Dubbelleven
Gottfried Benn
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Meulenhoff, cop. 2008 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : BENN |
31/12/2008
Dertig jaar geleden publiceerde dichter, romanschrijver en essayist Huub Beurskens Bruggen slaan, een bloemlezing met door hem vertaalde gedichten van Gottfried Benn. Ze bestreek de periode 1912-1956 en bevatte dus ook de schokkende expressionistische verzen over de ervaringen die de jonge arts had opgedaan in het lijkenhuis en de 'kankerbarak'. Nu heeft de vertaler zich gewaagd aan een volledige bundel van Benn, de Statische Gedichte uit 1948, die hij in een tweetalige uitgave, met aantekeningen en een nawoord, het licht laat zien. Na tien jaar schrijfverbod door de nazi's en een nieuw publicatieverbod van de geallieerden (Benn had immers begin jaren '30 met het opkomende nazisme gedweept), was die bundel een echte comeback. Drie jaar later kreeg hij als eerste de grote Duitse literatuurprijs, genoemd naar Georg Büchner. Hier spreekt een gelouterde, melancholische en beheerste dichter, die ervan overtuigd is dat menselijke ontwikkeling en geschiedenisoptimisme een illusie zijn. Hij grijpt naar klassieke en mediterrane motieven. Tijdoverstijgende of cyclische elementen als rotsen, de zee, bloemen en planten, het licht en de nacht krijgen een prominente plaats. "Statica", schreef Benn in een brief aan zijn Zwitserse uitgever, "houdt dus in zich terugtrekken in maat en vorm, het houdt ook resignatie in, het is antifaustisch". Nogal wat gedichten zijn tevens poëticale reflecties over de aard en de functie van de kunst en het dichten. De vorm is bijna klassiek, met nu en dan reminiscenties aan Goethe, Hölderlin en Rilke. Rijm, metrum en strofevorm vormen een tegenwicht voor de verbrokkelde en vertwijfelde wereldervaring die erin tot uiting komt.
De vertaler heeft ervoor gekozen het rijm te behouden (zij het zonder afwisseling van mannelijk en vrouwelijk). Daardoor blijft weliswaar de gebonden vorm van een aantal gedichten bewaard, maar moet hij zich semantisch, stilistisch en qua klank soms in vreemde bochten wringen. Het rijm is er in de vertaling bv. vaak meer voor het oog dan voor het oor, omdat de klemtoon niet op de rijmklanken valt (bv. 'drijven' en 'inlijven'). Maar niemand werpe de eerste steen. Benn vertalen is aartsmoeilijk en in enkele gevallen is een bijzonder fraai resultaat ontstaan: 'Quartair -', 'Schilderijen', 'Golf van de nacht' (dat Beurskens nota bene dertig jaar geleden nog voor onvertaalbaar hield), 'Dag die de zomer besluit'. Dat zijn tevens hoogtepunten van deze bundel, die ook veel matige gedichten bevat, die geforceerd klassiek overkomen of zelfs grenzen aan edelkitsch: "De waaier nog gesloten / de hoorn nog niet geleegd, / het licht nog niet gevloden, / de lust nog niet gepleegd!". Een zichzelf iets minder au sérieux nemende, zelfs cynische Benn is me liever dan de zichzelf celebrerende (en gemakkelijk te parodiëren) hogepriester van het woord. Statische gedichten bevat ook enkele gedichten in parlando, schijnbaar anekdotisch monterend maar meesterlijk van spankracht, bv. 'Chopin' en 'Aan de zoom van de noordse zee'. In elk geval is het goed dat het gezochte idioom en de talrijke geleerde verwijzingen worden vertaald en toegelicht, en dat je voor de klank terecht kunt bij het origineel op de linkerbladzijde. Wie de kans heeft, moet zeker ook 's naar de opnamen luisteren (in 2004 op drie cd's uitgebracht door de Duitse uitgeverij Zweitausendeins) waarop Benn zijn eigen gedichten voorleest -: geserreerder, sneller en zakelijker dan je vanuit de papieren versie verwacht. Benn werd enkele jaren geleden door critici en schrijvers tot Duitse dichter van de (20e) eeuw verkozen. Naast zijn tegenpool Brecht en met Celan en Enzensberger in de buurt is dat verdiend, maar de Statische gedichten, zeker de gemaniëreerde, lijken me niet het meest blijvende deel van zijn dichterlijk oeuvre. [Erik de Smedt]
T. van Deel
Dertig jaar geleden, in 1978, introduceerde Huub Beurskens de poëzie van Gottfried Benn (1886–1956) al in vertaling onder de titel ‘Bruggen slaan’ (Meulenhoff Nederland). Dat betrof een kleine bloemlezing uit het omvangrijke, meer dan vierhonderdvijftig gedichten tellende oeuvre. Nu heeft Beurskens zich alleen bepaald tot de meest bekende en geruchtmakende bundel van Benn, in 1948 verschenen na een schrijfverbod van tien jaar, eerst onder de nazi’s, daarna onder de geallieerden: ‘Statische gedichten’. Die bundel is het toonbeeld van Benns poëtische rijkdom, zijn stijl, zijn beeldentaal, zijn verrassende wisselingen van register. De uitgebreide typering van de dichter en de nodige tekstverklaringen die Beurskens er ook dit keer weer bij verschaft, geven de lezer genoeg stof tot zelfwerkzaamheid en tot verdieping van zijn poëtische ervaring. Benn was een dichter die zich ook boog over het creatief proces zelf, waardoor hij goede samenvattingen kon geven van wat poëzie wil: “Een woord, een frase -; uit chiffres stijgen / levensinzicht, onverwachte zin, / de zon staat, de sferen zwijgen / en alles balt zich samen daarin.”
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.