De moeder van de hond
Pavlos Mátesis
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Bakker, 2003 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MATE |
31/12/2003
Uit Griekenland komen nog steeds de grootste tragedies, verhalen van hoogmoed, waanzin, wraak en het onontkoombare lot. In De Oude van Pavlos Mátesis is het hoofdpersonage een vreemde figuur die zichzelf tot profeet of misschien zelfs meer uitroept, daartoe aangespoord door de verering van de massa gelovigen. Zowel de profeet als de massa begaan de gruwelijkste daden om wonderen te kunnen bewerkstelligen.
n een afgelegen Grieks bergdal staat een profeet op die zichzelf Eliseüs noemt. In zijn jeugd bezocht hij vaak een verlaten klooster, las er alle religieuze literatuur, ook in de talen die hij niet begreep, en tooide zich in liturgische gewaden. In zich voelt hij een onbestemde kracht en hij verricht kleine wonderen. Van het geheel maakte hij zijn eigen, onorthodoxe versie. Ook zijn gedrag kan niet christelijk genoemd worden. Deze godsdienstwaanzinnige is vertoornd op God en de Kerk omdat hem niet het recht verleend wordt doden opnieuw tot leven te wekken. Zijn pogingen daartoe houden ondermeer bedrog, necrofilie en kindermoord in.
Pas met de komst van Zagros slaagt hij erin een dode te doen opstaan. Zagros is de vader van het kind dat Eliseüs doodde en hij zag ook hoe deze een dode kraamvrouw penetreerde. Bang voor een directe confrontatie wil hij Eliseüs in een val lokken. Zijn plan is hem ertoe te verleiden te denken dat hij God zelf is, in de hoop hem daarna ongenadig te kunnen ontmaskeren of naar een martelaarseinde te voeren. Eliseüs komt alleszins onder de indruk van de woorden van Zagros en droomt ervan erkend te worden als 'De Oude van Dagen' -- een andere naam voor God die in 'Daniël 7' gebruikt wordt, waar Daniël een beeld van God ziet als de alheerser die recht spreekt over tienduizend maal tienduizenden. Dat beeld van alheerser en straffer streeft Eliseüs na. Zagros komt onder de indruk van de persoon van Eliseüs. Hij begint te geloven in zijn eigen woorden en wordt vervolgens zelf als een heilige aanzien door de bergbewoners. Eliseüs maakt van Zagros een incarnatie van Jezus.
Het bergdal is een droge, verlaten streek. De mensen leiden er hun harde, onveranderlijke leven. Al tweehonderd jaar hebben ze geen wonder gezien, en het opstaan van een charismatische profeet is welkom. Hun initiële angst voor zijn vreemde gedrag maakt plaats voor ontzag en verering. Ze gaan zelf over tot vreemd gedrag, overschrijden alle normen en worden bevangen door massahys-terie. De verering doet bij Eliseüs en Zagros de twijfel en het zelfinzicht verdwijnen, ze beginnen zelf hevig te geloven in hun goddelijke afkomst en bestemming. Matésis beschrijft in zijn roman het sociaal-psychologisch mechanisme van heiligenverering: de wisselwerking tussen een individu die een vreemde kracht in zich voelt en de religieuze massa die wonderen, maar ook kastijding verlangt. In een aantal subverhalen verkent de auteur andere duistere aspecten van de Griekse volksreligie zoals het verlangen naar beproeving, naar ziekte, naar de dood.
Maar de auteur kaart meer aan dan de religieuze psychologie. Hij wijst op de gevoelens en krachten die achter elke religie schuilen en onderstreept dit universele gegeven door christelijke en Griekse mythologie te vermengen. De namen van de twee hoofdfiguren wijzen al in die richting. Eliseüs is een oudtestamentische profeet-weldoener (zie 'Koningen I:19' en 'II:13'), en werd later gezien, samen met zijn leermeester Elia, als een voorloper van Jezus. Een aantal elementen uit de Eliseüs-cyclus worden in de roman verwerkt. Zagros, of Zagreus, zoals hij op het einde van de roman met zijn 'oernaam' wordt aangesproken door Eli-seüs, is een andere naam voor Dionysos, de naam die deze god droeg voor zijn wedergeboorte. Eliseüs zelf heeft iets van Dio-ny-sos: hij heeft een prachtig lichaam en hecht veel belang aan baden en zuiverheid. De lichamelijkheid, seksualiteit en vruchtbaarheid die centraal staan in de cultus van Eliseüs en Zagros zijn aspecten van de antieke religie die vloeken met de christelijke traditie. Allerlei karakteristieken van Dio-nysos komen voor in dit boek: de wedergeboorte, moord, seksuele ambivalentie, verandering van identiteit, extase en massa-hysterie, het doorbreken van taboes. Historisch gezien is het ook zo dat de cultus van Dionysos in het laat-Romeinse rijk versmolt met het opkomende christendom omdat er zoveel overeenkomsten waren tussen beide culten (de wedergeboorte, de strijd tegen de zonde, zuivering door middel van cultus, het mysterie, de solidariteit etc.). De vermenging die Matésis bewerkstelligt, is een historisch feit geweest. Het is niet zo eenvoudig om alle religieuze betekenissen en verwijzingen te duiden in deze roman -- de vertaler, Hero Hokwerda, verklaart er wel een aantal in voet- en eindnoten. Belangrijker is de zin hierachter te begrijpen: de verweving tussen de antieke religie, het christendom en volkse rituelen, die duidt op de worsteling van de mens met de (natuur)krachten, en de innerlijke drang, wars van morele beschouwingen, die mensen tot verandering aanzet, tot creativiteit en destructie.
Pavlos Mátesis (geb. 1929) is vooral bekend als dramaturg en vertaler. In het over-zichtswerk Greece: books and writers (www.greece2001.gr/12.html), wordt de theatercarrière van Mátesis in twee periodes opgesplitst: in eerste fase schrijft hij satirische stukken over de burgerij, later wendt hij zich tot de antieke mythologie en wil hij de innerlijke, duistere beweegredenen van de mens blootleggen. In beide fases maakt hij gebruikt van surrealistische en ritua-listische motieven. In De Oude herkennen we die motieven en de tweede fase van zijn schrijverschap. [Chris Bulcaen]
Drs. J. Kleisen
Deze bijzondere roman speelt rond 1900 in afgelegen Griekse bergdorpjes waar geboorte, huwelijk, ziekte en dood de belangrijkste feiten zijn. De welig tierende geruchten nemen dan ook al vlug groteske vormen aan, hartstochten als jaloersheid, ijdelheid, hebzucht en wreedheid zijn snel gewekt, de geesten rap oververhit, en dit alles in een primitieve denkwereld waarin geloof, bijgeloof en verbeelding één geheel vormen. Al twee eeuwen zag men geen heiligen of wonderen. En zie, daar zijn dan plots Eliseüs, die denkt wonderen te kunnen verrichten en die doden wil opwekken, en Zagros, die zijn kind vermoord en zijn huwelijk verstoord zag door Eliseüs en die met hem gaat samenleven om wraak te nemen door hem te doen geloven dat de Oude van Dagen, God, hem zendt. Beiden worden als heiligen vereerd. Wanneer Zagros na jaren Eliseüs zijn oorspronkelijke doel opbiecht, slachtoffert deze hem, met zijn instemming. De verheven epische stijl van de in Griekenland zeer bekende auteur (1929) verleent de roman mythische trekken. De lezer, zoveel bizar realisme niet gewend, zal zich dit meesterwerk lang herinneren.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.