De afrekening : roman
Guido van Heulendonk
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
De Arbeiderspers, cop. 2010 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 4108 |
31/12/2010
'Ik was zeer rustig en content. [...] Ik had Van Heulendonk begraven.' Guido van Heulendonk, geboren Guido Beelaert, denkt niet zonder weemoed terug aan de vermeende dood van zijn schrijverspseudoniem (Klara, 03.03.2010). De zes jaren die gapen tussen Terug naar Killary Harbour (2004) en zijn nieuwe roman Barnsteen bracht Van Heulendonk niet door als een getormenteerde schrijver. Voor hem hoefde het niet meer per se. Het is dus vooral voor de lezer een opluchting dat hij tijdens een vakantie in Letland weer inspiratie kreeg.
Wie dacht dat de Oost-Vlaming na jaren van stilte een andere weg zou inslaan, heeft het bij het verkeerde eind. Vastgoedmakelaar Dorian Dewit is een Van Heulendonkpersonage pur sang: een dertiger, een Gentenaar, een loser die dagen, weken en maanden aaneenrijgt. Wanneer zijn leven helemaal in onverschilligheid dreigt te verglijden, klampt hij zich vast aan een onooglijke, symbolische strohalm. 'Toen ook augustus inzette met kwakkelweer, besloot hij dat deze maand anders moest worden dan juli. Dat z'n leven anders moest worden. Dat de tijd van uithalen, zuivering ook voor hem daar was.'
Dorian vertrekt naar Letland, waar hij op zoek gaat naar de sporen van zijn moeder Manon, die in 1993 zelfmoord pleegde door als een tweede Virginia Woolf het water van de Somme in te waden. In 1988 ? Dorian was twaalf ? was ze in Letland. Wat overblijft van die reis, zijn een bundel van de dichter Elmars Eidus, een hangertje van barnsteen waarin een mug voor eeuwig gevangen zit, en vermoedens van een affaire tussen Manon en Elmars.
Op zoek naar antwoorden, vindt Dorian liefde. Ineta, een Letse studente die zowaar een tijdje in Kortrijk studeerde, werkt in het toeristenbureau van Riga. Helemaal ondersteboven ? 'haar uitspraak van zijn familienaam: Mister Do-it' ? vraagt Dorian informatie over barnsteen, het Baltische goud. Weer buiten ontdekt hij dat zijn gulp openstond. Het had Eduard Bottelaer, hoofdpersonage van Van Heulendonks romans Hoogtevrees (1985) en Paarden zijn ook varkens (1995), kunnen overkomen. Van Heulendonk serveert nog steeds kleine, maar onpeilbaar diepe schaamte.
Wat onwillig merkt Dorian dat Ineta de rol van Manon overneemt. Zij wordt het nieuwe doel van zijn reis, van zijn leven. Ze gidst hem door Riga en komt tijdens een uitstap naar het pittoreske dorpje Mezotne onverwacht ongelofelijk dichtbij. 'Want hoe beginnen de dingen?', schrijft ze in haar dagboek. 'Een tikje van de toverstaf tegen de rots. Een penseel dat aarzelend rondtast op het palet. Een Belg die voor je tafel staat met open gulp.'
De pittoreske schijn verdwijnt echter en Dorian wordt geconfronteerd met het besef dat hij nog steeds geen antwoorden heeft. 'Het besef dat hij verloren was, fataal en onomkeerbaar. Zo verloren dat hij wist vanaf nu in staat te zijn tot de verhevenste daden, de potsierlijkste zelfopoffering, de laagste ploerterij. Als dat kermende verlangen in zijn binnenste maar het zwijgen werd opgelegd.' Hij doet een ultieme poging om het verleden met het heden te verzoenen, om zijn bestaan zin te geven, om de mug uit het barnsteen te bevrijden. Catharsis ligt bij Van Heulendonk echter nooit zomaar voor het grijpen.
En toch lijkt de cynicus van de Vlaamse literatuur milder dan vroeger. 'Het zou nooit iets worden met deze eeuw', liet hij Bottelaer nog verzuchten in Paarden zijn ook varkens, dat in 1996 de Gouden Uil won. In Barnsteen is dat cultuurpessimisme lichtvoetiger geworden. Nietzsches nihilistische hamer werd geruild voor de illusoire maar geruststellende sferen van Sloterdijk. De Duitse cultuurfilosoof is de soms wat te zeer uitgesponnen filosofische leidraad in het boek.
Verhaaltechnisch blijft Van Heulendonk een vakman, en zijn voorliefde voor noodlot, contrastrijke gelijktijdigheid en verregaande betekenissamenhang van schijnbare details is niet verdwenen. Met Letland vond hij bovendien een boeiend onderwerp om zijn interesse voor politieke actualiteit, historische weetjes en nationale identiteit ? thema's die vooral in het nogal lauwtjes ontvangen Terug naar Killary Harbour een rol speelden ? bot te vieren.
Barnsteen speelt in 2007, een jaar van vermoeiend bekvechten tussen 'Franstaligen en Vlamingen: verdwaasde konijnen rond de lichtbak van Brussel, blind voor de realiteit buiten de helle cirkel, de jager in de struik.' En dat levert amusante knipogen op. Zo licht Dorian, wiens vader een bekend VLD-politicus is, Ineta nogal droogjes in over de Belgische toestand en de politieke blunders. 'He was asked to sing our national anthem, on our national holiday, two weeks ago. He sang the Marseillaise.'
Met de vertrouwde elementen wist Van Heulendonk dus weer iets prikkelends te creëren. De structuur, waarin bladzijdelange flashbacks naadloos overgaan in dagboekherinneringen, is uitgekiend, de spanningsboog verzorgd. Hoewel boodschap en engagement een stem hebben, staan taal en verhaal zoals steeds centraal. Van Heulendonks proza is toegankelijker geworden zonder aan kwaliteit in te boeten. Meer dan vroeger slaagt hij erin taal en werkelijkheid te verzoenen. 'De wereld rijmt', zegt Dorian. En is dat niet de belangrijkste taak van de literatuur? De wereld doen rijmen?
'Misschien is literatuur uiteindelijk niets meer dan wat het aanvankelijk was: entertainment ? verhaaltjes vertellen, mekaar amuseren, imponeren met elegant verpakte leugens. Een spel.' Zo verwoordde Van Heulendonk het in 'De vierde lettergreep' (Ballustrada, 1992, nr. 3-4). Uit dat spel blijkt vaak dat mensen slechts poppen zijn. Maar met Van Heulendonk als poppenspeler, is dat lot zo slecht nog niet. Hij speelt poppenkast die ertoe doet. Met bitterheid, met verlangen en met een ontzettend goed gevoel voor humor. 'Ontheemdheid en anachronie: ziedaar zijn biotoop. Zijn sfeer. Een wereld waarin de beste grappen die waren die je niet begreep.' [Bram Demulder]
Dr. Theo Hoogbergen
De Vlaamse auteur (1951, Gouden Uil voor 'Paarden zijn ook varkens') heeft in 28 korte stukken een uitvoerige reisbeschrijving in romanvorm geschreven over Letland. Niet alleen eigen ervaringen met land en volk vormen een belangrijk deel van het boek, maar ook de uitleg van een gids, de Engels sprekende Ineta, die de hoofdpersoon Doran Dewit veel behartigenswaardigs meedeelt. Het is een caleidoscopische verzameling van allerlei zaken geworden: historische, landschappelijke, economische, culturele. Dat heeft als nadeel nauwelijks uitgewerkte kwesties zoals de interessante mededeling, dat vooral door de Sovjetbezetting uitgeweken en nu teruggekeerde Letten vaak de dienst uitmaken. Barnsteen, een verzameling fossiele harsen uit zee is het goud van het land. Letland is het beloofde land voor wie elders geboren is. De overeenkomst met België is wat gezocht. De identiteit van mensen wordt ook gevormd door de plaats waar ze wonen. Vlot geschreven met lange citaten in het Engels. Paperback, kleine druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.