De jagers
James Salter
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
De Bezige Bij, 2013 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 10654 |
Alexandra De Vos
em/ov/06 n
Het is genoegzaam bekend dat James Bond verslingerd is aan Martini's, 'shaken, not stirred' - maar in het échte leven werd de filmheld verslagen door een bonvivant-schrijver: de Amerikaan James Salter (1925-1915). Die berekende dat hij in de loop van zijn lange leven minstens 9000 Martini's had gesavoureerd. En niet alleen Martini's: Moët & Chandon, Saint-Raphaël en gerijpte whisky's figureren prominent op de bladzijden van Salters kleine oeuvre.
In zijn huis in Aspen, Colorado, sierden naakten van Bonnard en ingelijste menu's van Franse bistro's de muren. Salter schreef er overdag en entertainde 's avonds zijn vrienden bij dinertjes - 'avondkledij gewenst'. Met zijn tweede, jongere vrouw schreef hij een boek over eten en de kunst van gastvrijheid. Die vrouw zat in een belendende kamer toen een interviewer van het mannenblad Esquire de 87-jarige romancier vroeg naar zijn mening over monogamie. Salter had het meer voor de Thaise manier, zei hij: 'In Thailand zijn minnaressen geaccepteerd en een teken van rijkdom.' In een opiniestuk voor hetzelfde blad ('Jonge vrouwen, oudere mannen', 1992) had hij een lans gebroken voor ongelijke liefdesrelaties, want niets zo plezierig als de verhouding van een ervaren man met een jonge vrouw, en al helemaal als ze ook minder ontwikkeld is en hem bewondert om zijn kennis. Kom daar maar eens mee in 2021.
Verbrande foto
Wat houdt een man trouwens bezig in dit vlietende leven, behalve vrouwen? Avontuur, roem, grootsheid. Het avontuur had Salter gehad, in zijn twaalfjarige carrière als legerpiloot en officier. Hij had een vijandelijk vliegtuig neergehaald boven Korea, en erover geschreven in zijn debuutroman De jagers (1956). Daarvoor had hij zijn naam veranderd, want als James Horowitz was hij 'de zoveelste Joodse schrijver uit New York' geweest. En Salter wilde iets anders. Hij wilde ontsnappen, hij wilde hogerop.
De naam 'James Salter' geurde naar WASP, naar de witte Engelse protestanten met zomerhuizen in Long Island, met paarden en golfkarretjes en Vuillard-lithos aan de muren. Naar koppels met de elegantie van bourgeois-bohemiens die praatten over theater en trips naar Parijs, die 's winters gingen skiën in Aspen. Al die ingrediënten zouden opduiken in Salters romans, én de vrouwen, altijd de vrouwen. 'Een man wil vrouwen hebben zoals een kat vogels wil vangen', schreef hij. 'Maar je moet het verlangen in de hand houden.'
Een affaire met een Franse actrice resulteerde in Spel en tijdverdrijf (1967), een erotische roman over de verhouding van een Amerikaanse student met een Frans meisje. Het las als een nouvelle vague-film op papier, maar het Amerikaanse lezerspubliek was er niet klaar voor. Toch was dit al helemaal Salter: tintelende zinnen, poëtische evocaties van het Franse landschap, een hang naar de fijnere genoegens in het leven en een grondtoon tussen extase en weemoed.
Ondertussen was Salter ook getrouwd, mét vier kinderen, en verkocht hij zwembaden om zijn karige schrijversinkomsten aan te vullen. De desintegratie van dat eerste huwelijk inspireerde Salter tot de meesterlijke roman Lichtjaren (1975). Daarin zijn Viri en Nedra een droomkoppel: hij is een min of meer geslaagde architect die droomt van het ultieme gebouw, Nedra is de trofeevrouw, een elegante brunette in kasjmier truitjes met een koel denkend hoofd: 'Zo'n vrouw van wie de eerste aanblik alles verandert.' Samen met hun dochters wonen ze in een Victoriaans landhuis bij de Hudson, met een pony en een hond en chique etentjes met bohemien vrienden, en wekelijkse uitstappen naar New York. In de zomer luieren ze op het strand in Amanganset. 'Ze wisten niet waar ze de lof van zongen; de dagen, het gevoel van voldaanheid, van heidense vreugde.'
Maar de blauwe dagen, de zomerse rust, de schittering op het water - alles gaat voorbij. De idylle verbergt andere levens: Viri is verslingerd aan zijn secretaresse, de rusteloze Nedra heeft een minnaar en wil meer geld, meer vrijheid. 'De ineenstorting is verborgen, moet een bepaald stadium hebben bereikt voor ze naar buiten breekt, voor de pilaren beginnen mee te geven, de façade omlaagkomt.' Een kapot huwelijk is als een verbrande foto, zegt Nedra. 'Sommige stukken zijn er nog. Het voornaamste deel is voorgoed weg.'
De zomer voorbij
De wanhoop van de verlaten man, de verliezen van een ouder wordende vrouw ('Het liet haar allemaal in de steek met een trage, onmerkbare motoriek, als het tij waar je met je rug naartoe staat') de estheet Salter laat het je voelen, onverwacht, als een stomp in de maag. Dat krijg je als een talent dat verslaafd is aan de schittering van het oppervlak zich éven kan losrukken van dat schouwspel om in de diepte en de modder te duiken, op zoek naar parels. Salter had tragedie in zijn eigen leven nodig om grootsheid te bereiken.
Misschien was zijn leven té gezapig toen hij op 87-jarige leeftijd Alles wat is afleverde. Of misschien wilde en kon hij niet meer zo diep graven als in Lichtjaren - de roman die critici naar Salters gevoel 'dodelijk verwond' hadden toen ze hem chi-chi en belachelijk en pretentieus vonden. Alles wat is weegt lichter, maar voelt vertrouwd. We volgen vier decennia uit het professionele en amoureuze leven van Philip Bowman. De man is vrij non-descript, hij werkt bij een uitgeverij en spendeert het gros van zijn energie aan vrouwen.
Drie grote liefdes - of is het grote lust? - en een paar mindere staan centraal. Verder zijn er bedrog en de wraak van een minnaar, discussies over kunst met intellectuele vrienden, reisjes naar Europa. Veel mannelijk chauvinisme. Vrouwen zijn objecten van het mannelijk verlangen, ze hebben een houdbaarheidsdatum, mensen lopen in en uit het beeld in kleine gevatte schetsen. Salter schrijft nog altijd zinnelijk, precies, soms poëtisch, in geciseleerde zinnen. Maar hij bereikt niet meer de geëxalteerde hoogtes van Lichtjaren, het verhaal meandert en loopt mild dood, zonder veel diepgang.
Tenzij die ene waarheid die Salter leefde en ademde en die bij zijn werk hoort als een parelketting bij een kasjmier trui: de vergankelijkheid van het leven. Alles is ijdelheid, de zomer gaat voorbij, en ook de glamour van ranke halzen en perfect gemixte Martini's. En de schittering van lichtende zinnen in een laatste roman: 'Hij zou daarheen gaan waar iedereen heen was gegaan en alles wat hij had gekend zou met hem meegaan.'
LICHTJAREN James Salter Vertaald door Peter Verstegen, De Bezige Bij, 2014/2021, 396 blz., 22,99 € (e-boek 6,99 €).
ALLES WAT IS James Salter Vertaald door Ton Heuvelmans, De Bezige Bij, 2013/2021, 350 blz., 22,99 € (e-boek 6,99 €).
15/02/2014
Alles wat is begint met de Slag om Okinawa. James Salter besteedt ongeveer tien bladzijden aan dit oorlogsgeweld, waarna het burgerlijke leven van protagonist Philip Bowman een aanvang neemt. Wat volgt, is zo menselijk dat het inherente drama bijna banaal aandoet. Dat je dit verhaal met zoveel smaak en gemak oplepelt, heeft alles te maken met de souplesse van Salters stijl.
Philip Bowman, een gerespecteerde uitgeefredacteur, huwt, scheidt, heeft relaties met twee getrouwde vrouwen, wordt bedrogen, neemt wraak en begint een verhouding met een collega. Dit alles wordt verteld over een periode van ongeveer veertig jaar. Bowman is vleesgeworden levensdrift. Hij behoort tot het slag mannen dat lijkt te zijn uitgestorven: viriel, zelfbewust, charmant, grappig en erudiet. Toch roept Salter een man op met een uitgekiende binnenwereld, waar emoties, gedachten en beschouwingen over elkaar heen buitelen. Als lezer weet je: dit boek, deze manier van schrijven, kent geen begin en geen einde. Veel personages worden niet uitgewerkt: ze verschijnen en verdwijnen weer naar de achtergrond.
De rode draad in deze roman is de vrouw, vanuit het perspectief van de man: hoe zij tot ontwikkeling komt en de man op de knieën dwingt.
Het is moeilijk om uit te leggen wat ik zo goed vind aan Salter. De uiteindelijke verklaring vind ik in de nostalgie, zo inherent aan zijn schriftuur. Salter roept een mens op die misschien wel nooit heeft bestaan, maar zo benijdenswaardig is. In die zin is James Salter een sprookjesverteller. Schuld en schaamte schrapt hij vakkundig uit het discours, met als gevolg een uiterst dansbaar en tijdloos leven. Ik heb niet de indruk dat er vandaag veel romans worden geschreven waarin het leven wordt gevierd of waarin zonder scrupules de liefde voor het lot wordt bezongen. Misschien is dat de betovering die van Salters proza uitgaat.
James Salter houdt van decorum of hoe de omgeving, het eigen imago en de entourage de man maken, hoe je de wereld schept door je er bewust en met een zekere stijl of handigheid in te bewegen. Mensen (of moet ik schrijven: mannen) zijn geen slachtoffers maar de daders van hun levens, lijkt hij te willen zeggen. En hoewel er altijd iets onverwachts gebeurt, is het zelden zo ontregelend dat het traumatisch wordt: het is gewoon en niet meer dan nog maar eens een draai aan de carrousel. Het wordt allemaal licht beschreven, nooit zwaar op de hand, want alles wat is, gaat zoals het gaat en dat behoeft geen rouwkrans. Uiteindelijk komt het hierop neer: de spanning tussen wie je bent, wie je wilt zijn en de hevige (seksuele) verlangens die er als een gekarteld mes doorheen snijden, maken het leven meer dan de moeite waard.
(Dit is een abstract van een artikel van David Nolens. Het is verschenen in De Leeswolf 6 2013.)
[David Nolens]
L. Torn
Openhartige, licht melancholische roman over het liefdesleven van een Amerikaanse man in de tweede helft van de vorige eeuw. Na heftige ervaringen in de oorlog met Japan keert marinier Philip Bowman terug naar New York, waar hij als redacteur gaat werken bij een uitgeverij. Zijn huwelijk met een schoonheid uit Virginia mislukt al snel wegens een gebrek aan belangstelling voor elkaars leefwereld. Bowman heeft diverse affaires met vrouwen die vallen voor zijn charme en machismo, maar teleurgesteld raken door zijn focus op hun lichamelijke kwaliteit. Bowman wordt slachtoffer van zijn seksuele blindheid als hij wordt opgelicht door de minnares van zijn dromen. Hij neemt wraak door haar dochter te verleiden. Naast alle romances zijn er boeiende inkijkjes in de wereld van schrijvers en uitgevers. Salter is een meester in het beschrijven van sferische natuurimpressies. Pijnlijk nuchter ziet hij de kortheid van het leven en de liefde onder ogen. James Salter (1926) is een writer’s writer: zijn elegante diepzinnigheid wordt door veel van zijn literaire collega’s bejubeld. Kleine druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.