Requiem : roman
Karl Alfred Loeser (Auteur), Peter Claessens (Vertaler), Peter Graf (Nawoord)
Beschikbaarheid en plaats in de bibliotheek
ARhus - De Munt
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Uitgeleend
|
Uitgeverij De Arbeiderspers, © 2024 |
VERDIEPING 3 : NIEUW DUIZENDZINNEN : LOES |
Besprekingen
18 februari 1943 is een van de memorabele dagen in de geschiedenis van het nazisme. De oorlog verliep moeilijker en trager dan verwacht. Die avond gaf...
Carl De Strycker
2/ei/11 m
Westfalen, midden van de jaren 30. Hoewel de omstandigheden voor Joden steeds hachelijker worden, maakt cellist Erich Krakau nog steeds deel uit van het orkest (bepaalde talentvolle Joodse muzikanten behielden na Hitlers machtsovername in 1933 inderdaad hun job opdat het niveau niet plots zou dalen). Maar de bakkerszoon, een amateur op het instrument, heeft zijn oog op Krakaus positie laten vallen en slaagt erin hem te laten arresteren. Uiteindelijk weet Erich Krakau te ontkomen.
De Duitser Karl Alfred Loeser (1909-1962) schreef Requiem na zijn vlucht voor de nazi's op basis van eigen ervaringen, maar het manuscript werd pas na zijn dood ontdekt, en verscheen vorig jaar voor het eerst in het Duits. De roman toont de mogelijke houdingen tegenover het nazisme. Je hebt de wat naïeve Krakau, de opportunistische bakkersjongen, de journalist die zich laat omkopen, de man met een oprecht rechtse overtuiging, het nazimeisje dat verzetsstrijder wordt en de theaterdirecteur die probeert om Krakau te redden. Requiem leest enigszins schematisch en stilistisch rechttoe rechtaan, maar Loeser confronteert je met dé gewetensvraag: wat zou jouw positie zijn?
Vertaald door Peter Claessens. De Arbeiderspers, 272 blz., € 24,99
(e-boek € 14,99).
DOMINIQUE BIEBAUDe ChristiemoordenVrijdag, 232 blz., € 22,50
(e-boek € 13,99)
Recensie Requiem -Tegen beter weten in
Sander Van Walsum
i /ul/06 j
In 1934 vluchtte de destijds 25-jarige Karl Alfred Loeser - een Duitse Jood - naar Brazilië. Daar schreef hij, zonder medeweten van zijn naasten, meerdere novellen, romans, toneelstukken en zelfs opera's die pas na zijn dood (in 1999) werden ontdekt. Een van zijn nagelaten romans werd vorig jaar in zijn geboorteland onder de titel Requiem uitgegeven. De Nederlandse vertaling heeft niet lang op zich laten wachten. Mogelijk heeft Loeser er bij zijn leven al een uitgever voor gezocht, maar die moet het manuscript te licht hebben bevonden. Inderdaad is Requiem meer curieus dan virtuoos.
De roman is gesitueerd in een Duitse provinciestad - mogelijk Dortmund - tijdens de eerste fase van de nazidictatuur, de tijd waarin Loeser Duitsland ontvluchtte. De Joden werden door het rapaille van de SA geterroriseerd, maar sommigen van hen koesterden nog de illusie dat de overheid hen voor de totale rechteloosheid zou behoeden, en dat de fatsoenlijke meerderheid uiteindelijk zou weigeren zich door de bruin- en zwarthemden te laten gijzelen.
De cellist Erich Krakau, de meest begaafde musicus van het plaatselijke symfonieorkest, behoorde tot degenen die het geloof in het rechtvaardige Duitsland nog niet helemaal hadden verloren - al ontging het hem en zijn (niet-Joodse) vrouw ook niet 'dat de groet van de buren van dag tot dag vluchtiger [werd]'. Maar lange tijd meenden zij dat Krakau's onloochenbare talent hen zou vrijwaren van het lot dat hun Joodse huisarts, dokter Spitzer, had getroffen: een georkestreerde patiëntenboycot noopte hem en zijn gezin tot een heimelijk vertrek naar Nederland.
Maar onder de nazidictatuur werd iemands maatschappelijke positie niet langer gedefinieerd door kundigheid, maar door 'ras' en toewijding aan de partij. Dat ondervond Krakau toen SA-mannen tijdens een concert luidkeels kenbaar maakten dat hij moest worden vervangen door hun kameraad Fritz Eberle, wiens ambitie bij benadering niet werd gelegitimeerd door zijn talent. Op zijn beste momenten - die hoe dan ook zeldzaam waren - 'speelde [hij] viool zoals een timmerman timmert: netjes en ijverig, maar zonder enige innerlijke beleving'. Krakau gaf op onkarakteristieke wijze blijk van zijn geschoktheid over het optreden van de SA'ers. Hij ging voor het voetlicht staan, 'liet zijn blik enige seconden over het publiek gaan en zei maar één woord: 'Klootzakken.' Daarna keerde hij zich om.'
Om hem te beschermen tegen de moordlust die hij met zijn verwensing zou hebben gewekt, nam de politie hem 'in bewaring' - om hem later alsnog uit te leveren aan de SA, die Krakau opsloot in een 'Jodenkooi', die hij deelde met enkele lotgenoten. Na een aantal bange weken neemt zijn lot een onvoorziene - en enigszins onwaarschijnlijke - wending.
Van historische accuratesse moet Requiem het niet zozeer hebben. Weliswaar doet Loesers beschrijving van de mob rule op straat en in de concertzaal recht aan de gruwelijke werkelijkheid van het Derde Rijk, maar verder is de dramaturgie daar enigszins van losgezongen. En juist daardoor is deze roman zo opmerkelijk - curieus, zo men wil. Tegen beter weten in belijdt de auteur een taai geloof in de deugdzaamheid van de mens. Zelfs als die mens een bruin uniform draagt.
De gouwleider die zich met 'de affaire Krakau' gaat bemoeien, blijkt behept met een 'ridderlijke moed' die niet verenigbaar lijkt met zijn hoge positie in het Derde Rijk. Zelfs zijn vervanger, die nog rechter in de nazileer is, blijkt 'een zwak' voor Joden te hebben, en beleeft zowaar plezier aan een leerstellig debat met een rabbijn die enige tijd in de 'Jodenkooi' had doorgebracht - alwaar hij een jonge lotgenoot ervan had willen overtuigen dat God wel degelijk bestond. De moeder van bakkerszoon Fritz Eberle - de SA-man die Krakau als cellist had willen onttronen - meent weliswaar dat haar zoon een plek in het orkest toekomt, maar vraagt zich ook af of het nou werkelijk nodig is om daarvoor 'een oude man eruit [te] gooien'. Zo lijkt vrijwel elke nazi in Requiem behept met iets menselijks.
In het boek figureert ook een fatsoenlijke meerderheid, met een heuse verzetsgroep - wijdvertakt en goed georganiseerd - als voorhoede. Ook hierin manifesteert zich de kennelijke behoefte van Karl Alfred Loeser om meer van de wenselijkheid uit te gaan dan van de realiteit van het Derde Rijk. Dit is natuurlijk ook een innemend trekje van de auteur: net als Victor Klemperer, die de angstaanjagende nazitijd documenteerde in zijn dagboeken, klampte hij zich vast aan de illusie dat de meeste Duitsers deugden, maar dat de omstandigheden hen beletten hun ware gezindheid te uiten.
De vraag was echter of die deugende Duitsers ooit de moed zouden vinden om tegen de machthebbers op te staan. Een van hen profeteert in de slotalinea van de roman wat er zal gebeuren als de zwijgende meerderheid blijft zwijgen - of, erger nog, het land verlaat. 'Dan, oude vriend, zult u beleven wat het betekent Duitsland in al zijn grootsheid te aanschouwen, een drama dat de hele wereld in rouw zal dompelen.' Van de toekomst leek Loeser dus een scherper beeld te hebben dan van zijn eigen tijd in nazi-Duitsland.
Uit het Duits vertaald door Peter Claessens. De Arbeiderspers; 269 pagina's; € 24,99.
Bookarang
Een niet eerder gepubliceerde roman uit de jaren dertig, gebaseerd op de eigen ervaringen van de auteur. Een stad in Westfalen, midden jaren dertig: in Duitsland worden Joden steeds verder in het nauw gedreven. Sommigen, met een zeker aanzien, zijn nog in staat hun baan te behouden. Onder hen is de Joodse cellist Erich Krakau, een vermaard lid van het symfonieorkest van de stad. Het tij keert als de tweeëntwintigjarige bakkersjongen Fritz Eberle, lid van de SA, zijn plaats in het orkest wil innemen. Gedreven door haat doet hij er alles aan Krakau ten val te brengen. Erich Krakau wordt het slachtoffer van een meedogenloze intrige waarbij al snel een hele stad betrokken raakt. Soepel en intelligent geschreven. Geschikt voor een literaire lezersgroep. Karl Alfred Loeser (1909-1999) groeide op in Berlijn. In 1934 vluchtte hij naar Amsterdam, waar zijn oudere broer zich reeds gevestigd had. In Amsterdam leerde Karl zijn vrouw Helene leerde kennen. De roman is voorzien van een nawoord door Peter Graf, die ‘Requiem' ontdekte, net zoals eerder ‘Bloedbroeders' van Ernst Haffner.
Suggesties
Krijg een e-mail wanneer dit item beschikbaar is
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.