De bibliotheek van Alexandrië : roman over de antieke wereld
Jean-Pierre Luminet (Auteur)
Beschikbaarheid en plaats in de bibliotheek
ARhus - De Munt magazijn
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Globe, 2005 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : LUMI |
Besprekingen
31/12/2005
De Alexandrijnse bibliotheek, met haar honderdduizenden papyrusrollen, was het centrum van de hellenistische cultuur. Nieuwe wetenschappelijke theorieën en wereldbeelden werden daar bedacht en gelanceerd. Maar in 642 werd Alexandrië veroverd door de islamitische generaal Amr. Kalief Omar had hem opgedragen "ieder spoor van heidendom in het trotse Alexandrië uit te wissen", en dus ook de bibliotheek. Jean-Pierre Luminet is astrofysicus, schrijver en dichter, en hij heeft een speciale interesse voor de relatie tussen wetenschap en kunst. De bibliotheek van Alexandrië is een roman over de geschiedenis van de Griekse cultuur en wetenschap.
Drie personages, met een verschillende religieuze achtergrond, proberen Amr van zijn plannen te doen afzien: een oude christelijke filosoof, een joodse arts en een jonge bekoorlijke wiskundige (de enige niet-historische figuur in de roman). Zij vertellen over de stichting van de stad, over de uitbouw van de bibliotheek en over het 'wonder' van de septuagint. Maar vooral hebben ze het over de wetenschappers die er werkten, zoals Euclides (wiskundige), Aristarchus (die al beweerde dat de aarde rond de zon draaide), Archimedes (ontwerper van mechanische werk- en oorlogstuigen), Erathostenes (die vrij nauwkeurig de omtrek van de aarde berekende), Ptolemaeus (natuurkundige en astronoom), Callimachus (dichter) en Philo (filosoof). Amr, die vroeger als handelaar de vreemdelingen heeft leren begrijpen, is bereid de bibliotheek te sparen, op voorwaarde dat hij de kalief kan overtuigen. Maar deze blijft categoriek: als de boeken overeenstemmen met het boek van Allah, zijn ze overbodig, en als ze iets bevatten dat ervan afwijkt, bestaat er geen enkele reden om ze te bewaren! De boeken leverden zes maanden brandstof voor de verwarming van de vierhonderd baden en thermen in de stad.
Luminet presenteert de wetenschappers in een boeiende historische roman. Hun biografieën bevatten heel wat interessante anekdoten en kleurrijke verhalen, zoals het examen dat de jonge, overmoedige Euclides moet afleggen om in de instelling aanvaard te worden, of het proces waarop Aristarchus zich tegenover de priesters moet verdedigen. Verder zijn er intriges aan het hof van Alexandrië en Pergamon, rivaliteit tussen de bibliotheken van deze twee steden (zodat Alexandrië verbood papyrus uit te voeren, waarna het perkament ontdekt werd). Er zijn internationale politieke spanningen, waarbij Rome een steeds grotere rol speelt. Zelfs de wetenschappelijke theorieën, die natuurlijk wel didactisch aandoen, zijn levendig gepresenteerd: de auteur brengt enthousiast hulde aan zijn geniale voorgangers, en de personages zetten zich enthousiast in om zoveel geniale wetenschap te redden. De openheid en menselijkheid van Amr laten voldoende ruimte voor ironische opmerkingen en vinnige replieken.
In het nawoord wijst de auteur erop dat zijn roman geen historische verhandeling is, en dat hij op basis van de beschikbare historische elementen plausibel wou zijn. Deze werkwijze komt inderdaad duidelijk tot uiting in zijn voorstelling van keizer Caligula: hij neemt heel wat details uit Suetonius' biografie over, maar vult die met vergelijkbare nieuwe details aan. Sommigen zullen wellicht met verbazing lezen dat Callimachus (ca. 310-240 v.C.) de uitvinder van de dichtkunst was, en dat (de eenzijdig positief voorgestelde) Cicero vermoord werd omdat hij als de verpersoonlijking van het boek en van het woord beschouwd werd. Maar beide overdrijvingen zijn wel functioneel om Amr te overtuigen; Hypatia zegt trouwens ergens dat ze haar verhaal enigszins aan de omstandigheden aanpast. Volgens sommige historici was de verwoesting van de Alexandrijnse bibliotheek het werk van de christenen (in 391), maar de auteur relativeert (in het nawoord) zijn versie door erop te wijzen dat "niet één historische 'waarheid' over deze oude tijden vaststaat", en vooral door (in een epiloog) Faust aan Copernicus te laten zeggen dat christenen een lange traditie van brandstapels hebben, en dat het geen zin heeft "de brandstichter een naam te geven: Caesar, Theophilus, Cyrillus of Omar".
Deze roman is een soort parabel die illustreert dat de wetenschappen door religieus fanatisme en politiek despotisme bedreigd worden. De auteur beschrijft bv. gedetailleerd hoe Hypatia, een wiskundige en astronome die de vrijheid predikte, in het begin van de 4e eeuw door monniken, aangespoord door bisschop Cyrillus, gestenigd werd. Wanneer de personages Amr vragen de bibliotheek te sparen, veralgemenen ze vaak dit concrete geval, bv. door hem te smeken niet verder te gaan met wat "de godgeleerden van iedere religie" al deden, nl. "de stelselmatige vernietiging van de wetenschap". Helemaal in het begin van het boek verwijzen de "twee identieke torens" die moeten vernietigd worden, duidelijk naar recent terrorisme.
Een echt spannende roman is De bibliotheek van Alexandrië niet, maar hij geeft een boeiend overzicht van de hellenistische wetenschappen. Luminet verwerkt deze wetenschappelijke informatie in een levendig verhaal en laat ze door gedreven vertellers uiteenzetten. Maar hij houdt vooral een pleidooi om de multiculturele verworvenheden tegenover wisselende ideologieën en religieuze conflicten te vrijwaren. [Jef Ector]
Prof.dr. E.A. Hemelrijk
De bibliotheek van Alexandrië heeft altijd erg tot de verbeelding gesproken. Deze bibliotheek, rond 300 v. Chr. opgericht door Ptolemaeus de eerste, de eerste Grieks-Macedonische koning van Egypte, herbergde manuscripten van alle beroemde Griekse werken en bood plaats aan tal van geleerden die deze werken bestudeerden en becommentarieerden. Het was daarmee het centrum van de Hellenistische beschaving. Helaas is de bibliotheek verdwenen, in vlammen opgegaan tijdens de strijd van Julius Caesar tegen de broer van Cleopatra, volgens de traditionele visie. Deze historische roman plaatst de brand in een ander kader: de verovering van Alexandrië door de Arabieren in 642 na Chr. De auteur schetst op basis van voor het merendeel historische figuren, en in navolging van het boek van L. Canfora uit 1986, een eigen visie op de vraag hoe de bibliotheek verloren is gegaan. Het verhaal is boeiend verteld en goed vertaald; aan het slot een historische verantwoording van de belangrijkste personen en gebeurtenissen. Kleine druk.
Suggesties
Krijg een e-mail wanneer dit item beschikbaar is
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.