Taal zonder mij
Kristien Hemmerechts
2 exemplaren
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Atlas, 2007 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 3916 |
Magazijn |
Atlas, 2007 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 9419 |
Dirk Leyman
te/ep/12 s
Kristien Hemmerechts schrijft maatschappelijk geëngageerde roman
Je boek de omineuze titel In het land van Dutroux meegeven, lijkt natuurlijk een meesterzet van Kristien Hemmerechts: aandacht gegarandeerd. Maar in het amalgaam van gewone, toegetakelde levens dat ze vervolgens opvoert, zijn Dutroux en konsoorten uiteindelijk niet meer dan decorum.
Er is de laatste tijd iets tweeslachtigs aan de hand met het schrijverschap van Kristien Hemmerechts. Het is alsof de publieke figuur zich stilaan volkomen afsplitst van het oeuvre van de auteur en een geheel zelfstandig mediatiek leven leidt. Hemmerechts als persoon met boude meningen zaait verwarring en heeft een aparte publieksstatus verworven, die - zonder dat ze het soms zelf nog in de hand heeft - ook tot polarisatie aanspoort. Eigenaardig genoeg veroorzaken haar boeken zélf tegenwoordig steeds minder rimpelingen, al doet dat publieke gestang de verkoopcijfers natuurlijk geen kwaad. Toch kun je moeilijk zeggen dat recent proza als De laatste keer, Als een kinderhemd of zelfs De waargebeurde geschiedenis van Victor en Clara Rooze een hoge mate van literaire onontbeerlijkheid bezit. Hemmerechts' boeken worden over het algemeen met een zekere welwillendheid onthaald, maar evengoed zou je het ook plichtmatigheid kunnen noemen. Akkoord, er rispt dan weleens een discussie op over de hoeveelheid expliciete seks in haar boeken, maar ook dat hebben we nu onderhand wel gehad. Hemmerechts heeft haar niche, haar lezers en haar thema's die we blindelings herkennen: de erfenis van het verlies, onvolkomen relaties en menselijke onmacht, gegoten in herkenbare, maar - zoals nu weer blijkt - ook erg artificieel geconstrueerde situaties.
Dat Hemmerechts hardnekkig haar best doet om maatschappelijk relevant te blijven, staat buiten kijf. Als iemand van haar statuur zich waagt aan een fictionalisering van het immer ontvlambare Dutrouxdossier en daar meteen ook in de slotpagina's de verdwijning van Nathalie en Stacy aan koppelt, dan wil ze daar een statement mee maken. Maar eerlijk, beste lezer, na lezing van dit verwarring creërende boek moeten we u de ongetwijfeld hooggestemde ambitie van de schrijfster schuldig blijven, evenals de literaire noodzaak.
In het land van Dutroux zou op het eerste gezicht een in elkaar hakende keten van korte verhalen kunnen zijn, die bij elkaar worden gehouden door een heersend onbehagen. Veel verhaallijnen spelen zich immers af ten tijde van het proces-Dutroux.
Geile creaturen
Eerst maken we kennis met Rie, de enigszins wereldvreemde en ietwat uit koers geslagen dochter uit het garagistengezin van Beveren en haar zusje Roos. Rie is stilaan een oude vrijster geworden en blikt met een tegenstrijdige mengeling van nostalgie en walging terug op de gebeurtenissen in het gezin, waar er onderhuids zo veel woekerde. Vader Rudy, een man van weinig woorden maar in zijn jonge jaren een patser, blijkt zich geregeld te hebben vergrepen aan Roos. Die woont nu in Canada, waar ze werkzaam is als telefoonoperator en daardoor lange gratis gesprekken kan voeren met haar zusje. Die Rie is na de dood van haar beide ouders in het ouderlijke dorpje Ockerghem gebleven, als schatbewaarder van de langzaam aftakelende garage, waar emmers de binnentikkende regendruppels van het dak moeten opvangen. Intussen heeft de Kruidvatketen haar oog laten vallen op de locatie. Maar toch kan vooral Rie het bezwaarde verleden niet uit handen geven en blijft ze ter plaatse trappelen. Dit alles wordt gelardeerd met het karakteristieke Hemmerechtssausje, waarbij mannen als eendimensionale, geile en stugge creaturen worden afgeschilderd. De allusies op de zaak-Dutroux zijn hier overigens vrij gratuit én gechargeerd.
Beter op dreef is Hemmerechts in de tweede tranche de vie, dit keer van ene Aline, een van zich afbijtend schepsel dat op haar eentje gedwongen wordt een Nieuwpoorts toeristenpension te drijven nadat haar beminde echtgenoot Gerard er vanonder muist én een nieuw gezinnetje sticht met de kokkin Ana Lucía. Ze blijft achter met haar twee kinderen. Hier laat Hemmerechts de verbittering en de wanhoop goed uitkomen, ook in de potsierlijkste varianten ervan wanneer Aline en Gerard toch nog samen de op hol geslagen zoon van de huishoudster Sally op het rechte pad moeten brengen. Gezeten op de bank van haar pension, met de ruisende zee op de achtergrond, krijgt Aline heel even de allure aangemeten van een vrouw op een Spilliaertdoek. Aline tobt over haar vader, die ze nooit heeft gekend. Haar woede en haar boosheid op Gerard koppelt ze aan de Dutroux-affaire, maar dat gebeurt alweer nogal ongelukkig en volkomen misplaatst: "Ik dacht: Gerards spijt is zoals de chocolade die Dutroux aan Sabine gaf om de smaak van zijn lul uit haar mond te verdrijven." Al kun je het natuurlijk ook zien als een verwijzing naar de manier waarop Dutroux destijds het taalgebruik infiltreerde.
Maar in haar tomeloze drang om een hecht en zich voortdurend spiegelend verhaal te bouwen, gaat Hemmerechts compositorisch steeds driester te werk en laat ze nogal wat deus ex machina's over onze hoofden tuimelen. De vader van Aline is bijvoorbeeld Rudy, de garagist van Ockerghem, zo blijkt uit een waarlijk hallucinant telefoongesprek van Aline met haar eigengereide moeder. In het pension duikt Paul Devroey op, over wie de gissingen hand over hand toenemen en op wie Aline haar paranoia transponeert. Later zal blijken dat ook hij een vat vol geheimen is én een van pijnlijke hindernissen vervuld leven achter de rug heeft. In een ontluisterende situatie blijkt hij dan weer met Rie te maken hebben gehad. Hij zal er wél in slagen het vertrouwen van Aline te winnen.
Geforceerd
Dat In het land van Dutroux de literaire krachten van Hemmerechts te boven gaat, is zonneklaar vanaf het derde gedeelte, waarin nog een heleboel nieuwe personages met veel omhaal geïntroduceerd worden, zoals Wendy uit Hoboken, wier moeder op de dag van de Witte Mars verdwijnt. Dagen later wordt ze in een witte jurk dood uit het kanaal opgevist. Om aan te tonen dat liefde en dood heel nabij liggen, laat Hemmerechts Wendy holderdebolder verliefd worden op Ruchir, de Indiase portier van het lijkenhuisje. En ook Paul Devroey is een schakel in het verhaal, wiens geschiedenis we in het vierde hoofdstuk in zijn volle draagwijdte te verstouwen krijgen. Uiteindelijk - maar slechts na veel emotionele schrammen, verwikkelingen én familiegeheimen (waarbij je, o gruwel, soms reminiscenties krijgt aan Emily Beyns van Clem Schouwenaars) daalt er enige relatieve rust én wederzijds mededogen over de personages neer. En ook de mannen krijgen meer dimensies, meer grijswaarden. Niet nadat Hemmerechts tal van tegelwijsheden op ons af heeft gevuurd: "Mensen willen elk ogenblik alle richtingen uit kunnen gaan. Iedereen maakt zijn eigen wereld. En vervolgens sla je hem stuk en bouw je een andere, die je beter bevalt." En ook deze vaststelling is bijna exemplarisch voor de vaak erg stroeve vergelijkingen: "Mijn dochter heeft iets van een predictortest. Als je wilt weten of je iemand kunt vertrouwen, dan moet je haar even in zijn buurt zetten. Lacht ze, dan is het in orde, maar kijkt ze boos, dan moet je op je hoede zijn."
Hypergeconstrueerd en overvol is dit boek. Het grootste raadsel is waarom niemand Hemmerechts tot enige eenvoud en verhaalsoberheid heeft aangepord. Met één of twee verhalen - eenvoudig en uitgepuurd, zoals in haar vroege werk - kon ze allicht zinniger dingen te berde brengen over weerbaarheid en verlangen, seksuele onmacht en schuld en boete dan in deze verhaalmassa met al te geforceerde plotlijnen, waar ook de verknochte Hemmerechtsfan moeite mee zal hebben.
Matthijs de Ridder
te/ep/14 s
Ons land
is een
probleemgezin
Het is niet de eerste keer dat de beroering die de zaak Dutroux veroorzaakte het onderwerp is van een roman. Tom Lanoyes Monstertrilogie werd grotendeels beheerst door die thematiek, Jeroen Olyslaegers' Open gelijk een mond speculeerde erop en zelfs in Joris Notes roman Hoe ik mijn horloge stuksloeg speelt deze kwestie een rol. Maar altijd was de misdaad een symptoom van iets anders. Van een falend staatsbestel of van een wankelend zelfbeeld. Nooit werd Dutroux zo eenduidig naar voren geschoven als in Hemmerechts' boek In het land van Dutroux. In de titel al wordt België vereenzelvigd met de misdaden die het land in de greep hebben gehouden. Er is geen ontkomen aan. Dit boek moet en zal gelezen worden als een commentaar op de wereld sinds Dutroux.
Op zich valt het te prijzen dat Hemmerechts het heeft aangedurfd om zo direct in te spelen op de maatschappelijke realiteit. In een tijd waarin er geregeld wordt geklaagd over het feit dat 'de literatuur' niet meer geëngageerd is, is haar initiatief een welkome verrassing. Eindelijk neemt een auteur nog eens de gelegenheid te baat om een opinie die normaal in 400 seconden in een praatprogramma moet worden geformuleerd, uit te diepen in een roman van 400 pagina's.
Op zich valt het initiatief dus wel te prijzen. Het is alleen de vraag of Hemmerechts met dit boek de kloof tussen het praatprogramma en de literatuur heeft gedicht, of dat ze de literatuur gewoon heeft overgeheveld naar het praatprogramma. Het is namelijk bijzonder lastig om deze roman los te koppelen van de meninkjes van de alom aanwezige mediafiguur Kristien Hemmerechts. Dat het hier overduidelijk om fictie gaat, kan daar weinig aan veranderen. Vanaf de titel zit de lezer gevangen in een lang uitgesponnen politiek correct evangelie, dat nergens een echt interessante maatschappijanalyse, laat staan -kritiek bevat.
De roman bestaat uit vijf verhalen van personages die op het eerste gezicht niets met elkaar te maken hebben, maar van wie de levens op wonderlijke (soms onwaarschijnlijke) wijze verbonden zijn. Achtereenvolgens vertellen Rie, Aline, Wendy, Paul en Ben de verhalen van hun levens, die zonder uitzondering getekend worden door problematische verhoudingen met hun ouders. Alles passeert zo'n beetje de revue. Een vader met een ongezonde belangstelling voor zijn dochter, een door geweld ontwricht gezin, liefdeloze moeders, onbekende vaders: het België van Hemmerechts laat zich niet meteen lezen als een evenwichtige familieroman. Zeer integendeel. Het land van Dutroux is een probleemgezin, waarvan de kinderen gedoemd zijn om de fouten van hun ouders te herhalen. Ook bij hen zijn overspel en liefdeloze verhoudingen eerder regel dan uitzondering.
Het riskante van Hemmerechts' onderneming is dat zij deze tragische verhalen definitief laat ontsporen in de periode die wordt gedicteerd door de zaak Dutroux. Te pas en vooral te onpas bekijken de personages hun leven in het licht van de gebeurtenissen in het dodenhuis in Marcinelle of het proces in Aarlen. Daardoor ontstaat er een zeer vreemd beeld van België. De lezer wordt namelijk opgezadeld met de suggestie dat incest en moord min of meer gebruikelijk zijn in het land van Dutroux. Hoe onmenselijk de daden ook zijn, ze staan model voor de Belgische familie. En die familie valt, onder druk van de berichten over haar stoutste lid, onherroepelijk uit elkaar.
Het stopt overigens niet bij Dutroux. Voor Hemmerechts zijn de moorden op de Luikse meisjes Stacey en Nathalie en de Antwerpse Luna en haar au pair Oulemata van hetzelfde laken een pak. Het land uit de titel lijkt doordrongen van het kwaad en gaat daar langzaam maar zeker aan ten onder.
Maar net zo snel als de wereld in dit boek uit elkaar valt, krijgt hij ook weer een nieuwe gedaante. Alle personages die in de loop van het boek samen met het land van Dutroux zijn bezweken, krabbelen overeind in het pension van Aline. Daar in Nieuwpoort komen alle verhalen samen. Halve wezen krijgen er nieuwe vaders, de kunst vindt er haar muze terug en families worden haast ongemerkt herenigd. Voorzichtig bundelen deze door het leven getekende personages hun krachten en struikelend begeven zij zich naar een nieuw begin. Het is zoals op het schilderij dat Ben helemaal aan het eind schildert: een onvermoed, maar rechtvaardig evenwicht.
Zeer symbolisch heeft Hemmerechts deze nieuwe gemeenschap gesitueerd in een gezellig familiepension aan de kust. Aan de rand van het land, zo ver mogelijk verwijderd van Aarlen, ontstaat een positieve kracht die zich wellicht ooit over het hele land zal verspreiden.
Eenmaal zover gekomen, weet de lezer niet veel meer dan hij al wist op basis van de uitspraken die Hemmerechts de afgelopen jaren bij herhaling en tot vervelens toe heeft gedaan. De samenleving kan zich alleen ontworstelen aan de neerwaartse spiraal van negatieve gebeurtenissen door te zweren bij een positief verhaal. Want daar 'bereik je het meest mee', vindt ook Paul in deze roman. Dat Hemmerechts daarmee heel verscheiden problemen en uitwassen in één beweging op de grote hoop gooit, lijkt ze geen probleem te vinden. Incest, geweld en racisme zijn allemaal negatief en daardoor verwant genoeg. Bovendien leidt een wankele analyse van het land dat ze overlevert aan Dutroux nog altijd tot de geruststellende maatschappelijke stellingname dat men vooral positiviteit moet uitstralen. Dat was al niet zo'n waardevolle bijdrage aan het debat dat jarenlang in soundbytes is gevoerd, maar als lijvige roman voldoet het nog veel minder.
Drs. M.L. de Jager
In de periode dat de rechtzaak tegen Dutroux van start gaat, is de Belgische maatschappij in shock door al het gebeurde. Tegen deze achtergrond wordt in deze roman een aantal Belgische mensen in hun leven gevolgd. Allen dragen een geheim met zich mee of zijn onderdeel van verdachte praktijken. De verhaallijnen komen her en der samen. In elk deel staat een ander personage centraal. De opbouw maakt dat de lezer in eerste instantie zoekt naar het geheim dat hier onthuld gaat worden. De personages hebben met elkaar gemeen dat ze eenzaam, ongelukkig en verlaten zijn. Alhoewel de problematiek van incest, seksueel misbruik, eenzaamheid en verlies er een van alle tijden is, wordt duidelijk dat de zaak Dutroux een nieuw bewustzijn bij mensen heeft opgewekt. Vrij kleine druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.