Centraal-Europa : een geschiedenis

Deels vanuit didactische overwegingen biedt de Gentse hoogleraar Raymond Detrez in Centraal-Europa: een geschiedenis een overzicht van de vervlochten geschiedenis van negen Europese landen, met name Polen, Tsjechië, Slowakije, Hongarije, Slovenië, Kroatië en de Baltische staten Estland, Letland en Litouwen. In weerwil van de pogingen van een aantal bekende intellectuelen uit het voormalige Oostblok (Milan Kundera op kop) om de differentia specifica van de Centraal-Europese regio te vatten, hoedt Detrez zich echter voor de valkuilen van een al te essentialistische benadering en gaat hij eerder pragmatisch te werk. Hij tracht daarbij het midden te houden tussen een overkoepelende benadering van de regio en de nodige aandacht voor specifieke ontwikkelingen in de diverse subregio’s. Dat dit een moeilijke evenwichtsoefening is die niet voor elke historische periode even goed vol te houden is, hoeft geen betoog. Gezien hun grote rol in de staatkundige geschiedenis van de regio gaat de meeste aandacht bovendien naar Polen, Tsjechië en Hongarije.
Valt er op dit lijvige en deskundig geschreven boekwerk überhaupt iets aan te merken? Jammer (maar enigszins begrijpelijk) is het feit dat de cultuurhistorische ontwikkeling van de Centraal-Europese regio minder aandacht krijgt dan de politieke en sociaal-economische geschiedenis. Af en toe zou je ook verwachten dat de auteur wat meer een eigen standpunt inneemt. Detrez laat bijwijlen uiteraard zijn licht schijnen over historische debatten, controverses en markante gevallen van politieke recuperatie (bijvoorbeeld de vraag of de hussietenbeweging beschouwd kan worden als een voorloper van het Tsjechisch nationalisme). Dat het nationalismeonderzoek een van zijn specialiteiten is, blijkt ook uit het feit dat hij de bestaande theorievorming rond nationalisme met veel kennis van zaken in zijn bespreking van de Centraal-Europese casus betrekt. Daar staat tegenover dat hij zich in andere gevallen veeleer op de vlakte houdt (bijvoorbeeld als hij verwijst naar het door Poolse historici geopperde verband tussen de Poolse Novemberopstand van 1830 en de Belgische onafhankelijkheid). Daarnaast zou je in een geschiedenis van Centraal-Europa verwachten ook een en ander te lezen over het Duitse Mitteleuropa-concept zoals dat in de loop van de negentiende eeuw en bij het begin van de twintigste eeuw vorm kreeg. En tot slot — ook al is het boek verzorgd en met een absoluut minimum aan tik- en spelfouten uitgegeven — misschien nog een tip voor de wellicht al te ijverige eindredacteurs van de uitgeverij: een beperkende bijvoeglijke bijzin begint nooit met een komma!

(Dit is een abstract van een artikel van Kris Van Heuckelom. Het is verschenen in De Leeswolf 7, 2013.)
[Kris Van Heuckelom]