Lubiewo
Michal Witkowski (Auteur), Jacques Dehue (Vertaler), Rita Depestel-Martynowski (Vertaler)
Beschikbaarheid en plaats in de bibliotheek
ARhus - De Munt magazijn
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Van Gennep, cop. 2010 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 3957 |
Besprekingen
00/00/0000
In de ban van de kinkel
Van Polen wordt wel eens gezegd dat het een streng katholiek land is waar het met de rechten van seksuele minderheden pover gesteld is. Dat er in de Poolse literatuur lange tijd een taboe rustte op de behandeling van een delicaat thema als andersgeaardheid, hoeft dan ook niet te verbazen. De zopas in het Nederlands vertaalde 'Grote Poolse Nichtenatlas' Lubiewo van de jonge auteur Michal Witkowski is een van de eerste Poolse romans waarin alle registers inzake homoseksualiteit worden opengetrokken.
Homo-erotische elementen doken uiteraard al veel vroeger op in de Poolse literatuur, te beginnen bij de auteurs van het fin-de-siècle, met hun fascinatie voor al wat buitenissig en onconventioneel is. Sporen van die 'decadente' fascinatie zijn ook te vinden in de romans van de modernistische auteur Stanislaw Ignacy Witkiewicz, die van seksuele uitspattingen zijn handelsmerk maakte. Een meer omfloerste invulling kreeg homoseksualiteit bij Witkacy's tijdgenoot Witold Gombrowicz, in wiens debuutroman Ferdydurke (1937) we een van de adellijke protagonisten zijn hart zien verpanden aan een simpele boerenknecht. Terwijl de personages in Ferdydurke in nogal cryptische termen van een 'verbroedering' gewagen, wordt de homoseksuele insteek bij de latere Gombrowicz een pak explicieter, met name in zijn naoorlogse cultroman Transatlantisch (1953). De auteur laat er een rijke, in Argentinië residerende Portugees opdraven die zijn zinnen heeft gezet op een jonge Poolse emigrant en die daarvoor zelfs een duel aangaat met diens vader.
De zinnelijke kanten van de herenliefde zouden in het Pools echter pas ten volle tot uiting komen in het werk van een andere Poolse auteur, de sinds 1945 in Brussel woonachtige Marian Pankowski. Zijn roman Rudolf, die in 1980 in Londen verscheen (en vier jaar later ook in een Nederlandse vertaling uitkwam), is geschreven vanuit het standpunt van Pankowski's literaire alter ego, een in België wonende Poolse emigrant die de concentratiekampen overleefd heeft. Dat Poolse hoofdpersonage ontmoet in Brussel een bejaarde Duitser die ooit nog in de Wehrmacht diende en die met veel passie en zin voor detail zijn homoseksuele escapades van weleer uit de doeken doet. Tussen beide, op vele vlakken aan elkaar tegengestelde mannen ontwikkelt zich een ongewone vriendschap die uitmondt in verhitte discussies en een uitgebreide ? van homo-erotische realia doordrongen ? briefwisseling. Het hoeft wellicht geen betoog dat Rudolf al snel het etiket van 'schandaalroman' opgeplakt kreeg en bij het Poolse lezerspubliek en de literaire kritiek vooral op onbegrip en/of verontwaardiging stootte. Niet alleen de onverhulde homo-erotische inslag van de roman, maar ook de combinatie ervan met kamprealia lag erg gevoelig. Zo laat de Poolse protagonist op zeker ogenblik zijn Auschwitzkampnummer zien, waarop het Duitse titelpersonage een buiktatoeage ontbloot met de naam van een van zijn jonge Arabische minnaars.
Opvallend is dat in deze vroege homo-erotische romans de andersgeaardheid ofwel in gesublimeerde vorm wordt voorgesteld ofwel wordt toebedeeld aan personages van niet-Poolse origine, die de (weifelende maar heteroseksuele) Poolse protagonisten danig op de proef stellen. Een dergelijke literaire strategie, die typisch lijkt te zijn voor de pre-emancipatorische omgang met homoseksualiteit in de Poolse literatuur, heeft sinds het begin van de jaren negentig sterk aan belang ingeboet en baan geruimd voor een golf van literaire werken waarin een Poolse protagonist(e) ? vaak als porte-parole van de auteur ? openlijk zijn/haar andersgeaardheid belijdt en bedrijft. Michal Witkowski's Lubiewo (2005) is met voorsprong de bekendste exponent van deze nieuwe stroming. De titel van het boek verwijst naar een (fictieve) pleisterplaats van homoseksuelen aan de Poolse kust alwaar de ikverteller (een jonge homoseksuele auteur die zich Michaska Literatka laat noemen) 'nichten' van allerhande pluimage hun verhaal laat doen. Het resultaat is een soortement nichtendecamerone, een raamvertelling waarin een breed, soms nogal karikaturaal beeld wordt opgehangen van het reilen en zeilen in de Poolse homowereld in de decennia voor en na de val van het IJzeren Gordijn. Dat raamverhaal vormt meteen ook een heuse nichtenatlas, waarin uiteenlopende Poolse homotypes de revue passeren (gaande van Halfnichten en Consumptienichten over Operettenichten en Garderobenichten tot Activistennichten en Gendernichten).
Interessant genoeg focust Witkowski's raamvertelling niet zozeer op de zelfbewuste en strijdbare homoseksueel die zich actief inzet voor de maatschappelijke emancipatie van andersgeaarden, maar wel op de oudere generatie Poolse nichten ('joviale oude dames') die hun 'gouden jaren' beleefden in de tijd van de Poolse Volksrepubliek, toen homoseksualiteit vrijwel volledig verbannen was uit de publieke ruimte en in het geheim beleefd werd (lees: in nachtelijke parken en onderkomen toiletten). Twee van die kleurrijke figuren zijn Lukrecja en Patrycja, van wie het volwassen leven geheel en al het in het teken stond van seksuele bevrediging. Het voorwerp van hun passie zijn niet zozeer andere nichten, maar wel zogenaamde kinkels: simpele heteromannen die zich niet bewust zijn van hun seksualiteit, 'ongekunsteld en eerlijk als eikenhout, niet geschoold' door het leven gaan, 'met een smoel als een dijbeen', een 'Russische geest' en 'een onbegrensde, totaal onberekenbare natuur'. Beide dames op leeftijd vertellen in geuren en kleuren en met veel zin voor dramatiek en theatraliteit hun aanhoudelijke en vaak vergeefse inspanningen om zo'n ? meestal moedwillig zatgevoerde ? kinkel aan de haak te slaan en te 'prepareren' voor de geslachtsdaad.
De plotse implosie van het Oostblok was voor beide dames niet minder dan een ramp, omdat ze met de terugtrekking van de sovjettroepen uit Polen meteen ook hun geliefkoosde prooi kwijtgeraakten: de armlastige, maar gewillige Russische kinkels die in Poolse legerkazernes hun dienstplicht vervulden. Ronduit hilarisch is dan ook de passage waarin Patrycja de ijdele verzuchting uitdrukt dat er ooit nog eens een vreemde mogendheid Polen zou binnenvallen, uiteraard met bijbehorende jonge rekruten... Het komische karakter van hun vertellingen krijgt nog extra cachet doordat ze hun verhalen doorspekken met allerhande verwijzingen naar de klassieke Poolse literatuur. Een van die geparodieerde frasen komt uit het Poolse nationale drama Voorvaderen van de romantische dichter Adam Mickiewicz en verwijst naar de verbondenheid die de protagonist voelt met het lijden van de Poolse natie ('Mijn naam is Miljoen ? want voor miljoenen / heb ik lief en duld ik folteringen'). In Lubiewo wordt die hoogdravende confessie op karakteristieke wijze gerecycleerd tot 'Ik heet Mili Joen! ik heet Mili Joen [...] want ik ben genomen door een miljoen kinkels.'
Al wekken dergelijke markante verdraaiingen misschien de indruk van het tegendeel, toch lijkt Lubiewo niet te draaien om het louter epateren en provoceren van de zogenaamd homofobe goegemeente. Witkowski's boek blijft niet gespeend van ironie en zelfironie en schetst bovendien een niet al te positief beeld van de hedendaagse gay, die op een steriele, passieloze en artificiële manier ? met een door fitness, zonnebanken en cosmetica geperfectioneerd lichaam ? zijn seksualiteit beleeft. Daartegenover staat dan de communistische nicht die niet moet weten van een dergelijk smet- en verlokkingsvrij bestaan en tot over zijn oren ondergedompeld is in de vuile, bezoedelde materie van het leven. Zoals een Pools criticus in de marge van Lubiewo opmerkte, verbeeldt die ietwat gesimplificeerde tegenstelling tussen communistische en postcommunistische nichten misschien wel de problematische manier waarop de voorbije twee decennia in Polen werd omgesprongen met het communistische verleden als zodanig. Onder het mom van zogenaamde lustratie (zuivering) en in een drang naar verwestering werd getracht de besmette segmenten van de samenleving af te zonderen en uit te rangeren. Zo'n geforceerde tabula rasa is ? zo lijkt een allegorische
lezing van Lubiewo te suggereren ? niet alleen niet wenselijk, ze is ook niet mogelijk. [Kris Van Heuckelom]
Drs. Cees van der Pluijm
De Poolse schrijver (1975) debuteerde met korte verhalen (2001). In 2005 verscheen "Lubiewo" dat een scandaleus succes werd. In dit boek vertellen oudere Poolse homo's over hun seksuele avonturen in de homocultuur van voor en na de val van het communisme. Die cultuur is er een van travestie, prostitutie, anonieme seks, camp, vervolging, tragiek en humor vergelijkbaar met de in bij ons inmiddels uitgestorven homocultuur van voor de Tweede Wereldoorlog. Witkowski is een briljante verteller, zijn personages zijn levensecht en aangrijpend, het boek zou zo op het toneel gezet kunnen worden. De stijl is soms schokkend en vaak ontroerend, maar altijd virtuoos, en de vertalers hebben een titanenklus geklaard. Dankzij de uitgebreide aantekeningen achterin het boek worden alle Poolse bijzonderheden, namen en begrippen waar nodig vertaald voor het inmiddels internationale publiek. Voor de geschiedschrijving van de seksuele emancipatie in Europa, voor de sociale geschiedenis en de geschiedenis van het communisme is dit boek een belangrijke bijdrage van literair hoog niveau. Paperback; normale druk.
Suggesties
Krijg een e-mail wanneer dit item beschikbaar is
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.