratiekamp. Ze schreef tijdens de oorlog gedichten, die gepubliceerd werden onder de titel 'Wrange oogst'. Een roman vol inwendige spanning en harde lessen. Deze roman werd al in 1959 positief ontvangen in de pers, de laatste van vijf herdrukken verscheen in 1989. Ook nu zijn de media vol lof en de roman is een bestseller. Normale druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.