Waar zijn we aan begonnen ? : een psychologisch overzicht van levenslopelijke struikelblokken
Janwillem van de Wetering
Hans Van Rappard (Redacteur), Michiel Leezenberg (Redacteur), Ilse N. Bulhof (Medewerker), H. Kimmerle (Medewerker), Bruno Nagel (Medewerker)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Bakker, 2010 |
VERDIEPING 4 : BLAUWE TOREN : FILOSOFIE : 108 RAPP |
00/00/0000
Nieuwe denkperspectieven
Met de term 'wereldmuziek' zijn we de voorbije decennia meer dan vertrouwd geraakt. Hij wordt meestal gebruikt om te verwijzen naar niet-westerse of etnische muziek en naar allerlei muzikale fusiongenres. De term 'wereldfilosofie' is recenter. Net zoals 'wereldmuziek' is 'wereldfilosofie' moeilijk precies te omschrijven. Gaat het om een nieuwe soort muziek en filosofie, om een soort van mix, of gaat het vooral om een nieuwe houding tegenover de niet-westerse muziek- en denktradities? Het zijn erg vage, niet onproblematische termen, maar niettemin de uitdrukking van de noodzaak aan een nieuw perspectief dat de gevolgen van de dekolonisering en de globalisering mee in rekening brengt en dus voorbij de grenzen van het Westen wil kijken.
Wereldfilosofie is meteen ook de titel van een verzameling artikels door een aantal Nederlandse specialisten over het wijsgerige denken in verschillende culturen. Het 'wereldfilosofisch' perspectief dat zij proberen uit te werken, kan gezien worden als een 'herwaardering' van het hele filosofische veld. In de eerste plaats is het een kritische kijk op de ontwikkeling van de westerse filosofie, in het bijzonder sinds de verlichting, met zijn exclusieve nadruk op de rede. Wereldfilosofie is geen ontkenning van de waarde van het westerse filosofische denken, maar een poging om het begrip 'filosofie' te verruimen met niet-westerse denktradities. Wereldfilosofie geeft daarom ook de aanzet tot een institutionele kritiek op het filosofische curriculum aan de universiteit. De niet-westerse denktradities komen aan de universiteit vooral in filologische afdelingen als oriëntalistiek, sinologie en afrikanistiek aan bod, maar worden niet of nauwelijks behandeld aan de afdelingen filosofie. Ze zijn daarentegen wel erg populair binnen niet-academische domeinen als de spiritualiteit, de therapie en de levenskunst ? getuige daarvan de vele publicaties, lezingen en initiatiecursussen. Het is wellicht geen toeval dat alle auteurs van de bundel als docent betrokken zijn bij de Stichting Filosofie Oost-West, die tot doel heeft het mondiale denken te ontwikkelen en ervan uitgaat dat de waarheid vele gedaantes heeft en niet het exclusieve bezit is van één traditie. Wereldfilosofie is met andere woorden een fundamentele openheid voor de vele denkvormen die de mensheid heeft ontwikkeld.
Die openheid is binnen de filosofie nog steeds een minderheidsopvatting. De eigentijdse Amerikaanse filosoof Richard Rorty definieert de filosofie in expliciet etnocentrische termen als 'de voortgaande conversatie van het Westen'. Het is precies de intentie van wereldfilosofie om die dialoog open te breken. Filosofie als een logisch, argumenterend, rationeel, systematisch en seculier denken is een uitvinding van de moderne tijd sinds de verlichting. Het is geen toeval dat de bundel opent met een bijdrage over de Duitse filosoof Hegel (1770-1831), de filosoof bij uitstek van het filosofisch eurocentrisme. Voor Hegel werd er buiten Europa niet gefilosofeerd 'in de eigenlijke zin'. Wat China en India voortbrachten was 'wijsheid', geen filosofie. Voor Afrika is Hegel nog vernietigender: ten zuiden van de Sahara bestonden voor hem geen staat, geen geschiedenis en was er dus ook geen sprake van enig filosofisch denken. Vanuit wereldfilosofisch perspectief is deze opvatting slechts één van de vele filosofische manifestaties. Verschillende auteurs wijzen erop dat in de oudheid en in de middeleeuwen het westerse filosofisch denken meer op de levenspraktijk of de levenskunst gericht was en dat de grenzen met religie en mythische vormen van denken niet zo strikt afgebakend waren. Dat zijn nu precies ook een aantal kenmerken van niet-westerse denktradities. Vanuit wereldfilosofisch perspectief zijn dit geen voorstadia van de 'eigenlijke' filosofie, maar andere, gelijkwaardige vormen van denken. Niet alle westerse filosofen stonden zo neerbuigend tegenover andere denktradities als Hegel. Zo was Schopenhauer gefascineerd door de Upanishaden, meditatieve wijsheidsteksten uit het oude India, die hij op één lijn plaatste met het werk van Plato en Kant. En de term 'boedhhisme' duikt maar liefst 173 maal op in het werk van Nietzsche, die in 1884 noteert: 'Ik moet oriëntaalser leren denken over filosofie en kennis. Morgenlands. Uitzicht op Europa.'
Ook in de filosofie van twintigste-eeuwse denkers als Heidegger, Merleau-Ponty en Derrida zijn al dan niet expliciete sporen te vinden van dialoog met niet-westerse tradities. Ook omgekeerd zijn er natuurlijk veel invloeden: zo hebben de postkoloniale Afrikaanse filosofie en de Japanse Kyotoschool veel te danken aan moderne westerse denkers. Er doen zich daarbij soms paradoxale invloeden voor: zo ontleende de Indische vrijheidsstrijder en neohindoeïstische denker Sri Aurobindo (1872-1950) zijn ideeën over spiritualiteit aan niemand minder dan Hegel. Het zijn dit soort filosofische 'correspondenties' die het idee van een wereldfilosofie rechtvaardigen. De hegemonie van het westerse filosofische denken kan uiteraard niet los gezien worden van de koloniale periode, maar de samenstellers wijzen erop dat het idee van 'interactie' tussen westerse en niet-westerse denktradities meer oplevert dan een simpele constatatie van de dominantie van het westerse denken.
Wereldfilosofie is geen systematische studie, maar een verzameling van een vijftiental artikels door tien specialisten. Het is al bij al een wat hybride verzameling geworden. Niet alle hoofdstukken zijn even nadrukkelijk geschreven vanuit een wereldfilosofisch perspectief, hoe moeilijk te definiëren ook. Het hoofdstuk over de moderne westerse filosofie had bijvoorbeeld in eender welk overzichtswerk van de westerse filosofie kunnen staan. Sommige hoofdstukken concentreren zich op brugfiguren (Averroës, Leibniz, Schopenhauer, Nietzsche, Kwame Anthony Appia), andere zijn algemene overzichten van onder andere de Indiase, de Chinese, de Afrikaanse en de islamitische filosofie. Daarin wordt nu eens de nadruk gelegd op de tradities (India), dan weer op de moderne ontwikkelingen (Afrika). Een opmerkelijke brugfiguur die behandeld wordt is Carl Gustav Jung. De Zwitserse psychiater, wiens synthetische denken zich over vele domeinen bewoog, zocht in het oosterse denken en vooral in de oosterse meditatiepraktijken naar inspiratie voor wat hij omschreef als het 'individuatieproces'. De aanwezigheid van Jung maakt duidelijk dat de auteurs het begrip 'filosofie' ver oprekken voorbij de strikt academische invulling ervan.
De auteurs zijn zich bewust van de omvang van het wereldfilosofisch project en van de vele beperkingen van hun keuzes. Er is daarenboven nood aan veel basisonderzoek. Het is vooral in de uitgebreide inleiding van Michiel Leezenberg dat het onderzoeksveld van de wereldfilosofie wordt omschreven en de vele inhoudelijke, technische en methodologische vragen die daarbij opduiken, worden beschreven. Zo wijst hij op de specifieke benadering die de orale Afrikaanse filosofie vereist, op de moeilijkheden van het vertalen (het filosofisch discours heeft zich de voorbije eeuwen 'verwesterd'), op de voortdurende dynamiek binnen iedere denktraditie (ook de niet-westerse), op het debat over de 'moderniteit' (doet de moderniteit zich altijd en overal op dezelfde manier voor?), op de academisering van de filosofie ten nadele van de levenskunst, op de hegemonie van het westerse filosofiebegrip, op het gevaar van veralgemeningen: hoe verleidelijk het ook is om het westerse denken als 'causaal', het Chinese als 'correlatief' en het Afrikaanse als een 'krachtdenken' te omschrijven, toch moet iedere essentialistische definitie vermeden worden. Een belangrijke vraag komt evenwel niet aan de orde: in hoeverre is wereldfilosofie (zoals wereldmuziek) niets reeds een westers begrip en wat zijn daar dan de implicaties van?
In het nawoord houden een aantal van de auteurs een pleidooi voor een verruiming van het filosofische denken (met onder andere kunst, religie en spiritualiteit) en voor een filosofie die meer levenskunst wordt. Met de Ghanese filosoof Kwame Anthony Appiah wijzen ze op de noodzaak van de filosofie om 'kosmopolitisch' te worden. Dat kosmopolitisme wijst geenszins op een consensusdenken, maar op pluralisme en fallibilisme, het besef van de onvolledigheid en de voorlopigheid van iedere kennis. Leezenberg noemt wereldfilosofie niet alleen een 'project', maar ook een 'belofte'. Daar ligt de uitdaging, maar ook het gevaar voor het begrip wereldfilosofie: hoe de rigoureusheid van het denken te verbinden met de veelheid aan denktradities? Wat betekenen respect voor en gelijkwaardigheid van al die denktradities? Het is te vroeg om die vragen te beantwoorden. Wereldfilosofie opent wel de ruimte waarin ze op een ernstige manier gesteld kunnen worden. [Erwin Jans]
T.M. Bauduin
Dit boek probeert aan te tonen dat filosofie niet louter een westerse verworvenheid is en slaagt daar wonderwel in. Er wordt aandacht besteed aan Afrikaanse, islamitische en Aziatische filosofen en hun denken, als ook aan filosofie uit de oudheid en middeleeuwen. De in totaal vijftien essays van tien auteurs worden vervolmaakt met artikelen over de fascinatie voor en de integratie van niet-westerse filosofie in het westen. De redacteurs Van Rappard en Leezenberg zijn academici op het gebied van de filosofie, in dit boek omringd door gelijken. Het academisch gehalte is dan ook zeer hoog, zowel in vorm (noten, bibliografieën, index) als inhoudelijk. De materie is niet gemakkelijk, maar wel op de onderlegde leek afgestemd en tamelijk toegankelijk geschreven. Er zitten echter wel doorbijtertjes tussen; enkele stukken zijn vrij droog. Een zekere basiskennis wordt door alle auteurs verondersteld. In elk essay wordt uitgebreid op het specifieke onderwerp in brede context ingegaan; de stukken zijn los te lezen en middels de index ook goed te doorzoeken.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.