De man die uit de lucht viel
Annie Van Keymeulen
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
De Geus, cop. 1998 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : LEEU |
Jos Borré
rt/aa/12 m
Annie Van Keymeulen publiceerde twee boeken over autisme voor ze in 1996 als romancière debuteerde. Mijn Peepee (1996) was een portret van een grootvader die zijn kleindochter liefdevol omzwachtelt met mythische verhalen over zijn oorlogsverleden, om zo het moment uit te stellen waarop hij haar moet vertellen dat haar ouders niet dood zijn. Al de lieve leugens om bestwil worden dan opzijgeschoven om het zicht op een ontstellende waarheid vrij te maken: haar moeder woont in Canada en heeft haar dus vrijwillig in de steek gelaten, en haar vader zit in een gekkenhuis, al zo lang dat hij haar niet verwekt kan hebben. Wie is dan wel haar vader? Ondanks enkele onvolkomenheden werd het boek goed onthaald, al toonde de kritiek zich hoofdzakelijk getroffen door de plot - een familiedrama dat sluimert achter een vertederende relatie tussen een meisje en haar grootvader.
Het leeuwerikshuis, Van Keymeulens nieuwe roman, baadt in dezelfde sfeer. Het naturalisme van knoestige, afstotelijke mensen in primitieve levensomstandigheden die in de verborgenheid van hun bedompte huizen tot onnoemelijke dingen in staat zijn, is nu zelfs over de bladzijden uitgesmeerd, veel meer dan in de eerste roman. Het weerloze kind dat ten prooi valt aan ruige seksuele drift en ondanks talloze signalen die het uitzendt maar geen gehoor of begrip vindt bij zijn vertrouwelingen - het is, onder meer door de nadrukkelijke verwijzingen naar de 'beharing' van de agressor ("zijn vacht was grijs en dun geworden"), een transpositie van Roodkapje en de boze wolf naar la Flandre (très) profonde, naar een typologie van stompe mensen, naar een atmosfeer van somber en besmuikt drama die blijkbaar niet meer uit de Vlaamse literatuur weg te branden is.
De feiten spelen zich af ergens in de jaren vijftig. De moeder van Arlette verdient wat bij als werkster bij drie alleenstaande oude mannen. Mon sterft aan het begin van het boek, Hector sukkelt, maar Beer is een toonbeeld van kracht en overmacht gebleven. Hij heeft de eerste oorlog overleefd door te kiezen voor een hard, meedogenloos verzet. Als uitloper daarvan heeft hij zich na de oorlog voorgenomen voor de rest van zijn leven elke dag een vrouw te neuken. De moeder van Arlette is hem daarbij behulpzaam, ze heeft daar zo haar redenen voor. Haar vader vermoedt iets (omdat het door de auteur gesuggereerd wordt), maar zwijgt. Tegelijk voelt de lezer met zijn klompen aan (alweer het al heel vroeg in het verhaal gesuggereerd wordt) dat Beer zich achter de rug van de moeder aan het meisje vergrijpt.
Hoe komt het dan dat geen van beide ouders daar een vermoeden van heeft? Dat is een kwestie van perspectief: op het ogenblik dat de suggestie voor een personage te sterk wordt om niets te merken, schakelt de auteur over naar een ander gezichtspunt. Zo kan ze de ontknoping, de bevestiging van steeds sterkere vermoedens in de uiteindelijke beschrijving van de daad, uitstellen tot bijna op het einde.
Het is niet onzinnig dat de feiten niet eerder onder woorden gebracht worden. Arlette kan met niemand over haar ervaringen praten, en na een val in het huis van Mon, waar ze naar toe is gevlucht als haar moeder haar met een boodschap naar Beer heeft gestuurd, kan ze een jaar lang niet spreken. Pas als ze dertig is, en Beer gestorven, ontdekt haar moeder in zijn nalatenschap een spaarboekje dat hij Arlette heeft nagelaten. Waarom laat hij uitgerekend haar geld na? Dan komt de aap uit de mouw. Zwijgen of niet willen spreken wordt in Mijn Peepee aangewezen als schuldig verzuim; niet kunnen of mogen spreken is in Het leeuwerikshuis de aanzet tot een verscheurend drama. In beide gevallen is zwijgen verschrikkelijk liegen. En het heeft onherstelbare gevolgen: als Arlette op haar dertigste zich toch aan intimiteit met een man waagt, loopt het fout en lijkt het er ook op dat het nooit meer goed kan komen.
Er zitten zeer aansprekende passages in het boek, waarin Annie Van Keymeulen een niet geringe ambitie waarmaakt. Ze had zich voorgenomen de psyche van het kind aanvaardbaar voor te stellen zonder al te veel gebruik te maken van de spectaculaire feiten, zonder in te spelen op de dramatische gevoeligheid voor dit onderwerp in deze bewogen tijden. Het was zelfs een gewaagde opzet de dertigjarige vrouw te laten beseffen dat haar lust en geilheid gecorrumpeerd zijn doordat ze in haar prille jeugd, toen ze voor het eerst opgewekt werden, geassocieerd geraakt zijn met de walg van het seksueel misbruik. "Misschien was ze zijn onnozele slachtoffer, maar ze was ook een opgehitste kleine teef." Het maakt van Arlette niet minder een slachtoffer, maar ook geen lelieblanke seksloze engel. En Van Keymeulen heeft handig gevoelens als angst voor zwangerschap uitgezet tegenover bijvoorbeeld de onbevlekte ontvangenis van Maria, in het kerstspel op de kostschool waarin Arlette de hoofdrol speelt, en (veelzeggend) nog wel zonder tekst. Ja, de uitgekiende plot zal wel weer vele lezers aanspreken.
Maar er zitten ook stroeve stukken te weinig bewerkte tekst in dit boek, uit de toon vallende beelden en formuleringen, stijlbreuken door poëtische intermezzi in een overigens opzettelijk grove schriftuur, en met het perspectief gaat heel wat mis, onder andere door ongepaste interventies van de auteur. Als Beer zich herinnert hoe hij zich in zijn prachtig getaand soldatenlijf onsterfelijk waande, schrijft Van Keymeulen, vanuit een voor het personage volstrekt vreemd referentiekader: "Ook de goden kwamen als volwassen mannen tot bestaan en bleven dat tot in de eeuwigheid; maar over de goden had Beer nog nooit gehoord." Dat kan dus niet.
Waarom heeft uitgeverij EPO toch zo weinig over voor degelijke teksteditie? Waarom wil daar niemand de taak op zich nemen om de in het oog springende manco's weg te werken die een vergelijking met professioneel bezorgde teksten onmogelijk maken? Dus om komma's te schrappen waar ze niet horen, geen twee dubbelepunten in een zin te laten staan, kommapunten gepast te gebruiken, 'als' door 'toen' te vervangen waar het moet en zinnen als "Om de kerels van je lijf te houden moest je ze een hand beloven en een pink te geven" te herschrijven. Om de auteur wegwijs te maken in de grammaticale tijden in "Zodra hij weg was, maakte ze de deur open en terwijl hij er langzaam naartoe schuifelde, was ze binnengeglipt en had ze de deur voor zijn neus dichtgegooid." Om Arlette niet te laten vallen en bezwijmen in het huis van Mon en door haar vader te laten vinden in het huis van Beer.
Nee, na de 'ontdekking' van Marcella Baete, die naar een andere uitgeverij overstapte voor een betere coaching, lijkt EPO nog altijd blind op zoek te zijn naar ongeschaafd natuurtalent, dat dan zonder enige bijstand of begeleiding met onvolkomen teksten in de schijnwerpers gezet wordt. Ten koste van zichzelf. En van de Vlaamse uitgeverij.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.