Mooi doodliggen
A.F.Th. van der Heijden
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Querido, 2003 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : HEIJ |
31/12/2003
<4>Hoe kan een boek dat peilt naar de diepste zin of zinloosheid van het leven en een samenhang in de chaos van het modderige bestaan probeert te zoeken toch lezen als een denderende trein en aanvoelen als een opwindende, lichtvoetige en spetterende rit op de achtbaan van het nutteloze moment? A.F.Th van der Heijden, voor de gelegenheid tot logo getransformeerd in A.F.Th., heeft in De Movo tapes het recept ontdekt. In de proloog van zijn -- nu al op negen delen begrootte -- nieuwe romancyclus 'Homo Duplex' weet hij succesvol en moeiteloos ambitie en grootheidswaan te combineren met excellente en explosieve vertelkunst. Het nulde deel is een labyrintische blauwdruk die krioelt van de personages, verhaallijnen en tijdssprongen. Maar tegelijkertijd wordt de samenhang stilaan duidelijk en leveren de korte hoofdstukken literaire, hilarische, vunzige, diepzinnige en meeslepende hoogstandjes op.
A.F.Th. opent zijn kersverse magnum opus letterlijk goddelijk. Het is immers de Griekse god van het licht, Apollo, die het virtuoze en overweldigende epos op gang trekt. Hij verschuilt zich sinds 1997 achter de codenaam QX-Q-8, want zijn mythische naam had hij in de jaren '60 al verpatst aan de Nasa. De Helleense gloriedagen van QX-Q-8 zijn echter voorbij en omdat het 'aardse slijkdrama' het altijd wint van het 'abstracte kosmische toneel' daalt hij met sardonisch plezier af naar 'Theater Aarde', voor het vervolg van de 'eeuwige soap'. In Nederland denkt hij een uitgelezen decor en de geknipte personages te vinden voor een op maat gesneden ouderwetse tragedie. Ook al is hij de vroegere grandeur grotendeels kwijtgeraakt aan de nevelen van de geschiedenis, hij weet aan de bedelstaf te ontsnappen als o.a. pornofotograaf, levend kunstwerk en horoscoopschrijver (zijn expertise uit zijn orakel-van-Delphi-periode spreekt natuurlijk in zijn voordeel). Deze en andere gedaantes blijken echter ook uiterst geschikt om het pad te effenen voor zijn georkestreerde aardse opvoering.
QX-Q-8 levert in zijn hoofdstukken vanuit een alwetend perspectief commentaren, aanvullingen en bespiegelingen op de stem van het eigenlijke hoofdpersonage, Tibbolt 'Movo' Satink, "(E)en rusteloze rondreizende Nietzsche, met de sterfte in zijn lijf en de waanzin op zijn hielen". Deze moderne Oedipus heeft eind jaren '90 van de 20e eeuw 179 bandjes ingesproken, die hij bij zijn uitgeverij deponeerde. Na zijn dood in 2023 weet QX-Q-8 die bandjes te bemachtigen en vergast ons op de integrale transcriptie ervan. De bandjes bevatten Satinks hele levensgeschiedenis en zij zullen ook de ruggengraat vormen van de volgende delen van de 'Homo Duplex'-cyclus.
In De Movo tapes leren we het hoofdpersonage alvast steeds beter kennen. Tibbolt Satink die na een auto-ongeluk (nota bene op een autoloze zondag in '73) wordt geboren, houdt er niet alleen moeilijke voeten, maar ook zijn doodsangst aan over. Zijn droom is om die angst en zijn sterfelijkheid voorgoed af te wentelen op een nieuwe ik. Daarom wil hij een ander worden: "Er mag niets van het kneusje Tibbolt Satink overblijven, behalve zijn moeilijke voeten, en zelfs die moeten tot dodelijke mokers omgesmeed worden." Met die transformatie in Movo (afkorting van MOeilijke VOeten en dus de hedendaagse Nederlandse variant van Oedipus) heeft Tibbolt Satink nog een groter doel voor ogen: hij wil uiteindelijk de ingedutte mensensoort wakker schudden via een 'Wereldstaking'. Als Movo het helemaal van hem heeft overgenomen zal hij de mondiale opstand tegen de condition humaine leiden: "een wereldwijde staking tegen de omstandigheden op aarde, het beroerde leven, de mens als 'eeuwigbedrogene van het universum' [...] tegen de verneukeratieve situatie dat we er überhaupt zijn". Maar vooraleer er sprake kan zijn van dat abstracte kosmische gevecht tegen de zgn. 'Onbekende Instantie', door Movo de "plastichirurgie van de moraal" genoemd, probeert Satink al dialogerend met zijn alter ego de metamorfose te voltooien. De 179 bandjes die aan het eind van de zomer van 1997 door de gespleten mens (Homo Duplex) Satink/Movo al autorijdend over de Nederlandse snelwegen werden ingesproken, zijn er de neerslag van. Aan het eind van De Movo tapes lijkt Movo/Satink alles in stelling te hebben gebracht voor zijn eerste veldslag. Dit is slechts een opstapje voor het echte werk; als adjudant van de aanvoerder van het Amsterdamse hooliganleger stuurt hij aan op een ware voetbaloorlog tegen de Rotterdamse concurrenten bij knooppunt Hellegat (de titel van 'Homo Duplex 2', dat wordt dus nog even nagelbijtend wachten).
Dat A.F.Th. een meesterlijke chroniqueur van het tijdsgewricht is, wisten we al uit zijn vorige cyclus 'De tandeloze tijd', maar met De Movo tapes gaat hij nog een stapje verder. Hij ontbindt al zijn duivels om de scherven van onze tijd, van onze westerse decadente cultuur furieus te doen oplichten. Brokstukken uit de actualiteit stuiteren dan ook welig door zijn universum: de dood van Prinses Diana, Charlie Manson, de eerste man op de maan, de autoloze zondag, Emile Ratelband, de val van de Muur, de vliegtuigcrash in de Andes, dokter Beaucourt... stuk voor stuk passeren ze de revue. Maar toch zijn het slechts voetnoten bij het echte, visionaire verhaal van Tibbolt Satink/Movo/QX-Q-8. Of zoals deze laatste het uitdrukt: "De mens, zeg eerlijk, wat stelde dat nou helemaal voor? Voetveeg van de geschiedenis, geen voetnoot waard." Het is mede daarom dat Tibbolt ijvert voor meer en betere tragiek: "De tragiek mondjesmaat geeft ons onschuldige stront in de ogen [...] ze beneemt ons het zicht op de zin of zinloosheid van het leven [...] Geef mij het diep tragische terug".
Al is het vooralsnog onduidelijk of Tibbolt Satink in de volgende delen dat dieptragische weet los te peuteren uit het bestaan, A.F.Th. blaast de lezer met dit nulde deel in ieder geval al wel van zijn sokkel. Onbescheiden en met de flair van een kosmische god introduceert hij achteloos talloze personages en levert er een krachtig en intrigerend ontwerp van een uitdijend verhalencomplex bij. In het zog van QX-Q-8 en Tibbolt/Movo luistert de schrijver zijn prikkelend epos op met talrijke andere karakters en zet hij de verhaallijnen vakkundig uit. Enerzijds eigent A.F.Th. zich strapatsen toe uit de klassieke mythologie. Tegelijkertijd werpt hij een dam op van hedendaagse mythes, die zich verbazend wellustig spiegelen aan hun Griekse evenbeelden (Ovidius, eat your heart out). De spiegelingen, ontdubbelingen en verbindingen tussen de verschillende verhaallijnen en personages zijn in De Movo tapes niet van de lucht, en blikken verwachtingsvol vooruit.
Bovenal echter is De Movo tapes een taalvulkaan zonder weerga: snijdende en uitgesponnen metaforen, knetterende symbolen, maar vooral die snelle, voluptueuze en springlevende taal. A.F.Th. gebruikt een barok, rijk en volks Nederlands. Het leeft, het siddert en het is ook nog eens explosief en snel, dankzij de gejaagde en geslaagde drie-puntjes-stijl. 'Proze in motion' à la Céline dat doorheen alle korte, gebalde hoofdstukjes knalt. Want eigenlijk is De Movo tapes een opeenstapeling, een spervuur van over elkaar heen buitelende teksten, met hun filosofische, groteske, gruwelijke, meeslepende of hilarische onder- of boventoon. Naast de diepste afgrond van het bestaan duwt A.F.Th. u ook gemakkelijk onder in de krankzinnigste verhalen en karakters. Maar die krankzinnigheid heeft zijn functie, net zoals de in dit boek druk becommentarieerde stelling van W.F. Hermans dat een mus alleen van het dak mag vallen als het functioneel is voor de roman.
We kijken ernaar uit hoe in de volgende delen de weelderig uitgezette pionnen hun groots ingezette beloftes kunnen waarmaken. Wat bv. met de aardse en kleurrijke Tonnis Mombarg? We konden al uitgebreid genieten van zijn onder de zoden geschopte voetbalcarrière en de weinig eervolle acteerprestaties in Lederhosen-porno (met als gevolg de bezwangering en verliefdheid op kleine Zora). Maar hoe zal zijn gestage klim naar de top van het hooliganmilieu leiden tot de aankomende confrontatie met Tibbolt? En wat te denken van zijn Rotterdamse entourage, die van het café 'Zora's Place' het epicentrum van hun geslemp hebben gemaakt. Met vast kroegmeubel Will Cakrien voorop, die iedereen opzadelt met eindeloze raadsels en uit zijn fecaliën vierduizend jaar filosofie weet op te diepen.
Maar ook het leven, de geschiedenis en de toekomst van en rond Tibbolt Satink schreeuwen om verdere uitwerking. Zo is ongetwijfeld het laatste scabreuze woord nog niet geschreven over zijn muze Sabberita, die hem tijdens een 'vuile zomer' in Mierlo met de pijnlijke en venijnige kanten van de liefde liet kennismaken. En ook de uitzinnige taferelen van Tibbolts sessies bij de psychiater, dr. Patist willen we niet meer missen. Dr. Patist, bijgenaamd de Psychopompos, laat met zijn doorgedreven oedipale therapie, Freud met het schaamrood op de wangen ver achter zich. Hoe zit het trouwens met Tibbolts schrijverschap, zijn gigolodiensten en zijn verdwijning?
Ergens in De Movo tapes laat QX-Q-8 zich het volgende over de mensen ontvallen: "Er is in hun wereld niets anders dan Ruimte om te vullen en Tijd om te doden... en dat doen ze zo omslachtig en zwierig mogelijk [...] met paslood en troffel [...] met fles, bajonet, dynamiet [...]" A.F.Th. volgt dit procédé nauwgezet in een poging om greep te krijgen op de (on)zin van mens en kosmos. Met barok en lillend proza, de pen lekkend van het vitriool reconstrueert hij het hysterische melodrama van ons bestaan. Hij peilt daarbij met evenveel gemak en doortrapte lichtheid naar de duizelingwekkende, filosofische dieptes als naar de oppervlakkige handel en wandel en de salto mortale's van de personages. A.F.Th. heeft zichzelf met De Movo tapes meesterlijk overtroffen. De sublieme labyrintische en profetische proloog belooft het allerbeste. De 'Homo Duplex'-cyclus is goed op weg om een hoogtepunt te worden in de Nederlandse literatuur: "Een dwaaltuin kan, mits goed beheerd, een schijn van eeuwigheid verwerven". [Jan Bettens]
Redactie
Dit is deel 0 van de nieuwe romancyclus 'Homo duplex' van A.F.Th. (van der Heijden). Zeven vervolgdelen en een supplement worden in het vooruitzicht gesteld. Deze volumineuze proloog, waarin nog niet alle lijntjes naar de vervolgdelen volledig te duiden zijn, maar die desondanks onverminderd spannend blijft, heeft als ondertitel: 'Een carrière als ander'. Hoofdstukken met transcripties van geluidsbandjes, ingesproken door de in de harde Movo (Moeilijke voeten) veranderende Tibbolt Satink, worden afgewisseld door hoofdstukken waarin QX-Q-8 vertelt. Achter deze code (ontleend aan het nummer van een camera bij Knooppunt Hellegat, waar een supportersveldslag zal plaatsvinden) gaat niemand minder dan Apollo schuil, die zijn naam aan NASA heeft verpatst. Het verleden van Movo wordt opgeroepen, het heden in de jaren negentig, maar ook is er de geschiedenis van het naar elkaar toe gedreven worden van twee mensen in het geboortejaar van Movo. Met allerlei verwijzingen naar de Klassieke Oudheid wordt in dit adembenemend literaire vuurwerk iets immens voorbereid. Prachtig werk. Gebonden, kleine druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.