Prophet song
Paul Lynch
Paul Lynch (Auteur), Tjadine Stheeman (Vertaler), Lidwien Biekmann (Vertaler)
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Uitgeleend
|
Prometheus, 2024 |
VERDIEPING 3 : NIEUW DUIZENDZINNEN : LYNC |
Gerwin van der Werf
rt/aa/16 m
In november 2023 won Paul Lynch de Booker Prize voor fictie met zijn dystopische roman Prophet Song, nu in het Nederlands vertaald als Lied van de profeet. In het boek glijdt het dagelijks leven in Dublin razendsnel af naar totale chaos, na de machtsovername van een extreemrechtse partij die van het land een totalitaire staat wil maken. Het klinkt niet vrolijk, en dat is het ook niet, maar het gegeven is krachtig en origineel uitgewerkt.
We kennen de verhalen, van landen die in een politiestaat zijn veranderd, we zien dagelijks de beelden van het kapotgeschoten Gaza, ooggetuigenverslagen van mensen die in de val zitten en niet weten of ze de volgende dag halen. Het is vreselijk, we zijn begaan, maar het is altijd juist ver genoeg van ons bed. Zelden denken we hierover na: wat als het wél hier en nu gebeurt? Op die vraag geeft Lied van de profeet confronterende antwoorden.
Kille wind
Twee onbekende mannen komen 's avonds laat aan de deur bij Eilish Stack, moeder van vier kinderen. Of ze haar man Larry mogen spreken. Ze hoeft zich nergens zorgen over te maken. Larry is nog niet thuis, de mannen vertrekken weer. Zo begint het dus, er komen mannen aan de deur en je hoeft je geen zorgen te maken. Eilish maakt zich uiteraard wel zorgen, grote zorgen, en terecht.
Larry werkt bij de vakbond voor leraren en organiseert een staking tegen de nieuwe, ultrarechtse regering die allerlei beperkingen oplegt aan leraren en wetenschappers. Eilish is bioloog en werkt bij een biotechbedrijf, en ook zij voelt een kille wind, met de komst van een nieuwe directeur.
Larry wordt kort daarna opgepakt, en Eilish blijft met haar kinderen achter, in onzekerheid over het lot van haar echtgenoot. De oudste zoon Mark, zestien jaar, krijgt een oproep voor de dienstplicht. Hij is opstandig en sluit zich aan bij een groep demonstranten, die erg hard worden aangepakt, en later bij militaire rebellen. Ook van hem wordt op een gegeven moment niets meer vernomen.
Intussen moet Eilish proberen Bailey (12) en Molly (10) gewoon op tijd op school te krijgen, en ook nog voor haar koppige, dementerende vader zorgen, die per se zelfstandig wil blijven wonen aan de andere kant van de stad. Voorts is het een opgave geworden om melk en brood in de supermarkt te krijgen, en je moet oppassen met welke buren je praat en wat je zegt.
Dit is al meer dan genoeg materiaal voor een dystopisch drama, zou je zeggen. Maar Paul Lynch gunt je geen rust, net zomin als hij zijn personages spaart. Je bent nog niet gewend aan een afschuwelijke situatie, of je wordt alweer meegesleept naar de volgende, nog afschuwelijkere. Om een voorbeeld te noemen: je trekt je alle haren uit je hoofd bij een scène waarin Eilish op het matje wordt geroepen bij het nieuwe schoolhoofd, iemand 'van de partij', vanwege het gedrag van haar zoon Bailey. Maar kort daarna - zijn het dagen, weken? - rent Eilish door een bizar stedelijk niemandsland waar een sluipschutter mensen zomaar neermaait, om haar zoon terug te vinden.
'Dystopie' is zachtjes uitgedrukt voor de verschrikking van Lied van de profeet. Toch is het niet de beschrijving van de onderdrukking en het geweld dat indruk maakt, het is de wanhoop van Eilish die haar gezin tegen de klippen op draaiende probeert te houden waar de roman op drijft. Haar man is verdwenen, haar oudste zoon ook, maar er moet ook gewoon melk gekocht worden en er moeten sokken gewassen. Zullen we dan maar een matras voor de ramen zetten, en het glas met tape afplakken tegen de trillingen van de inslaande granaatscherven? Vader komt voorlopig toch niet meer terug, dus gebruik die matras maar. Vervolgens beschrijft Lynch het gedoe om zo'n matras beneden te krijgen.
Vechtende moeder
De focus op dit gezin, die vechtende moeder, maakt Lied van de profeet zo ijzersterk. Het aanpassingsvermogen van Eilish en de kinderen, het is verbijsterend, krankzinnig, maar ook invoelbaar. Het hoe en waarom van Ierlands aftakeling wordt veel minder uitgewerkt, het is geopolitiek gezien zelfs behoorlijk onduidelijk. Waar is de Europese Unie, de VN, waar komen de wapens vandaan, wat wíl die regering eigenlijk? Die vragen komen niet aan bod. Daar kun je kritiek op hebben, maar het is de keuze van de schrijver, en wat mij betreft een gelukkige keuze. Het stelt Paul Lynch in staat bij de kern te blijven: dit kan ons overkomen, de voorwaarden hebben we er al voor geschapen: een partij die de grondwet ter discussie stelt wint de verkiezingen. Het gaat in dit boek ook niet om óf dit kan gebeuren - want dat kan - maar om: wat zou je doen?
Lied van de profeet is onthutsend en erg spannend, maar Lynch maakt het de lezer niet gemakkelijk. Er zit weinig lucht in zijn tekst, letterlijk ook: hij schrijft dialogen achter elkaar en zonder aanhalingstekens, waardoor een gedachte soms niet van een uitspraak te onderscheiden is. Het draagt bij aan de unheimische sfeer: pas maar op, gedachten kunnen even gevaarlijk zijn als uitspraken.
Steven Van Ammel
2/ei/04 m
“De avond is gevallen en ze heeft het kloppen niet gehoord, ze staat voor het raam naar de tuin te kijken. Geluidloos verdiept het donker zich om de kersenbomen. Verdiept zich om de laatste bladeren en de bladeren verzetten zich niet tegen het donker, maar aanvaarden het donker fluisterend.” Met deze omineuze openingszinnen begint een van de donkerste romans die ooit de Booker Prize won.
Lied van de profeet van Paul Lynch speelt zich af in Ierland, in de nabije toekomst. Nadat een populistische partij aan de macht komt, installeert deze vrijwel meteen een noodwet waarmee de bevolking systematisch wordt beroofd van alle vrijheden en verworvenheden. Lynch toont zich in zijn dystopische roman matig geïnteresseerd in het schetsen van de politieke machinaties of de recente geschiedenis van dit nieuwe Ierland. Zijn focus - onze focus - ligt op de impact van het nieuwe regime op één gezin.
Centraal staat Eilish Stack, bioloog en moeder van vier. Zij is het die op een avond de deur opent voor twee agenten van de geheime dienst die op zoek zijn naar haar man, een vakbondsafgevaardigde. Zij is het die, nadat haar man spoorloos verdwijnt, lijdzaam moet toekijken hoe een burgeroorlog haar gezin vermorzelt.
Radicale empathie
“De betekenis van het hele boek,” zegt Lynch in een van de eerste interviews als Booker-laureaat “schuilt in die eerste zinnen.” Hij schreef ze kort nadat hij de roman waar hij al een half jaar vergeefs aan sleutelde naar de prullenmand verwees. Geïnspireerd door de opkomst van Trump in de VS, de burgeroorlog in Syrië en de onverschillige reactie van het Westen op de vluchtelingencrisis ondernam Lynch een poging tot wat hij radicale empathie noemt. “Voor een beter begrip, moeten we het probleem zelf ondergaan.”
In negen hoofdstukken, al dan niet toevallig het aantal cirkels in Dantes hel, sleurt Lynch ons mee naar de donkerste hoeken van een mensenleven. Waar Dante er plezier in schept om zijn politieke vijanden de duivel aan te doen, kiest Lynch voor een modaal, liefdevol gezin. Daarbij schijnbaar gevolg gevend aan een schrijftip van Kurt Vonnegut: “Wees een sadist. Het maakt niet uit hoe lief en onschuldig je hoofdpersonages zijn, onderwerp ze aan verschrikkingen. Zo toon je de lezer waar ze van gemaakt zijn.”
Die verschrikkingen volgen elkaar snel op. Na de verdwijning van haar man volgt de toetreding van haar zestienjarige zoon tot het rebellenleger. Het sociale weefsel rond Eilish Stack blijkt fragiel, valt weg. Een zus in Canada volgt angstig de ontwikkelingen op in het nieuws, iets wat het gezin zelf niet meer kan omdat buitenlandse media verboden worden. Gebrandmerkt als verraders raken de Stacks geïsoleerd. Achter elke aarzelende glimlach van een bekende schuilt “de schaduw van de staat”. Bij de buurtslager wordt Eilish niet meer bediend, de woning wordt het mikpunt van vandalisme.
Deze gefaseerde ontmanteling van een samenleving komt een enkele keer didactisch over, al kan dat ook liggen aan de grote herkenbaarheid. Het is wrang om als lezer vast te stellen hoe paraat je kennis is over de machtsmiddelen die een totalitaire staat tot haar beschikking heeft. Opeenvolgend en geheel onwillekeurig krijg je associaties met de militaire junta in Argentinië (de verdwijningen), nazi-Duitsland (rondzwervende knokploegen) of Noord-Korea (die ene resterende staatszender).
Toch gaat ook het leven van de Stacks gewoon door, dwars door een burgeroorlog heen. Haar langzaam dementerende vader is een voortdurende bron van zorg, net als haar puberende kinderen. Wanneer ze haar zoon eraan herinnert dat ze nog steeds het ouderlijke gezag over hem heeft, trekt hij dat koudweg in twijfel. “In dit land gelden geen wetten meer.” Boodschappen doet ze op gevaar van eigen leven, woekerprijzen verplichten haar te kiezen tussen voedsel of verzorgingsproducten voor haar baby. Ondanks de vernederingen, het aanhoudende geweld en de smeekbedes van haar familie om het land te verlaten, houdt Eilish stand. “De geschiedenis,” zo merkt haar zus wrang op, “is een stille kroniek van mensen die niet wisten wanneer ze moesten weggaan.”
Ik gaf het boek een eerste kans toen het de shortlist van de Booker Prize haalde om het al snel vermoeid van me af te werpen. Mea culpa. “Paul Lynch is genadeloos” lees ik in m'n notitieboekje. Het verhaal intrigeerde maar de taal hield de deur gesloten. Dialogen zonder aanhalingstekens, werkwoorden die elders opduiken dan verwacht. Alsof je te maken hebt met een Engelse vertaling uit het Frans. Laat dat, overigens, net de taal zijn waarin Lynch het eerst een publiek vond. “In Frankrijk begrepen ze vanaf het begin dat ik Southern Gothic mengde met Ierse lyriek, ze begrepen het metafysische in m'n werk.” Bij een tweede lezing zijn het net die slingerende zinnen die me meesleuren tot de diepste, donkerste plek van het boek. Zinnen waar ik me aanvankelijk aan ergerde, zinnen waar langzaam de lucht uitgeknepen wordt, zorgen dat ik als lezer niet anders kan dan mee kopje-onder gaan.
Daar aangekomen, op de donkerste plek van het boek, blijkt er een zwarter zwart te bestaan dan Vantablack, de kleur ontwikkeld in een militair labo voor de Brits-Indiase kunstenaar Anish Kapoor. Met dat zwart schreef Lynch het laatste hoofdstuk.
Een duister, lyrisch lied is het, waaruit blijkt “dat de wereld telkens weer opnieuw eindigt op de ene plek maar niet op de andere en dat het einde van de wereld altijd een plaatselijke gebeurtenis is, het komt naar jouw land en bezoekt jouw dorp en klopt op de deur van jouw huis en wordt voor anderen slechts een verre waarschuwing, een kort bericht op het nieuws.” Voorbij het geweld van Lynch kan de lezer dan al lang niet meer achteloos scrollen. Het lyrische einde brengt het begin van het boek in herinnering, het motto van Bertolt Brecht. “ In den finsteren Zeiten / Wird da auch gesungen werden? / Da wird auch gesungen werden. Von den finsteren Zeiten. ” Ook in duistere tijden wordt gezongen, over duistere tijden.
Vertaald door Lidwien Biekmann. Prometheus, 320 blz., € 23,99 (e-boek € 13,99). Oorspr. titel: 'Prophet song'.
(dja)
2/ei/14 m
*****
'Lied van de profeet', waarmee de Ier Paul Lynch vorig jaar de Booker Prize heeft gewonnen, is zijn vijfde roman, en de eerste die nu in het Nederlands verschijnt. De beklemmend overtuigende dystopie die hij erin schetst, is ronduit overweldigend.
De plaats van handeling is een parallel Ierland anno ongeveer nu. Wanneer Eilish Stack, microbiologe en moeder van vier in Dublin, de deur opendoet, dringt een duisternis haar leven binnen. Het begint met twee agenten van het Garda National Protective Services Bureau, die haar echtgenoot Larry willen spreken. 'Niets om u zorgen over te maken, mevrouw Stack.' Maar, blijkt algauw, het land is onder de National Alliance Party (NAP) een behoorlijk zorgelijke afslag aan het nemen. Onlangs is de noodtoestand uitgeroepen wegens een niet nader omschreven 'voortdurende crisis'. En wanneer Larry, vicevoorzitter van de onderwijsvakbond, zich bij de agenten meldt, wordt hij beschuldigd van gezagsondermijnend gedrag en niet veel later bij een gewelddadig neergeslagen demonstratie opgepakt. Hij verdwijnt spoorloos.
Die kafkaëske nachtmerrie is nog maar het begin van de maalstroom waarin Eilish terechtkomt. Terwijl zij in haar eentje voor haar vier kinderen en haar vader met dementie probeert te zorgen, wordt de overheid definitief 'het regime'. Haar dochter Molly raakt zo depressief dat ze ophoudt met eten, haar 16-jarige zoon Mark sluit zich aan bij de gewapende rebellen, en zijn jongere broertje Bailey wordt de bozige puberrebel in huis. Ondertussen glijdt Ierland almaar verder af, tot op de straten de chaos van een burgeroorlog heerst.
Lynch bouwt die escalatie akelig knap op, van ongemakkelijke confrontaties met oude kennissen met een NAP-speldje op de revers tot de ijzingwekkende scènes die zich in de tweede helft ontvouwen. Dat de lezer claustrofobisch gevangen blijft in het beperkte perspectief van Eilish, maakt de obscure gevaren van buitenaf des te dreigender. De gedurfde keuze om alle gebeurtenissen, dialogen en gedachten in massieve tekstblokken over de lezer uit te storten, zonder alinea-indeling, geeft het geheel iets koortsachtigs en onontkoombaars. Gaandeweg ben je geneigd Eilish toe te brullen: 'Vlucht dan!' Zeker omdat ze een zus in Canada heeft, die haar al vroeg voorhoudt: 'De geschiedenis is een kroniek van mensen die niet wisten wanneer ze moesten weggaan.'
'Lied van de profeet' leest in veel opzichten als tijdloze parabel over tirannie en hoe makkelijk die kan toeslaan. Dat deze roman juist nu verschijnt, in tijden van oorlogen, vluchtelingencrises en dreigende triomftochten van extreemrechts, geeft hem een extra lading. De donderdag vóór Lynch de Booker Prize ontving, trokken hooligans rellend door Dublin na geruchten dat de dader van een steekpartij bij een school een Algerijn zou zijn. Twee dagen eerder behaalde de PVV in Nederland een monsterzege bij de verkiezingen.
Aan het einde van de roman lezen we over 'de profeet', die zingt 'dat het einde van de wereld altijd een plaatselijke gebeurtenis is, het komt naar je land en bezoekt je dorp en klopt op de deur van je huis en wordt voor anderen slechts een verre waarschuwing, een kort bericht op het nieuws, een echo van gebeurtenissen die tot de overlevering zijn gaan behoren'. Van dat besef weet Paul Lynch je angstaanjagend goed te doordringen.
Roderik Six
rt/aa/27 m
Booker Prize-winnaar Paul Lynch kijkt in een glazen bol en voorspelt ons een toekomst vol scherven.
Op een avond wordt er op Eilish’ deur geklopt. Op de stoep staan twee mannen. Ze hoeven zich niet te introduceren, Eilish weet precies wie de heren zijn: iedereen herkent de Garda. Beleefd informeren ze naar haar man, Larry Stack, vakbondsleider bij de onderwijsbond. Jammer dat hij niet thuis is, maar wil meneer Stack zich eens melden op het politiebureau voor een informeel gesprek? Eilish forceert een glimlach: natuurlijk, dankjewel voor de uitnodiging, hij neemt snel contact met jullie op.
Eilish en Larry herkennen de dreiging meteen. Sinds de extreemrechtse Nationale Alliance Party de noodtoestand heeft afgekondigd, wordt overal te lande op deuren geklopt. De Garda is op zoek naar staatsvijanden en dat kan zowat iedereen zijn die niet klakkeloos het regime napraat. Larry is verdacht omdat hij binnenkort een onderwijsbetoging organiseert en dat is niet naar de zin van de overheid: in tijden van crisis zijn gezagsondermijnende activiteiten niet gewenst. Ondanks Eilish’ bezwaren trekt Larry toch de straat op. Later ziet zijn vrouw op de staatszender hoe de Garda betogers uiteenranselt en vermeende relschoppers in anonieme wagens worden gesleurd. Onder hen Larry, die spoorloos verdwijnt. Al een tijdje loopt het gerucht dat de oude IRA-gevangenissen weer in gebruik zijn genomen, folterforten waar geen advocaten tegen zijn opgewassen. Eilish blijft achter met vier kinderen in een tirannieke maatschappij. En terwijl de maanden voorbijstrompelen, wordt hun situatie almaar gevaarlijker. Meermaals krijgt ze de kans om naar het buitenland te vluchten maar ze weigert haar man achter te laten. Wanneer ook haar oudste zoon Mark verdwijnt – hopelijk heeft hij zich aangesloten bij het rebellenleger – beseft ze dat ze in de val zit. De grenzen zijn hermetisch gesloten en aan de einder kun je al de eerste rookpluimen van de burgeroorlog ontwaren. De Ierse auteur Paul Lynch won vorig jaar de Booker Prize voor dit Lied van de profeet en al vanaf de eerste pagina begrijp je waarom: Lynch’ duistere stijl sluit perfect aan bij de beklemmende thematiek. Hoofdstuk na hoofdstuk maakt hij tastbaar hoe een nationalistische tirannie werkt, en in tegenstelling tot Orwells schoolvoorbeeld 1984 hoeft hij amper nog iets uit te leggen: Europa moet tegenwoordig toekijken hoe extreemrechts likkebaardend de macht grijpt en iedereen begrijpt dat de blauwdruk voor een bruine samenleving klaar ligt. Lynch heeft geen vrolijk boek geschreven. Zijn dystopie windt er geen doekjes om: wie zich niet verzet, zal vermorzeld worden onder het fascisme. We halen zelden de term ‘visionair’ boven – en hopelijk krijgt Lynch ongelijk – maar Lied van de profeet zou wel eens zo’n boek kunnen zijn dat over enkele jaren verboden wordt wegens gezagsondermijnend. Lees dit profetisch meesterwerk nu, voor het te laat is.
Prometheus (oorspronkelijke titel: Prophet Song), 320 blz., € 23,99.
Bookarang
Een literaire sociale roman over tirannie in Ierland in een nabije toekomst. Terwijl het land op het punt staat te vervallen in tirannie, wordt de echtgenoot van wetenschapper en moeder Eilish Stack opgepakt door een nieuwe geheime dienst. Hij is vicevoorzitter van de Onderwijsvakbond. Terwijl de maatschappij instort, wordt Eilish vanuit allerlei kanten belaagd. Ze moet beslissen hoe ver ze bereid is te gaan om haar familie te redden en wat of wie ze daarvoor moet achterlaten. Met vaart en literair vakmanschap geschreven. Geschikt voor een brede tot literaire lezersgroep. Paul Lynch (Limerick, 1977) is schrijver en literatuurcriticus. Hij schreef een klein aantal boeken. Hij won verschillende prijzen, waaronder de Kerry Group Irish Fiction Award en de Franse Prix Libr'à Nous voor de beste buitenlandse roman. Voor deze vijfde roman, 'Lied van de profeet', kreeg hij de Booker Prize 2023.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.