Breendonk 1940-1945 : de geschiedenis

Nagenoeg zestig jaar nadat in het fort van Breendonk een zwarte pagina werd toegevoegd aan de wrange geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, verschijnt thans voor het eerst een wetenschappelijk uitgewerkte studie over dit kamp, een 'Auffanglager' waar tijdens de oorlogsperiode joden en verzetslieden werden opgesloten, dwangarbeid verrichtten, werden mishandeld, gemarteld, geëxecuteerd, of hun deportatie afwachtten naar kampen verder oostwaarts (Duitsland en Polen). In tijd beperkt dit gruwelijk gedetailleerd overzicht zich hoofdzakelijk tot de oorlogsjaren, hoewel het fort zelf dateert van 1906, toen het een onderdeel vormde van de Brialmont fortengordel rond Antwerpen. Reeds in het eerste oorlogsjaar wordt in het fort alles in gereedheid gebracht om te functioneren als 'opvangkamp' van de SS.

Nefors vertelt op objectieve wijze, op een toon die gespeend is van superlatieven maar daarom niet minder indringend overkomt, het relaas van beulen en slachtoffers, angst en hoop, beproeving en dood. Aan de hand van getuigenissen en van processtukken na de oorlog krijgt de gruwel een gezicht aangemeten, worden beulen en sadisten, zoals luitenant Prauss en de SS-kampbewakers Kanschuster en anderen, geïndividualiseerd tot de psychopatische gevallen die zij in wezen waren. Het onmenselijke regime, de honger, de ondervragingen en de dood die de realiteit van iedere dag uitmaakte, worden nauwgezet in kaart gebracht.

In 1942 liet de kampleiding een folterkamer inrichten ten behoeve van 'verscherpte' ondervragingen. Ex-gevangene Jean Blume vertelt hoe zelfs de aanblik van de kale muren en de obscene martelinstrumenten genoeg was om alle hoop op weerstand te laten varen. Helden werden in veel gevallen gereduceerd tot verraders, wier levens in geval van overleven nooit meer hetzelfde zou zijn. Vlak na de oorlog werd Breendonk de verzamelplaats van collaborateurs in afwachting van hun proces. Ook toen werden er inbreuken tegen de fundamentele rechten van de mens begaan. Uit de geschiedenis van Breendonk blijkt dat dit oord van verderf er onveranderlijk in slaagde het slechtste van de mens naar boven te brengen, zowel wat betreft de beulen als de slachtoffers. [Staf Schoeters]