Einstein, Hawking, Singh en Co : boeken die men moet kennen
Ernst Peter Fischer
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Schuyt, cop. 2002 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 504 FISC |
31/12/2003
<4>In de regel worden de wereld van de kunst en de literatuur en die van de natuurwetenschappen voorgesteld als twee onverenigbare levenshoudingen. Beide denkpatronen ontspringen samen aan de menselijke geest, maar vanaf het prilste begin slaan ze resoluut een andere weg in. Vanaf dan staan ze lijnrecht tegenover mekaar in de eeuwige tweespalt tussen yin en yang: het wankele evenwicht tussen geest en lichaam, vrouw en man, subject en object, intuïtie en rede. Maar terwijl yin enkel bestaat bij gratie van yang en mannen en vrouwen, ondanks de dagelijkse kortsluitingen, beseffen dat ze levensnoodzakelijk zijn voor elkaar, houden de meeste kunstenaars zich zo ver mogelijk van het wetenschappelijke gedachtegoed. En omgekeerd. De wetenschap kan perfect buiten de inbreng van kunstenaars. Meer nog, een al te kunstzinnige houding kan degelijk wetenschappelijk onderzoek in de weg staan. Terwijl de kunstenaar zweert bij de vrije interpretatie en de individuele expressie, gruwt de wetenschap van dubbelzinnigheid. Iedere terminologie die neigt naar het literaire is voor de positieve wetenschapper per definitie verdacht.
Toch vertellen de kunstenaar en de wetenschapper in principe hetzelfde verhaal. Zowel voor de kunstenaar als voor de wetenschapper is de waarneming cruciaal. Allebei staan ze ontvankelijk in de wereld en allebei gaan ze op zoek naar een zinnige samenhang in het geheel. Beiden geven duiding aan de wereld en aan de plaats van de mens en het leven in die wereld, maar het parcours dat ze volgen, om eenheid te scheppen in hun waarnemingen, is compleet verschillend. Je kan zeggen dat de wetenschapper van onderuit te werk gaat. Objectief zijn betekent: de invloed van de waarnemer uitschakelen en de dingen voor zich laten spreken. De wetenschapper is een soort spion die via allerlei slimme omwegen de geheime wetten probeert te ontcijferen waaraan verschillende natuurfenomenen gehoorzamen. Door de eigenschappen te meten van bv. hemellichamen of genen in zoveel mogelijk verschillende situaties tracht hij een regelmaat te ontwaren, die voorheen onzichtbaar was. De kunstenaar zoekt daarentegen naar een verklaring van bovenuit. Hij gaat uit van de beleving en in plaats van kwantiteiten, heeft hij kwaliteiten op het oog. Kunst is bij uitstek subjectief, want het uitgangspunt is de mens, of het nu gaat om de ervaring van de kunstenaar zelf of om de impact die het werk heeft op de toeschouwer. De confrontatie met kunst zet mensen aan het alledaagse te overstijgen, waardoor ze plots oog in oog staan met een universeel motief in het bestaan.
Noch de wetenschapper, noch de kunstenaar zal of kan beweren de waarheid in pacht te hebben. De kunstenaar niet omdat hij er juist van uitgaat dat iedereen zijn eigen waarheid heeft en de wetenschapper niet omdat hij zijn werk niet als een eindpunt mag zien, maar hoogstens als het best mogelijke tussenstadium op weg naar meer omvattende inzichten. Niettemin beschuldigt zowel de wetenschappelijke als de artistieke wereld de ander wel eens van wereldvreemdheid. Beide kampen nl. met het zelfde probleem, want hoewel ze allebei beweren met de essentie van het bestaan bezig te zijn, toch gaan hun ideeën voorbij aan negentig procent van de mensheid. In de ogen van de kunstenaar blijft de wetenschapper steken in de banaliteit van de concrete werkelijkheid. Wetenschappers die hun leven wijden aan wisselwerking tussen moleculen, lijken voorbij te gaan aan alles wat echt belang heeft voor de mens: de zin van het leven, de liefde, de dood... Maar de kunstwereld ontsnapt evenmin aan de scepsis van de wetenschapper, want is er één domein van het menselijk kunnen even nutteloos en tegelijk zo breedsprakig als de kunst? Kunstenaars spuien met de regelmaat van de klok theorieën die ze met geen mogelijkheid kunnen bewijzen en die net zo weinig invloed hebben op de dagelijkse gang van zaken als de ontdekking dat elektronen zich als golven kunnen gedragen.
Zowel de natuurwetten als de zielenroerselen van kunstenaars zijn dus grotendeels ondoorgrondelijk voor leken, maar die onwetendheid wordt voor een deel in de hand gewerkt door het wederzijdse onbegrip. Vanwege hun praktische nut voor de maatschappij krijgen wetenschappelijke vakken op school bijzonder veel aandacht, terwijl esthetica meestal een bijvak is dat pas in de laatste jaren van het middelbaar onderwijs aan bod komt. Na de schooltijd slaat de balans echter door in het voordeel van de kunst. Welke volwassene wil nog herinnerd worden aan zijn examens wiskunde of chemie? Cultuurbarbaar zijn, is in de wereld van de volwassene veel erger dan een nul zijn in wetenschappen, want waar kan je in het dagelijks leven nog terecht met je kennis over integraalrekenen? Nee, dan ben je beter af als je een pittige discussie kan voeren over het oeuvre van Saramago.
Volgens Fischer is het te gemakkelijk de natuurwetenschappen bij voorbaat af te doen als specialistenvoer. Pakweg de ontdekking van de zwarte gaten in het heelal of de ideeën over de structuur van het atoom behoren evenzeer tot het culturele erfgoed en bepalen evengoed de tijdgeest als de zonnebloemen van Van Gogh. Bovendien voeren heel wat kunstenaars een persoonlijke strijd tegen exacte wetenschappen zoals de wiskunde. Nochtans zijn natuurwetenschappen geen dwangbuis voor de geest, maar een venster op de werkelijkheid. Voor iemand als Pythagoras waren getallen geen fantasie killers, maar levensechte entiteiten die evenzeer deel uit maakten van de fysieke en de geestelijke werkelijkheid als ruimte en tijd.
Aan de andere kant meent Fischer dat de weerzin van de positivist voor elke vorm van subjectiviteit of voor iedere hogere verklaringsgrond onterecht is. De strikte regeling waaraan het wetenschappelijk denken sinds de verlichting onderworpen is, heeft wel degelijk zijn vruchten afgeworpen, maar aan de grenzen van het menselijk voorstellingsvermogen moet de geest meer vrijheid krijgen. Een duidelijk voorbeeld is de kwantummechanica. Het onvoorspelbare gedrag van kwantumobjecten als elektronen en fotonen spreekt zo de intuïtie tegen dat zelfs Einstein er overstuur van werd. Het onzekerheidsbeginsel van Heisenberg luidde het einde in van het absolute waarheidsdenken en van de objectiviteit van de waarnemer. Ten slotte stelt het ook een grens aan het menselijk voorstellingsvermogen. Daar waar aan het menselijk weten paal en perk wordt gesteld, mag de fakkel worden doorgegeven aan het gevoel, aan de intuïtie, aan de kunst. Niet als gemakkelijkheidsoplossing, maar omdat daar de twee uitersten van het menselijk begrip -- het weten en het voelen -- elkaar teder raken. [Filip Bilsen]
Dr. H.J.M. van Bemmel
Eureka! begint met een klaagzang over het gebrek aan begrip en belangstelling binnen de Duitse culturele wereld voor natuurwetenschappelijke onderwerpen. Dat moge een correcte vaststelling zijn, de uitwerking komt door de breedsprakigheid al gauw over als eindeloos gemopper. De hoofdstukken over het heelal, de werking van atomen, over evolutie, en over de aard van wetenschappelijke omwentelingen lijden aan hetzelfde euvel: inhoudelijk zijn de verhandelingen correct, maar de omhaal van woorden is storend en leidt niet tot beter begrip. Formules worden in de tekst veelal vermeden, in kaders komen ze wel aan de orde. Helaas zijn in deze kaders veel fouten geslopen. Een register op onderwerp ontbreekt. Wel is er een register op naam. Hierin zijn wetenschappers, filosofen en dichters te vinden. Dit illustreert dat moeite is gedaan bij alle onderwerpen de culturele context te schetsen. De natuurwetenschappen aan leken uitleggen is een mooi streven. Dit boek omvat veel te veel onderwerpen en grijpt daarmee te hoog. Over alle afzonderlijke onderwerpen zijn helderder boeken geschreven.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.