Zes eeuwen infectie in Brugge 1200-1800

Een internist-nefroloog behandelt nierpatiënten, maar wanneer hij zich daarnaast ook bezighoudt met geschiedkunde kan dit interessant materiaal opleveren. Met de hedendaagse geneeskundige kennis in het achterhoofd ging dokter Johan Boelaert in de Brugse archieven op zoek naar ziektebeelden. Het resultaat van de studie is een overzicht van alle voorkomende infectieziekten die de Brugse bevolking vanaf de middeleeuwen tot 1800 teisterden.
Gedurende al die tijd veranderde er weinig op het vlak van diagnose en behandeling. Onderzoek bestond uit uiterlijke waarneming van het zieke lichaam, het vaststellen van koortspatronen en uroscopie of piskijken. De humorentheorie van Galenus bleef het voornaamste medische denkpatroon. Een onevenwicht tussen de lichaamsappen werd vaak met aderlating verholpen. Daarnaast was in de therapie ook een belangrijke rol weggelegd voor bijgeloof (heiligenverering en astrologie). Sommige geneesmiddelen doen een modern mens ernstig de wenkbrauwen fronsen: kwikzilver, gemalen stenen, kikkerextracten,… Uit het relaas blijkt vaak de medische machteloosheid gedurende al die eeuwen. Onder invloed van het humanisme werden er dankzij meer rationeel denken enkele belangrijke stappen vooruit gezet, maar de verspreiding van deze inzichten bleef beperkt. De doorbraak van de kiemtheorie en de ontdekking van bacteriën en virussen gebeurde pas aan het einde van de 19e eeuw. Tot dan werden vooral brak water en onreine lucht als belangrijkste oorzaak van infectieziekten aangeduid, of de straf van God. Dat de evolutie naar de moderne geneeskunde traag ging, blijkt uit een boek van de Brugse 17e-eeuwse geneesheer Montanus of Thomas van den Berghe. Prille sporen van een modern medische gedachtegang worden gecombineerd met aanbevelingen tot het dragen van amuletten. Daarnaast valt Boelaert vaak terug op de geschriften van de middeleeuwse West-Vlaamse chirurgijn Jan Yperman. Ook verhalen uit het Sint-Janshospitaal zijn een belangrijke bron van informatie.
Boelaert heeft op twee manieren volledigheid nagestreefd. Enerzijds brengt hij alle infectieziekten ter sprake, ook al is er van sommige in de Brugse bronnen niet veel terug te vinden of kwamen ze er misschien niet eens voor. Anderzijds heeft hij alle Brugse verhalen die van verre of dichtbij met infectieziekten te maken hebben in het geheel proberen in te passen. Tot en met geveinsde ziekten bij bedelaars. Telkens wordt vanuit de moderne geneeskundige kennis uitgelegd over welke infectieziekte het gaat, al blijkt dat vele eeuwen later niet altijd evident. Boelaert verwacht trouwens vooruitgang in dit historisch onderzoek. Uit de tandplak van eeuwenoude lijken valt blijkbaar nog veel te leren. Pest en lepra krijgen uiteraard veel aandacht, maar ook syfilis (volgens Boelaert bijna zeker door Columbus uit Amerika geïmporteerd), mazelen (dat tot de 19e eeuw ook hier voorkwam) en pokken (al kwamen die in het Brugse weinig voor).
Zes eeuwen infectie in Brugge 1200-1800 verwijst vooral naar de toestand in Brugge, maar kan zeker ook dienst doen als status quaestionis van het historische onderzoek naar infectieziekten in de Nederlanden. Er wordt enige medische kennis verondersteld. Een verklarende woordenlijst van moeilijke medische termen ontbreekt. [Dirk Passchyn]