Beschikbaarheid en plaats in de bibliotheek
ARhus - De Munt magazijn
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
De Bezige Bij, 2005 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 784 MAHLER |
Besprekingen
31/12/2005
Kan muziek autobiografisch zijn? Het is een vraag die met betrekking tot Mahlers werk en leven een bijzondere pertinentie blijkt te bezitten. Na de voltooiing van zijn tweede symfonie schreef de componist dat zijn hele leven vervat is in zijn twee symfonieën: "voor ieder die weet te luisteren, zal mijn hele leven duidelijk zijn".
Dat Mahler zelf deze vraag heeft opgeworpen, moet voor de psychoanalyticus Stuart Feder als een geschenk zijn geweest waarmee hij als biograaf aan de slag kon. Dit betekent niet dat
Mahler: een leven in crisis bol staat van het psychologisch geëmmer, een euvel waar veel biografieën onder te lijden hebben, maar wel dat Feder in de goede psychoanalytische traditie enkele duidingen geeft die leven en muziek van Mahler in een bepaald licht plaatsen en er de merkwaardige samenhang van blootleggen.
Feder gaf zijn biografie de ondertitel 'een leven in crisis'. Hij ontwaart in het leven van Mahler vier intens beleefde crisissen, vier breuklijnen die tellurische krachten in zijn creatieve geest ontketenden. De typische tragisch heroïsche toon van Mahlers muziek is wellicht niet vreemd aan het feit dat Mahler net uit deze diepe crisissen de kracht puurde om zijn geniale composities te schrijven.
Vanuit Feders psychoanalytische invalshoek zal het niet verbazen dat hij zijn biografie laat aanvangen met de ontmoeting tussen Mahler en Freud, toen Mahler aan het eind van zijn leven in een zware huwelijkscrisis was beland en zelfs even op de rand van de waanzin balanceerde. Wanhopig als hij was dat zijn vrouw Alma hem zou verlaten, nadat hij had ontdekt dat zij tijdens een kuur in een sanatorium een relatie was begonnen met de jonge en ambitieuze architect Walther Gropius, zocht Mahler contact met zijn beroemde stadsgenoot. Tweemaal had Mahler al een afspraak gemaakt met Freud, tweemaal had hij die afgezegd. Bij zijn derde vraag voor een afspraak was de nood zo hoog dat hij er zelfs een treinreis van vierentwintig uur voor over had om Freud te ontmoeten, die op dat moment met zijn familie de vakantie doorbracht in Nederland, nabij Leiden. Het werd een wandelkuur van vier uur door de stad. Freud duidde een aantal zaken zoals de sterke moederbinding, die hij in verband bracht met Mahlers hevige verlatingsangst ten aanzien van zijn vrouw. Blijkbaar kon Freud Mahlers toestand goed inschatten, want hij sprak de voor Mahler bevrijdende woorden uit dat hij zeker mocht zijn dat Alma hem niet zou verlaten. Voor Mahler was de Alma-kwestie op dat moment een zaak van leven of dood.
De merkwaardige ontmoeting in Leiden tussen de twee tenoren van het Weense intellectuele en culturele leven werd zowel door Freud als door Alma Mahler beschreven. Uit deze verslagen blijkt dat Mahler en Freud heel wat gemeen hadden: ze waren beiden ongelovige joden die leefden en werkten in het antisemitische Wenen en deelden in grote mate eenzelfde cultuur.
Als één aspect heel sterk naar voren komt in deze biografie, is het wel Mahlers preoccupatie met de dood. Het is een thema dat in al zijn werken aanwezig is, van het allereerste werkje, een dodenmars van de vijfjarige componist, tot zijn laatste symfonie. Als kind was Mahler al vertrouwd geweest met de dood: hij kwam in de plaats van een ouder broertje, dat door een ongeval gestorven was. In de familie Mahler zouden nog veel kinderen op jonge leeftijd sterven. Toen Gustav veertien jaar oud was, stierf ook zijn geliefde broer Ernst.
De eerste crisis die Stuart Feder beschrijft, valt samen met de dood van Mahlers vader en moeder in 1889. Mahler had intussen al heel wat gecomponeerd en de weg naar succes leek nu open te liggen. In 1888 werd hij tot dirigent van de opera van Boedapest benoemd. Door de dood van zijn ouders moest Mahler als oudste zoon nu ook de verantwoordelijkheid opnemen voor zijn nog onvolwassen broers en zussen. Om hen financieel te kunnen steunen moest hij naast zijn vaste inkomen ook tal van extra engagementen aangaan als dirigent. Ondertussen brachten zijn twee broers niet veel terecht van hun leven. In deze periode maakte Mahler een creatieve blokkade mee tijdens het werken aan zijn tweede symfonie. Fantasieën over broedermoord staken de kop op, een thema dat hij muzikaal al had verwerkt in 'Das klagende Lied', waarvoor hij ook zelf de tekst schreef. Zijn enthousiasme voor de bundel volkspoëzie 'Des Knaben Wunderhorn' van Achim von Arnim en Clemens Brentano hielpen hem toen uit de impasse.
Een tweede crisis vond plaats in de nacht van 24 februari 1901. Mahler leed aan ernstig verwaarloosde aambeien en begon hevig te bloeden. Hij stond oog in oog met de dood en dat gaf aanleiding tot heel wat reflecties in zijn muziek. Feder schrijft dat Mahler een veelzijdige romance had met de dood -- niet alleen de angst, maar ook de fascinatie, en ondanks de angst een onderliggende wens om te sterven. Zijn prachtige lied 'Um Mitternacht' en de 'Kindertotenlieder'op teksten van Friedrich Rückert zijn toen ontstaan.
Niet lang daarna leerde Mahler Alma Schindler kennen, die zijn vrouw, muze en noodlot zou worden. Alma kwam uit een artistiek milieu, was knap en bijzonder begaafd. Van Alexander von Zemlinsky kreeg ze compositielessen en ook aanzoeken. Gustav Klimt raakte eveneens in haar ban. Maar van alle mannen die haar konden bekoren koos ze voor Mahler, die toen al directeur was van de Hofoper in Wenen, de meest begerenswaardige positie in de muziek van heel Europa. Toch was dit voor haar geen evidente keuze. Mahler was twintig jaar ouder en hij eiste, zoals blijkt uit een brief, van haar een totale overgave aan zijn kunst: "Zou het de vernietiging van jouw bestaan betekenen als je je muziek geheel en al zou opgeven om in plaats daarvan de mijne te bezitten en tevens de mijne te worden? Jij hebt voortaan slechts één beroep: mij gelukkig maken!".
Voor Mahler luidde het huwelijk een uiterst creatieve periode in. Alma kon haar huwelijksjaren indelen volgens de symfonieën waaraan hij werkte. Zij kenden samen gelukkige periodes, maar voor Alma was dit huwelijk toch ook de bron van vele frustraties. Het noodlot sloeg toe toen hun vijfjarige dochtertje Maria (Putzi) aan roodvonk stierf. Mahler zocht zijn toevlucht in zijn muziek en componeerde het magistrale 'Das Lied von der Erde'. Alma zakte weg in een depressie en verlangde vurig naar een 'nieuw leven'. In 1910 ontmoette zij Walther Gropius en componeerde Mahler zijn tiende symfonie, die onvoltooid bleef. In de krabbels in de marge van het manuscript schreeuwt hij om de dood, de zelfvernietiging. Op 18 mei 1911 stierf Gustav Mahler aan een hartkwaal. [Sara Debroey]
Martin Kaaij
Stuart Feder is als musicoloog verbonden aan de befaamde Juilliard School of Music in New York. Daarnaast is hij praktiserend psychiater. In dit boek voegt hij op feitelijk gebied weinig toe aan de bestaande Mahler-biografieën, maar daar was het hem ook niet om te doen. Want in 1910 sprak Mahler vier uur lang met Sigmund Freud. Dit gesprek neemt Feder als uitgangspunt voor een beschouwing over Mahlers zieleheil, zijn liefdesleven, carrière, geloofsovertuiging en karakter, en de invloed van dit alles op zijn symfonieën, ook al is het niet zeker wat er allemaal precies tussen Freud en Mahler besproken werd. Zo ontstaat er een psychologisch portret dat gebaseerd is op een wankele basis, maar wel gemaakt is door iemand met verstand van zaken. Als rechtgeaard psychiater beschrijft Feder Mahlers muziek dan ook in termen als manisch, pathologisch narcisme en motorische retardatie. Op deze schaal heeft nog geen enkele andere biograaf hem dat nagedaan. Soepel vertaald. Gebonden, met illustraties, noten en register.
Suggesties
Krijg een e-mail wanneer dit item beschikbaar is
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.