Het mysterie van de smokkelaar
Hedwig Van de Velde
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Davidsfonds, 2003 |
JEUGD : VERHALEN BLAUW (12-14 J.) : VAND |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Davidsfonds, 2003 |
MAGAZIJN : SCHOOLCOLLECTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : VELD |
31/12/2003
De heks van Axel door Hedwig van de Velde speelt zich af in Hulst in 1563. Tanne, een 14-jarig meisje woont er in een weeshuis en volgt lessen in een gewone school. Daar wordt ze, om haar arme afkomst, gepest door haar rijkere klasgenoten en in het weeshuis wordt ze getreiterd door andere weeskinderen voor het feit dat ze school loopt. Doordat de kloof tussen de arme, analfabetische weeskinderen en de rijke, geletterde leeftijdgenoten onoverbrugbaar is, voelt Tanne zich nergens thuis. Ook het geloof biedt geen oplossing, want voor de kerk is zij een onecht kind met een moeder van twijfelachtig allooi. En als je moeder bekend stond om haar schoonheid en je grootmoeder als heks vervolgd werd, kun je niet anders dan het kwaad in je dragen. Het Vlaanderen van de 16e eeuw had een verleden vol ketterverbrandingen en heksenvervolging en was een broeierige tijd van godsdienstoorlogen en de geuzenopstand. Wanneer de inquisitie ingezet wordt om de ketters te vervolgen, doen de roddels en de valse beschuldigingen hun vernietigend werk. Tanne, uitgescholden voor de heks van Axel, loopt gebukt onder deze pesterijen en moet, naast haar verwarrende gevoelens van opgroeiend meisje naar volwassen vrouw, ook nog opboksen tegen de vooroordelen en het bijgeloof van haar omgeving.
In Vlaanderen is het heksenbeeld een van de meest opvallende vrouwenbeelden, en geeft de beeldvorming van de heksen door de eeuwen heen de wisselende houdingen ten opzichte van de positie en de functie van de vrouw in de maatschappij weer. De heksen van de oudheid waren volgelingen van Diana, godin van de jacht of Hecate, godin van de onderwereld. Ze waren kruiden- en gifmengsters, konden andere gedaanten aannemen en werkten bij voorkeur 's nachts. Heksen waren vrouwen die magische dranken, o.a. liefdesdrankjes verkochten en voorspellingen deden. Ook konden ze mannen verleiden en betoveren. De essentiële elementen verbonden met het heksenbeeld waren hier al aanwezig: nl. een sterke nadruk op vrouwelijke seksualiteit en het beoefenen van magie. Dit heksenbeeld is zowel positief als negatief. Ondanks de angst voor hun duistere machten werden heksen regelmatig geraadpleegd en genoten ze een zekere aanzien als wijze vrouwen.
In de 4e en 5e eeuw werden in onze contreien, door een massale migratie van Germaanse volkeren, een nieuwe heidense godenwereld geïntroduceerd die bepalend zal zijn voor het heksengeloof in Vlaanderen. Deze Germaanse volkeren brachten het geloof in heksen en tovenaars, reuzen en dwergen, elfen en kabouters met zich mee. Voor de Visigoten (6e en 7e eeuw) was hekserij de oorzaak van mislukte oogsten. Want volgens hen kon de heks door bezweringen (dankzij de aanroeping van demonen) de natuurelementen en het verstand van de mensen manipuleren. Naast de band met de duivel, wordt hier ook de nadruk gelegd op de macht over de natuurelementen. Heksen krijgen zo een belangrijke machtspositie toegeschoven, want de feodale samenleving staat of valt met het welslagen van de oogst. Velen geloofden in hekserij en magische praktijken en de houding tegenover heksen was een mengeling van respect en vrees.
Van de 6e tot de 11e eeuw nam de kerk een sceptische houding aan ten opzichte van hekserij en magie. De tot dan toe genomen maatregelen waren er vooral op gericht het heidense bijgeloof uit te roeien. Vanaf de 13e eeuw doet de demonologische samenzwering zijn intrede. De kerk verandert, geconfronteerd met het onuitroeibare bijgeloof van het volk, radicaal van koers. Hekserij werd niet langer beschouwd als waanbeeld maar als een realiteit waartegen men moest optreden. In de demonologische mythe is de heks de handlanger van de duivel en is ze de verpersoonlijking van het kwade. Waar heksen eerder nog beschouwd werden als onschuldige slachtoffers van nachtelijke demonen, worden heksen nu gewillige medeplichtigen van de duivel. De theoretische onderbouw van de heksenvervolging werd voor het eerst vastgelegd in de pauselijke bul van Paus Innocentius VII in 1484 (Sumnis desiderantes). Wat in 1486 door twee paters, Heinrick Kramer en Jacob Sprenger, uitgewerkt werd in de publicatie Malleus Malificarum. De heksenhamer is een eenduidige handleiding voor heksenvervolging, waarin zowel wereldlijke als kerkelijke rechter aanwijzingen konden vinden voor heksenprocessen. Deze blijft tot eind 17e eeuw het invloedrijkste handboek voor de heksenvervolgingen. In de eerste periode was het typische slachtoffer van de heksenjacht een oude alleenstaande vrouw, die een jarenlange carrière van kruiden mengen achter de rug had. Ze leefde op het platteland en stond geïsoleerd in de samenleving waar familiebanden zeer belangrijk waren. De publieke opinie rond heksen werd in grote mate door de katholieke kerk bepaald; die van mening was dat vrouwen een reëel gevaar voor de kerk vormden. Om dit gevaar tegen te gaan werden richtlijnen uitgevaardigd om de biechtvaders te beschermen tegen de kwalijke verleidingstechnieken van de vrouw.
Het hoogtepunt van de heksenvervolging vond plaats tijdens de 17e eeuw. Waarschijnlijk hebben de versnelde sociale polarisatie, de campagne van de katholieke en protestante hervormers en de versterking van de politieke machtsstructuur een doorslaggevende rol gespeeld. Een wisselwerking tussen deze drie factoren heeft een kettingreactie op gang gebracht en aldus de dimensie van de heksenjacht bepaald.
In de loop van de 16e en 17e eeuw werden in Vlaanderen tal van heksen tot de brandstapel veroordeeld. De minste aanwijzing was voldoende om hen in staat van beschuldiging te stellen. Naar het einde van de 17e eeuw toe nam de fervente heksenvervolging af. De veranderde mentaliteit is vooral te wijten aan het rationalistische gedachtegoed. Het modern wetenschappelijke onderzoek, gebaseerd op waarneming en feitenonderzoek, boekte resultaten waar men niet langer omheen kon. Hekserij verdween uit het strafrecht en bleef aanwezig in het volksgeloof.
In de 19e eeuw kent de romantiek zijn hoogtepunt, en beroepen romantici zich op de mystiek en schoonheid van de natuur. Ze richtten zich op de donkere en mysterieuze schimmenwereld die zich achter de werkelijkheid zou bevinden. Oude legenden en natuurgoden werden opgediept. Heksen worden een van de favoriete motieven in de romantische literatuur, schilderkunst en muziek. Het beeld van de heks vormt het symbool bij uitstek om de oerkrachten van de natuur te vertegenwoordigen. Het vrouwelijke mysterieuze werd er benadrukt en de negatieve aspecten werden weggelaten. Deze feeërieke heksen zijn mooie, sensuele vrouwen en hiermee verschillen de romantische heksen met de oudere heksenbeelden. Maar dergelijke heksenbeelden behoorden enkel tot de wereld van de kunst. Naast de verzuchtingen van de romantici, ontstond in de 19e eeuw een ander moderne variant op de middeleeuwse heks, nl. de hysterica. In de loop van de 20e eeuw hebben verschillende vrouwengroepen de heksenmetafoor terug opgenomen en zich toegeëigend. Rond de jaren '50 en '60 ontstond met de Wicca, mede door de invloed van het feminisme, de spirituele, rationele moderne heks. Naast deze positieve invulling en gebruik van het heksbeeld kent de 20e eeuw nog steeds het negatieve beeld van de heks. Heksen zijn in sprookjes valse, oude en lelijke vrouwen en 'heks' is nog steeds een scheldnaam. Daarnaast heeft de film en de reclame wereld de sensuele heks van de romantici geadopteerd en gemoderniseerd.
Vrouwenbeelden zijn van oudsher beladen en projecteren tegelijkertijd een polariteit van haat en liefde voor de vrouw. In de loop der tijd heeft de heks evoluerende en vaak tegenstrijdige connotaties gekregen. Van wijze vrouw naar instrument van de duivel tot boegbeeld van de onafhankelijke vrouw: heksen zijn zij allen.
De auteur, Hedwig van de Velde, poogde een leuk en leerzaam boek te schrijven over heksenvervolging. Hij liet zich inspireren op de rijke historie van het stadje Hulst, en brengt zo een boeiend verleden vol verdachtmakingen, beschuldigingen en ketters tot leven. Alleen spijtig dat het heksenbeeld in die tijd, de hekserij en de heksenvervolging binnen een context die zich daar uitstekend toe leent nauwelijks aan bod komen. De verhaallijn is wel herkenbaar voor kinderen en brengt op een prettige manier een vleugje geschiedenis. Maar het behoeft geen betoog dat hier meer verhaal in zat. [Farida Choukri]
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.