De revanche van de roman : literatuur, autoriteit en engagement
Thomas Vaessens
Thomas Vaessens (Auteur)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Vantilt, cop. 2013 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : OVER LITERATUUR-SCHRIJVERS : 824 VAES |
15/09/2013
Ondanks de klassieke titel heeft de auteur van deze literatuurgeschiedenis geen encyclopedische verzameling op het oog, geen voortgangsverhaal met actie en reactie van bewegingen en stromingen, geen essentialistische etikettering van auteurs en werken. Die zijn er al in overvloed en behoren tot het domein van het weten, de kennis die hij van zijn beginnende eerstejaarsstudenten verwacht. Wetenschappelijk omgaan met literatuur is voor Vaessens echter ook een kunnen: de vaardigheid om met concepten en denkramen literaire teksten in hun context te plaatsen en betekenis te geven. Met Jacques Rancière ziet hij de moderniteit (negentiende en twintigste eeuw) als ‘het gouden tijdperk van de literatuur’. Voorbereid door de renaissance en de verlichting heeft de moderne mens het heft in handen genomen, is hij met de klok gaan leven en als rationeel denkend subject met wetenschap en techniek de natuur gaan beheersen. Op maatschappelijk vlak heeft zich een enorme democratisering voorgedaan. Parallel daarmee loopt de autonomisering van het schrijverschap. Schrijvers hebben in de moderniteit bij uitstek oog voor de schaduwzijden ervan; ze graven in de grond waarop ze staan. Literatuur wordt het kritisch correctief voor wat de moderniteit dikwijls onbewust uitsluit, onderdrukt of negeert.
Vaessens presenteert, weliswaar in historische volgorde maar transhistorisch bedoeld, vijf frames of denkramen waarmee de zich ontwikkelende literaire werkelijkheid vorm kan worden gegeven. Telkens koppelt hij elk frame aan het sociaal-culturele en de literaire denkstijl waarmee het opereert, maar ook aan de houding tegenover literatuur en de houding tegenover de moderniteit die eruit spreekt. Hij onderscheidt het romantische frame (organisch vs. mechanisch), het realistische frame (menselijk vs. onmenselijk), het avant-gardistische frame (dynamisch vs. statisch), het modernistische frame (autonoom vs. heteronoom) en het postmodernistische frame (open vs. gesloten). Door discoursanalyse van filosofische, poëticale en literaire teksten — waarbij hij in woordwolken veelzeggende termen en binaire opposities laat oplichten — toont hij aan waar het critici, schrijvers en literatuurwetenschappers in die kijk op de werkelijkheid om te doen is en hoe ze dat in metaforen en symbolen tot uiting brengen. Aan elk frame beantwoordt een andere leeshouding. In het romantische frame bijvoorbeeld betekent lezen zich afstemmen op de belevingswereld van de dichter, het realistische frame veronderstelt een reconstructie van de reële samenhang van de fictie-elementen door na te gaan welke plaats ze in de werkelijkheid achter de fictie (zouden kunnen) innemen, in het postmodernistische frame is lezen een scheppingsdaad op zichzelf of een poging tegen de gerepresenteerde eenheid in te lezen. Eenzelfde werk kan, ook los van de intenties van zijn maker, in meerdere frames worden gelezen, wat Vaessens mooi illustreert aan de hand van onder anderen Multatuli, Bordewijk en Lucebert.
Een en ander wordt didactisch verduidelijkt met revelerende afbeeldingen, trefwoorden in de marge en talrijke schema’s. Dat die laatste, net als de framemodellen zelf, de werkelijkheid die ze construeren vaak ook vereenvoudigen, is een gevaar waar de auteur zich van bewust is. Hij verwijst zelf naar het antidualiteitsdenken van Michel Foucault en nuanceert geregeld de eigen bevindingen, bijvoorbeeld in de paragraaf over de schrijver als antiburger of die over mediale en multiculturele diversiteit en de rol van de schrijver vandaag. Soms ontbreekt de nodige toelichting, bijvoorbeeld wanneer bij Couperus het woordwolkje ‘drift, beestelijk, instinctmatig, dierlijk …’ de metatag ‘menselijk’ krijgt. In het avant-gardehoofdstuk komen, op de manifesten na, de historische literaire teksten er wat bekaaid af. Het hoofdstuk over het modernistische frame legt zo sterk de klemtoon op autonomie dat de grote modernistische romans van Joyce, Döblin en Dos Passos er niet meer bij lijken te horen. Verder is het onduidelijk waar je moet blijven met subtielere richtingen als het symbolisme, het expressionisme en de nieuwe zakelijkheid of met een modern mythologiserend auteur als Harry Mulisch. Zoals gezegd veronderstelt het boek een behoorlijke kennis van auteurs, werken en literair-historische stromingen. Voor wie daarover basisinformatie verwacht, is de titel van dit boek misleidend. Wie enigszins vertrouwd is met de Nederlandse literatuurgeschiedenis, zal die voortaan dankzij Vaessens’ verreikende conceptuele instrumentarium door een nieuwe bril bekijken.
[Erik de Smedt]
Drs. Cees van der Pluijm
Thomas Vaessens (1967, hoogleraar Ned. letterkunde UvA), bepleit een nieuwe benadering van de moderne literatuur (1800-heden). Hij doorbreekt het denken in historische stromingen, die tijdgebonden en fixerend zijn, maar zet vijf niet-historische 'frames' in: romantisch, realistisch, avant-gardistisch, modernistisch en postmodernistisch. Deze frames zijn leeswijzers voor het benaderen van teksten, waarbij niet de periode van ontstaan of de bedoeling van de auteur centraal staat. Enerzijds biedt Vaessens een frisse nieuwe kijk, anderzijds is de benadering nog ruw en onvolledig. Daarbij schrijft hij duidelijk voor zijn studenten: soms op de hurken zittend, soms alles problematiserend. Dit daardoor wat hybride boek biedt veel lezenswaardigs naast veel onnodig gecompliceerds, en veel versimpeling naast verrassende analyses en vergezichten. Meer een discussiestuk dan een handboek wellicht, maar bruikbaar en boeiend.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.