Dokter Zjivago
Boris Pasternak
Boris Pasternak (Auteur), Nico Scheepmaker (Vertaler), Peter D'Hamecourt (Inleider)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Signatuur, 2009 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : PAST XXL |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Van Oorschot, 2016 |
VOLWASSENEN : ROMANS : PAST |
2 exemplaren
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Van Oorschot, 2016 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : PAST |
Magazijn |
Signatuur, 2009 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 6230 |
Sjeng Scheijen
ru/eb/24 f
Boris Pasternak (1890-1960) is de geschiedenis in gegaan als de eerste dissidente Sovjetschrijver. Tot de verschijning van zijn roman Dokter Zjivago in 1957 was hij buiten Rusland alleen onder specialisten bekend. Maar Dokter Zjivago mocht in de Sovjet-Unie niet verschijnen, omdat de roman werd beschouwd als anti-Sovjet. Pasternak gaf het boek aan een Italiaanse uitgever, om het in het Westen uit te brengen. Eerst in het Italiaans, daarna in het Russisch en vervolgens in alle talen denkbaar. Pasternak kreeg de Nobelprijs en de Sovjet-Unie stond in haar hemd.
Als dat gebeurd was onder Stalin, was Pasternak onmiddellijk geëxecuteerd, of eigenlijk: onder Stalin was het nooit gebeurd. Maar Stalin was dood en zijn opvolger, Chroesjtsjov, had juist alle politieke gevangenen vrijgelaten, de strafkampen gesloten en het executeren van schrijvers afgeschaft. In plaats daarvan werd een haatcampagne opgezet tegen de schrijver. Overal in het land klommen Sovjetburgers in de pen om hun diepe afkeer uit te spreken over Pasternak, die werd weggezet als nestbevuiler. De teneur werd aangereikt door Chroesjtsjov, die met zijn bekende elegantie verklaarde: zelfs een varken schijt niet in zijn eigen trog.
Bevoorrecht
Pasternak kreeg het hondsbenauwd - de Stalin-terreur lag nog vers in het geheugen - en weigerde de Nobelprijs. De affaire-Zjivago was de eerste grote overwinning van het Westen in de cultuuroorlog met de Sovjet-Unie die was losgebarsten na Stalins dood. Die nederlaag moest de Sovjet-Unie natuurlijk ingepeperd krijgen, en dus werd een Hollywood-epos van de roman gemaakt, dat werd overladen met Oscars. Ook de film is inmiddels klassiek, maar veel goed heeft hij het boek niet gedaan. De roman bevat wel enige melodramatische en banale trekjes, maar die worden in de film eindeloos uitvergroot.
Vervolgens ontstond het beeld van Pasternak-de-dissident, een man die in het diepste geheim zijn subversieve werken schreef, waarin het communistische systeem werd gehekeld. Of, zoals een reportage van de AVRO in 2011 nog meldde, een "man die helemaal alleen stond, en durfde uit te komen voor het lijden van zijn land".
Dat beeld verdient correctie. Pasternak voerde geen politieke oppositie - politiek interesseerde hem niet - en hij kwam niet uit 'voor het lijden van zijn land'. Eerder toont de affaire vooral de schizofrene situatie waarin schrijvers en kunstenaars zich bevonden in de Sovjet-Unie.
Pasternak was Sovjetadel. Hij behoorde tot een kleine groep zeer geprivilegieerde intellectuelen die in omstandigheden leefden die voor gewone Sovjetburgers onbereikbaar waren. Dat hij ten tijde van Stalin leefde onder de dreiging van verbanning of executie is ook waar, want alle Sovjetadel werd bedreigd. Stalin liet zijn meest loyale volgelingen executeren en de minder loyale volgelingen ook. Het was een tombola en Pasternak had een lootje, net als de anderen.
Zijn datsja in het schrijversdorp Peredelkino bij Moskou is een schitterend vrijstaand huis met garage en tuin, zeg maar park, ter grootte van enkele voetbalvelden. Het huis was een gift van de schrijversbond, als dank voor Pasternaks grote verdiensten voor de Sovjetliteratuur. Ik ken geen Nederlandstalige schrijver die ooit zo schitterend heeft gewoond - zeker niemand die vertaalt en dicht. Vertalen en dichten! Als er bij ons één baan is die uitzonderlijke intellectuele vaardigheden combineert met een salaris onder het minimumloon, dan wel vertalen en dichten.
Maar Pasternak leefde in Peredelkino op hetzelfde niveau als hoge partijofficials. Let wel: in een tijd dat een gewone Rus met zijn gezin op een enkele kamer woonde, in een huis waar ze badkamer en keuken deelden met anderen en ongetrouwde arbeiders in slaapzalen werden gehuisvest.
In deze context Pasternak reduceren tot slachtoffer van het Sovjetbewind wordt moeilijk. Een deel van de verontwaardiging die ontstond, had wel degelijk te maken met de bevoorrechte positie die mensen als Pasternak hadden: almaar diep denken in zijn luxedatsja en dan ook nog heulen met het buitenland!
Propaganda
Hij was bovendien vreselijk knap, te knap denk ik. Hoge jukbeenderen, brede, sensuele mond en een voorhoofd zo nobel en plechtstatig. En haar. Haar! Omar Sharif werd gecast omdat hij op Pasternak zou lijken. Maar zo'n verwijfde hollywood-ster met blotebillengezicht en verwende braafheid, nee, dat heeft niets te maken met die masculiene présence van Pasternak: zo veel seks en waardigheid in één man, dat is niet te harden.
Aan al die privileges hing een prijs. Schrijvers moesten loyaal zijn en via hun schrijfwerk bijdragen aan de ideologische propaganda. Pasternak probeerde daaraan te ontkomen door vooral vertaalwerk te doen. Maar Dokter Zjivago was anders. Dat was een monumentale roman en die moest dus minimaal lippendienst bewijzen aan de idealen van de Sovjetstaat. De roman bevatte weliswaar geen expliciete kritiek op de Sovjet-Unie, maar toch was er iets helemaal verkeerds mee, volgens de redacteuren die over de uitgave moesten beslissen. En daar hadden ze wel gelijk in, denk ik.
Ten eerste: de roman heeft mystieke pretenties, en delen ervan zijn ronduit religieus. Hij representeert een wereldbeeld waarin menselijke relaties belangrijker zijn dan economische relaties, waarin het heden belangrijker is dan de toekomst, en proza ondergeschikt is aan poëzie. Dat gebeurt eigenlijk letterlijk. De roman wordt gevolgd door een lange reeks gedichten en er is wat voor te zeggen dat de roman een inleiding is op de poëzie. Die poëzie is trouwens ongelooflijk goed, en geweldig, geweldig vertaald. Het dominante vooruitgangsdenken van de Sovjet-Unie wordt genegeerd en daarmee wordt de bestaansreden van de communistische staat onderuitgehaald.
Maar Pasternak zag de roman niet als anti-Sovjet en hij was geschokt dat hij door anderen zo werd gezien. Eerder probeerde hij de revolutie en de geboorte van de Sovjet-Unie in een breder nationaal verhaal te plaatsen, en de breuk te helen die door de revolutie was geslagen.
Eenvoudig lezen is het niet. Het taalgebruik is kraakhelder, mede dankzij de uitmuntende vertaling van Aai Prins, maar de verhaalstructuur is complex, met allerlei parallelle plots en een onduidelijke hiërarchie tussen hoofd- en bijzaken. Die complexiteit onderstreept Pasternaks idee van een werkelijkheid die zich niet laat reduceren en niet laat rationaliseren, maar die moet worden beleefd en aangevoeld.
Een roman lezen op topniveau, er is geen deftiger en bevredigender tijdverdrijf. Zet de telefoon uit, breng de kinderen bij oma en opa, steek een kaars aan en lees Zjivago. Geluk is mogelijk, maar je moet het willen.
Boris Pasternak, Dokter Zjivago, Van Oorschot, 704 p., 44,99 euro. Uit het Russisch vertaald en van een nawoord voorzien door Aai Prins.
SJENG SCHEIJEN ■
31/12/2010
Het is steeds een zegen om de echte goede klassiekers nog eens ter hand te kunnen nemen, en niet enkel onder de vorm van een bepoteld werkje dat verloren ligt in een uithoekje van een stoffige bibliotheek, maar wel degelijk als een nieuw boek. Het is een zegen voor wie houdt van lezen, en het is intelligent om de mensen de gelegenheid te verlenen deze werken die vaak maar gekend zijn door de lijstjes van op school of de verfilming op het grote scherm van deze prachtige verhalen. Door dit genre initiatieven kan je zelf oordelen of het terecht is of niet dat je wel degelijk te maken hebt met een klassieker, en in de meeste gevallen kan je gerust zijn dat deze label wel degelijk terecht werd verleend. Bij deze een icoon, een boek dat iedereen kent van naam en zeer zeker onder de vorm van de film met Omar Sharif. Maar deze turf heeft meer in zich dan de paar uren film kan weergeven, en de eigenheid van dit boek zal je zeker wel overtuigen dat het de moeite waard is om enkele dagen of weken te spenderen aan het lezen van dit bijzonder boeiend avontuur. Het is een heerlijk moment en het is zeer zeker een pageturner onder een nostalgische stijl, een vervoerende manier van reizen door de tijd en het inleven in een groots verhaal, zoals er vandaag niet al te vaak meer worden geschreven. Een (nostalgische) roman waar je nog eens verzeild in een wereld dat de onze niet meer is, maar waar de romantiek er zo van af loopt. De gevoelens en avonturen van de bekende dokter Zjivago in de periode van de Russische Revolutie, waar de wereld op zijn kop stond, en iedereen meesleurde in een totale andere wereld. Een man die alles moet opgeven, en enkel heil vindt in de liefde voor Lara... Maar het leven is niet eenvoudig in een land dat in totale anarchie leeft, en waar geen enkele waarde nog stand houdt, ook niet die van de vrijheid van denken en handelen. Een boek dat als geen ander weergeeft hoe het is te moeten leven in de ontspoorde maatschappij, waar de wanorde en de wreedheid plaats neemt, en alle zekerheden op til zet. Een absolute aanrader voor de romantici onder ons. [Patrick Vandendaele]
Redactie
Het bekende, succesvol verfilmde werk van Boris Pasternak (1890-1960, Nobelprijs 1958) leidde indertijd in de Sovjet-Unie tot een hetze tegen de auteur. 'Dokter Zjivago' verscheen in de meeste westerse talen, maar mocht niet in de Sovjet-Unie uitkomen. Het is een historische roman met veel autobiografische elementen, geschreven in een dichterlijk proza, die de revolutie en de burgeroorlog in Rusland tot onderwerp heeft. Op suggestieve wijze weet Pasternak de sfeer van deze dramatische perioden op te roepen. De schrijver schetst de lotgevallen van de beschouwelijke, Hamlet-achtige arts en dichter Zjivago, zijn liefdesverhoudingen en zijn gedwongen deelname aan de strijd van de rode partizanen. Hij verzet zich tegen het opgaan van het individu in de massa, uitgaande van een christelijke visie op de geschiedenis. Met dit werk zette Pasternak de klassieke Russische romantraditie voort. Mooie vertaling. Met een nieuw voorwoord (4 p.) van voormalig Moskou correspondent voor de NOS Peter d'Hamecourt. Kleine druk, verzorgde gebonden editie met leeslint.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.