Beschavingen : roman
Laurent Binet
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Uitgeleend
|
Meulenhoff, © 2024 |
VERDIEPING 3 : NIEUW DUIZENDZINNEN : BINE |
Marijke Arijs
2/ei/11 m
In een roman wint de verbeelding het doorgaans van de werkelijkheid, maar Laurent Binet maakt het wel heel erg bont. In HhhH , zijn meesterlijk gecomponeerde debuut, deed de schrijver de aanslag op nazikopstuk Reinhard Heydrich nog eens uitgebreid over. Vijf jaar later hielp hij de Franse intellectueel Roland Barthes om zeep in De zevende functie van de taal . In Beschavingen herschreef hij de geschiedenis van de verovering van Amerika en in zijn jongste zoomt hij in op het Florence van de Medici's, waar de schilder Jacopo da Pontormo in 1557 in onopgehelderde omstandigheden aan zijn einde kwam. Zijn fresco's, volgens kunsthistorici bijna net zo belangrijk als die van de Sixtijnse Kapel, zijn op raadselachtige wijze verloren gegaan. Zo'n onderwerp is een kolfje naar de hand van de Franse auteur, die er meteen brood in zag voor een spannende detective.
Perspectieven is opgezet als een ouderwetse briefroman. De cast bestaat uit een twintigtal figu- ren. Onder de briefschrijvers bevinden zich Cosimo de' Medici, de toenmalige hertog van Florence, zijn dochter Maria, de Franse koningin Catharina de' Medici en Piero Strozzi, maarschalk van Frankrijk. De kunstwereld wordt vertegenwoordigd door Giorgio Vasari, vader van de kunstgeschiedenis en bedenker van de term renaissance, Pontormo's leerling Bronzino, beeldhouwer en edelsmid Benvenuto Cellini en last but not least Michelangelo, toen 82 jaar oud.
Pigmentwrijver
De plaats delict is de kapel van San Lorenzo. Het slachtoffer wordt dood aangetroffen onder zijn fresco's, met een beitel in het hart. Zijn Zondvloed blijkt net voor zijn overlijden gedeeltelijk overschilderd te zijn en in zijn woning wordt een schilderij gevonden van een wulpse Venus met het gezicht van de dochter van de hertog. Vasari krijgt de rol van rechercheur toebedeeld.
De zoektocht naar de dader loopt niet van een leien dakje, want de heetgebakerde Pontormo had geen gebrek aan vijanden. In de plaatselijke nonnenkloosters wordt de dood van “die sodomiet” zelfs uitgebreid gevierd. Bovendien lag de schilder voortdurend overhoop met zijn leerjongen en zijn pigmentwrijver, een oproerkraaier die ijverde voor de oprichting van een vakgenootschap. Voor Catharina de' Medici en Piero Strozzi is de moord de gedroomde kans om het gezag van de hertog te ondermijnen. En wie is de raadselachtige vrouw die Jacopo onlangs heeft bezocht?
Het verhaal doet soms verbazend actueel aan en dat is geen toeval, want het overschilderen van naaktportretten riep bij Binet onweerstaanbaar associaties op met ons tijdsgewricht, waarin nieuwe vormen van censuur de kop opsteken. De kunst van het spelen met genres heeft de schrijver van Umberto Eco afgekeken en voor zijn voorwoord is hij bij Stendhal te rade gegaan, maar het boek is vooral een hommage aan Les liaisons dangereuses . Perspectieven telt 176 brieven, eentje meer dan de beroemde achttiende-eeuwse briefroman van Choderlos de Laclos. De Catharina de' Medici van Binet is net zo'n lepe intrigante als Madame de Merteuil en haar nichtje Maria heeft verdacht veel weg van de naïeve Cécile de Volanges. De correspondenten hebben een vlotte pen, maar misschien was het epistolaire genre, dé stijloefening bij uitstek, toch wat te hoog gegrepen voor Binet, want ze schrijven bijna allemaal in dezelfde stijl.
Brunelleschi
Los daarvan heeft de auteur zich uitgebreid gedocumenteerd over de kunstwereld in de late renaissance, een tijd waarin kunstenaars het zwaar te verduren kregen, want het godsdienstfanatisme van Savonarola werkte nog steeds door. De censuur tierde welig, ook naaktfiguren waren uit de gratie en zelfs de 'goddelijke' Michelangelo lag onder vuur. De paus gaf een 'broekenschilder' de opdracht zijn naakten in de Sixtijnse Kapel aan te kleden. Er wordt een boom opgezet over bloot in de kunst en over de wetten van het perspectief, een uitvinding van de Florentijnse architect Filippo Brunelleschi. De titel van het boek verwijst ook naar de verschillende gezichtspunten die de briefschrijvers innemen, maar die betekenis is jammer genoeg verloren gegaan in de vertaling, die niet vlekkeloos is.
Toch is Perspectieven een plezier om te lezen. Een geheimzinnige moord, een heleboel potentiële daders, een handvol politieke intriges en de woelige context van de laatste Italiaanse oorlog, meer heeft Binet niet nodig voor een wervelende whodunit met talloze subplots. Avontuurlijke achtervolgingen, duistere complotten, vuige verraders en meedogenloze huurmoordenaars, deze roman heeft het allemaal, en je steekt er nog wat van op bovendien.
Vertaald door Liesbeth van Nes. Meulenhoff, 304 blz., € 24,99 (e-boek € 14,99) Oorspr. titel: 'Perspective(s)'.
Henk Pröpper
ua/an/06 j
In mei verschijnt Perspectieven, de Nederlandse vertaling van Perspective(s) van de Franse succesauteur Laurent Binet, een roman met de sprankeling en allure van een historische roman van Umberto Eco. Net als zijn grote Italiaanse voorbeeld weet Binet kleurrijk een heel tijdperk neer te zetten. De lezer waant zich in het woelige Florence van de 16de eeuw, dringt door in paleizen en abdijen, is getuige van schermutselingen op het politieke toneel, kan de verf ruiken die juist is aangebracht op de natte kalk van fresco's in de koepel van een kapel. En net als de schrijver van De naam van de roos wijdt Binet zich met overgave aan een spel met genres waarvan hij ook zelf een meester is, zoals hij eerder aantoonde met de overdonderend knap gecomponeerde roman HhhH uit 2009.
De vorm is die van een brievenroman, wat misschien klinkt als oud en stoffig, maar Binet weet zijn verhaal een enorme spanning te geven: de brieven zijn zo indringend en aanstekelijk geschreven dat de lezer zich onmiddellijk verliest in een tijdperk dat verrassend veel elementen blijkt te bevatten van onze eigen tijd.
Perspective(s) is een politieke roman van internationale dimensie: Europa lijkt in die jaren één groot jachtterrein, de stadstaat Florence heeft de kwetsbare schoonheid van een fabeldier waarop verschillende Europese grootmachten hun begerig oog hebben laten vallen. Het boek leest ook nog eens als een klassieke detective, doordesemd van de religieuze spanningen van die tijd: de krachten van de protestantse revolte in het noorden zijn voelbaar en de katholieke reactie is streng. Die heeft ook zijn invloed op de kunsten, leidt tot een nieuwe preutsheid en versterkt de onderlinge rivaliteit en afgunst, met name in het schildersmilieu.
Kunstenaars waren destijds afhankelijk van het mecenaat van adel en geestelijkheid. Bleven ze hun oorspronkelijke instincten en visioenen volgen? Of voegden ze zich naar de veranderende macht? De tendens is conservatief die jaren, zodanig dat er zelfs schilders zijn die 'onderbroekenaantrekkers' worden genoemd: hun taak is de overvloedige naakten op fresco's aan te kleden, tot woede van grote kunstenaars als Michelangelo en Pontormo.
Al deze facetten komen naar voren uit een in eerste instantie wat rommelig ogende, bij toeval ontdekte stapel brieven. In een kort voorwoord vertelt de schrijver hoe hij de in totaal 176 brieven aantrof bij een antiquair in Florence. Aanvankelijk drong niet tot hem door dat hij goud in handen had. Het kon toch ook niet waar zijn: brieven van grootheden als Michelangelo, Vasari, Pontormo, Bronzino, verschillende Medici's, en bovendien als door een archivaris of een historicus bijeengebracht, wat een onwaarschijnlijk titanenwerk moet zijn geweest. Het heeft de schrijver, zegt hij, enkele jaren van studie en transcriptie gekost om de briefwisseling geheel te doorgronden. Daarbij werd hij gehandicapt door zijn beperkte kennis van het Italiaans, maar uiteindelijk ontdekte hij dat die brieven samen het verhaal vertellen van een tijdperk - en van een moord.
De vermoorde is de vooraanstaande Florentijnse schilder Pontormo, lezen wij in de eerste brieven. Giorgio Vasari, zelf schilder en architect en in onze tijd nog altijd bekend als een van de eerste en invloedrijkste kunsthistorici, krijgt van de hertog van Florence de opdracht de zaak op te lossen. De tijd dringt, zo blijkt uit de correspondentie, Florence is een kruitvat, een nietig vonkje kan alles doen ontbranden. Met een reeks van op elkaar reagerende brieven weet Binet het hele bestuurlijke, religieuze en artistieke krachtenveld van de Florentijnse samenleving zo rond 1550 te schetsen, en wel zo dat het meermaals lijkt alsof hij ook over de heftigheid en polarisatie van onze eigen tijd spreekt.
Waarom zijn zoveel grootheden in de 16de eeuw uit Florence vertrokken? Dat is de vraag die de schrijver vanaf het begin bezighoudt. Wat was er in de aard van de Florentijnen, in het klimaat van de stad, dat Michelangelo naar Rome deed vluchten? Dante, Petrarca, Da Vinci, Galilei, ze vertrokken in ballingschap, ze verdwenen allemaal. 'Florence bracht genieën voort, maar verjoeg ze.'
Tegen die achtergrond ontspint zich het verhaal van de schilder Pontormo en zijn plotselinge dood in 1557. Al jaren werkte hij aan fresco's in de basiliek van San Lorenzo, met het laatste oordeel als onderwerp, naar het voorbeeld van Michelangelo in de Sixtijnse Kapel. Op een dag wordt hij dood gevonden naast zijn levenswerk, terwijl een belangrijk fragment van zijn fresco lijkt overgeschilderd. Is Pontormo vermoord? En wat zou dan het motief kunnen zijn? Feit is dat het broeit, overal, in de (internationale) politiek en aan de hoven, in het Rome van de paus, in het kunstenaarsmilieu, in de beginnende vakbonden van kunstenaarsassistenten. Dat hele krachtenspel lijkt verbonden met de dood van Pontormo; het is aan Vasari dat alles te ontwarren.
Die zoektocht biedt Binet de gelegenheid een door en door politieke wereld te schetsen vol wreedheid en arglist, voor schoonheid en goedheid is daarin weinig plaats. Hypocrisie en opportunisme zijn, zoals zo vaak, de heersende krachten. Het meest te wantrouwen zijn, zo lijkt het, de mensen die zich als 'recht in de leer' beschouwen, de zogenaamde puristen. Tegenover hen plaatst hij de schilder Pontormo, die zich op een steiger in een kapel jarenlang wijdt aan een visioen van schoonheid en waarheid. De rug verwoest, de geest gekweld door het geroddel, de bedreigingen, de vunzige veronderstellingen van religieuze scherpslijpers. De discussie over al dan niet functioneel naakt werd in die tijd geboren.
De mens is niet meer dan een vlek op een muur, dat is het beeld dat overblijft. Van existentiële dimensie is ook de angst voor de nieuwe tijd die Binet treffend weet te schetsen: Rome voelt protestanten achter elke deur. Blinde partizanenstrijd bestaat in alle tijden, en meestal weinig verheffend is telkens weer de rol van de politiek. 'Het zijn niet de smaken van mensen die veranderen, het is de politiek die de mensen verandert.' Dat is een zin die, in al zijn eenvoud, tot denken aanzet. Bij Binet is de roman uiteindelijk een denkmachine, waarmee hij de lezer aanspoort de eigen tijd te lijf te gaan, op zoek naar schoonheid en waarachtigheid, ook als die door de tijd worden uitgewist.
(bw)
2/ei/07 m
Perspectieven
***()/
Al sinds zijn debuutroman 'HhhH' uit 2010 reikt het succes van Laurent Binet tot ver buiten de grenzen van het Franse taalgebied. In zijn romans lengt hij historische realiteit met fictie aan tot uiterst smakelijke cocktails, wat hem verschillende literaire prijzen opleverde. 'HhhH' en 'De zevende functie van taal' (2015) situeerde hij in de 20ste eeuw, voor 'Perspectieven' keert hij, net als in zijn vorige roman 'Beschavingen' (2019), terug naar de 16de eeuw.
'Perspectieven' is een briefroman, die wordt gepresenteerd als een door de schrijver gevonden manuscript. Binet volgt zo een voornamelijk Franse literaire traditie, die haar hoogtepunt kende in de 18de eeuw met onder meer 'Les liaisons dangereuses'. Het grote voordeel van de briefroman is dat verschillende perspectieven elkaar snel afwisselen. Heel wat informatie wordt alleen gedeeld tussen de auteurs van de brieven en de lezer, en blijft geheim voor de andere personages. Alleen de lezer van de roman overziet het geheel.
De nuance die in de Franse titel 'Perspective(s)' zit, is helaas verloren gegaan in de Nederlandse vertaling. Het verhaal speelt zich namelijk grotendeels af in Florence, de bakermat van de renaissance, en onder het bewind van de De' Medici-familie op het toppunt van haar macht. Filippo Brunelleschi en Masaccio vernieuwden er de kunst door het perspectief te herontdekken.
In de familiekerk, de Basilica di San Lorenzo, wordt de maniëristische schilder Jacopo da Pontormo dood aangetroffen. Hij was al meer dan tien jaar aan fresco's in het koor van de kerk aan het werken, geïnspireerd door Michelangelo's schilderingen in de Sixtijnse Kapel. De hertog van Florence, Cosimo De' Medici, stelt schilder en eerste kunsthistoricus Giorgio Vasari aan om het moordonderzoek te leiden. Dat onderzoek is voor Binet niet meer dan een voorwendsel om de politieke en maatschappelijke context van het 16de-eeuwse Florence te kunnen schetsen, met intriges aan het hof, een mislukt gearrangeerd huwelijk, afgunst tussen schilders, een kunstdiefstal, preutse reacties op naaktschilderijen en op homoseksualiteit, spanningen tussen de Italiaanse staten, de macht van de kerk in Rome... Bijna elk personage wordt op een bepaald moment verdacht van de moord: van Pontormo's medewerkers tot Michelangelo, die op dat moment als architect in Rome aan de Sint-Pietersbasiliek aan het bouwen is. Binet heeft zich uitermate goed ingelezen en laat dat nu en dan ook duidelijk blijken.
Zoals in zijn eerdere romans bevindt Laurent Binet zich met 'Perspectieven' opnieuw in de grijze zone tussen fictie en realiteit. Hij vraagt het engagement van de lezer om mee te gaan in zijn verhaal en zijn constructie van de geschiedenis. Met enkele al dan niet bewuste anachronismen daagt hij je historische kennis uit, maar je blijft te allen tijde gedwongen zijn hypothesen te volgen. De briefroman biedt een zeer geschikte vorm aan een whodunit-verhaal: de vertelling krijgt zo nog meer vaart. Het maakt van 'Perspectieven' een intelligent geconstrueerde, vlot leesbare roman, met net iets te veel onnodige zijpaden.
Bookarang
Een historische detective over politiek, kunst en moord in het Italie van de zestiende eeuw. In Florence wordt de oude kunstenaar Pontormo vermoord en wordt een controversieel schilderij gevonden in zijn atelier. Vasari, rechterhand van de hertog en kunsthistoricus, leidt het onderzoek naar de moord en het schilderij. Het verhaal speelt zich af tegen de achtergrond van politieke intriges, met de hertog van Florence die oorlog voert op meerdere fronten en te maken heeft met hebzuchtige familieleden en religieuze tegenstanders. Gelaagd, ietwat gedragen, en in briefvorm geschreven. Met enkele kaarten in zwart-wit. Met name geschikt voor een literair lezerspubliek. Laurent Binet (Parijs, 1972) is een internationaal bekende Franse schrijver en vertaler. Hij debuteerde in 2011 met ‘HhhH’. Zijn werk wordt in meer dan vijftien landen uitgegeven en won verschillende literaire prijzen, zoals de Prix Goncourt du Premier Roman, de Prix Interallié en de Prix du roman FNAC.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.