Voor wie de klok luidt
Ernest Hemingway
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Cossee, © 2021 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : VANM |
Maria Vlaar
te/ep/18 s
Is het een trend? In de boekwinkel komen steeds meer romans over mensen die het niet redden in de maatschappij, vermalen tussen de kaken van overheid en economie. De materialistische jaren waarin lof voor de winnaars en spot voor de verliezers klonk, liggen achter ons. Het zijn de gewezen losers die de interessantste personages opleveren, omdat ze de lezer laten nadenken over de neoliberale wereld waarin we leven.
Jan van Mersbergen zijn die personages op het lijf geschreven. In Een goede moeder, zijn elfde roman, schrijft hij een diep empathisch portret van de tragische Anja. Veelzeggend is de 'lijst van betrokkenen' vooraan in het boek. Er zijn zeker twintig mensen die zich bemoeien met Anja, die aan depressies en lethargie lijdt. Van de politieagenten die opdraven als ze doordraait, tot meelevende buurvrouwen en diverse hulpverleners, die er een sport van maken de verantwoordelijkheid naar elkaar toe te schuiven. 'Eigen regie' heet dat, een eufemisme voor bezuinigingen en onverschilligheid.
Dwaallicht
Anja's tienjarige dochter Anouska woont na de scheiding van haar man Evert deels bij haar moeder, maar Anja zakt na de dood van haar hondje weg in haar oude gedrag, dat begon na de geboorte van Anouska. Ze komt haar bed niet uit, is alleen maar moe, en richt haar aandacht uitsluitend op haar eigen pijn. Ze eet wat de buurvrouwen haar brengen en drinkt nauwelijks water. Voor Anouska wordt niet gezorgd en Evert, die met zijn nieuwe vrouw en hun zoontje aan de andere kant van de stad woont, kan het niet meer aanzien en zorgt ervoor dat zijn dochter bij hem komt wonen. Hij probeert de instanties zover te krijgen dat Anouska haar moeder één uur per week ziet, met begeleiding. De machteloosheid van de vader, die de diverse instanties - Ouder- en Kindconsulent, Praat nu-groep, Veilig Thuis, Stichting Samen Oplossen - ziet afhaken, is hartverscheurend. De roman is deels gecomponeerd uit Everts e-mails van en aan de instanties die voor zich spreken.
Maar Van Mersbergen is het niet alleen te doen om vaders dwaaltocht door de instanties. Hij geeft de man ook een scherp, onaangenaam randje: Evert is een egocentrische schrijver wiens carrière vooropstaat. En Anja is niet alleen dwaallicht, maar een vrouw die zichzelf op het tweede plan gezet heeft voor het moederschap. Wat is ziek en wat is gezond, en wie bepaalt dat?
De behandelaar van Geestelijke Gezondheidszorg geeft Anja de opdracht haar verhaal in te spreken op zijn antwoordapparaat. In werkelijkheid zal geen enkele behandelaar zoiets vragen, maar Van Mersbergen geeft Anja op die manier een stem en laat zien wat ze eigenlijk nodig heeft: iemand die naar haar luistert. Dat is wat bijvoorbeeld de Nederlandse psychiater Jim van Os bepleit, die het unieke verhaal van de zieke, en niet een diagnose leidend wil maken voor het herstel. Wat Anja precies mankeert komen we dan ook niet te weten, maar we horen wel in horten en stoten, in korte zinnetjes en soms in herhaling over haar leven: haar droom om actrice te worden, de film waarin ze een borderliner speelt, de geboorte van Anouska, de moeite die Anja had om haar leven als moeder vorm te geven, de gelijktijdige teelbalkanker van Evert en de pijnlijke scheiding tussen de geliefden.
Anja vertelt één dag tot in detail na. Ze wil met haar dochter die weer voor een uurtje langskomt naar het volkstuintje waar ze al een jaar niet geweest is, slechts een paar huizenblokken verderop. Ze is zo verzwakt door al dat liggen, dat ze nauwelijks de trap af komt. Haar dappere dochter trekt haar op een open kar door de straten en koopt onderweg broodjes bij de supermarkt. Het kind dat de kar trekt: een expliciet toonbeeld van parentificatie. Maar vader laat het niet meer aan de falende instanties over. Hij is om de hoek, en grijpt in - de roman krijgt aan het einde een loeispannende en dramatische wending.
Is Anja een goede of een slechte moeder? Van Mersbergen maakt Anja's droombeeld van het complete gezinnetje net zo hartverscheurend als de wanhoop van vader en dochter. Drie mensen vermalen door het leven, die één strohalm hebben: hun verhaal vertellen, een verhaal waarin ook excuses en vertrouwen blijken te passen. En daarmee geeft Van Mersbergen de schrijver Evert - als we de interviews mogen geloven een zelfportret - toch een ontroerende rol, als getuige van het leed dat zijn gezin overkwam.
Cossee, 300 blz., 22,99 €.
Bo Van Houwelingen
te/ep/18 s
De lijst van instanties, aan het begin van Een goede moeder, de nieuwe roman van Jan van Mersbergen, stemt moedeloos: 'Veilig Thuis', 'Eigen Doel', 'St. Samen Oplossen', 'Jeugdvoorzorg', 'Praat Nu-groep'. Titels die veel beloven, maar vooral een indicatie zijn van de bureaucratie van het zorgsysteem waarin Evert beland is. Deze gescheiden vader zoekt hulp voor zijn 10-jarige dochter Anouska, die volgens hem te veel belast wordt met de zorg voor haar psychisch onstabiele moeder, bij wie ze af en toe een weekend doorbrengt. In het boek worden de mails van Evert aan talloze contactpersonen afgewisseld met het verhaal van moeder Anja. Dat zorgt voor een mooi contrast: de vrije, associatieve manier waarop Anja over haar leven, problemen en de situatie vertelt tegenover de zakelijke en dringende toon van Everts berichten.
Ook mooi dat Van Mersbergen, die zelf een moeizame band heeft met zijn ex-vrouw (de roman is enigszins autobiografisch), de sympathie van de lezer niet in een specifieke richting stuurt. Uiteindelijk wil iedereen alleen maar het beste voor Anouska, maar wat is dat, het beste?
Cossee; € 22,99.
(gvdw)
te/ep/07 s
★★★★☆
'Het is een wonder dat ik dit dossier in handen heb gekregen, na al die tijd,' staat op de eerste pagina van de nieuwe roman van Jan van Mersbergen. Aan het woord is een vader, een ex, 'vervelende zeur, figurant, vloerenlegger, boeman, regelneef, hork'. Het is Van Mersbergen zelf, weten we uit interviews. Met 'Een goede moeder' schreef hij zijn persoonlijkste boek tot nu toe. Hij raakte na zijn scheiding verstrikt in een mislukt hulpverleningstraject dat het bezoek van zijn dochter aan haar moeder moest regelen. Naar aanleiding daarvan schreef hij 'een standbeeld voor iemand die moeite heeft rechtop te blijven staan'. Hij kruipt in het hoofd van de moeder, een patiënt. Dat is confronterend, ook voor de betrokkenen. Toch is het de enige manier waarop hij dit verhaal respectvol kan vertellen, hij wordt gedwongen met haar ogen naar zichzelf kijken. Tussendoor lezen we tenenkrommende e-mails van ambtenaren. Ze geven een treffend beeld van een falend beleid. Maar Van Mersbergen weet dat de literaire waarde van deze roman moet liggen in het portret van de getroebleerde moeder.
Volgens Tsjechov draait het in een roman om de correcte weergave van een probleem, en niet om de oplossing. Hoe ver de oplossing ook weg lijkt, de weergave is in 'Een goede moeder' sterk, liefdevol en ontroerend.
Vera ter Beest
Anja Verver, ooit geroemd actrice, heeft psychische problemen en moeite met dagelijkse activiteiten. Doordat ze nauwelijks voor zichzelf kan zorgen, woont haar dochter uit veiligheidsredenen bij haar ex Evert en zijn nieuwe vriendin. Zij zoeken een manier waarop Anja toch haar dochter kan blijven zien. Allemaal hebben ze contact met verschillende hulpinstanties die hen leiden van het kastje naar de muur en meer bezig zijn met afspraken maken en schema’s opstellen dan dat ze met oplossingen komen. We lezen Anja’s verhaal in door haar ingesproken memo’s aan haar behandelaar. Deze worden afgewisseld met de uitwisselingen van Evert en zijn vriendin met de instanties. Een pijnlijke vertelling over de durende zoektocht naar beterschap. Beterschap in communicatie, ziekte en relatie. Door de verschillende standpunten, de open, eenvoudige en emotionele schrijfstijl komt het schrijnende verhaal goed tot zijn recht. Autobiografische roman van BNG Nieuwe Literatuurprijs winnaar. Mersbergen (1972) won in die prijs in 2011 voor ‘Naar de overkant van de nacht’.
Gerwin Van Der Werf
us/ug/28 a
Het is een wonder dat ik dit dossier in handen heb gekregen, na al die tijd, staat op de eerste pagina van de nieuwe roman van Jan van Mersbergen. Aan het woord is een vader, een ex, 'vervelende zeur, figurant, vloerenlegger, boeman, regelneef, hork'. Het is Jan van Mersbergen zelf, weten we uit interviews. Met Een goede moeder schreef hij zijn meest persoonlijke boek tot nu toe. Hij raakte na zijn scheiding verstrikt in een mislukt hulpverleningstraject dat het bezoek van zijn dochter aan haar moeder moest regelen. Naar aanleiding daarvan schreef hij, naar eigen zeggen, 'een standbeeld voor iemand die moeite heeft rechtop te blijven staan'. Voor zijn ex dus, de moeder.
Normaal vind ik boeken waarin een 'dossier' wordt gevonden en die vervolgens bestaan uit e-mails, berichtjes en verslagen een tikje moeizaam. Ook in deze roman is het eerst even puzzelen: wie is wie en waar tussen deze snippers bevindt zich het verhaal dat verteld moet worden? Die bedenkingen weet Van Mersbergen snel van tafel te vegen. De verhalen van de moeder vormen het hart van het boek. Zij maakt op een telefoon een opname van haar kant van het verhaal, op aandringen van een hulpverlener. Het gekunstelde daarvan vergeet je snel, Van Mersbergen geeft haar een aandoenlijke stem, bijvoorbeeld als ze haar ex-man beschrijft: "Waterpas, alles moest waterpas [...]. Hij werkte snel en slordig, zei hij altijd, en dat klopte wel. De afwerking was slordig, ongeschuurd, ongeschilderd. Maar allemaal stevig, recht en waterpas. Ik ben totaal niet waterpas".
Van Mersbergen kruipt in het hoofd van de moeder, een patiënt, dat is moeilijk en confronterend, zeker ook voor de betrokkenen, de ex en de dochter. Toch is het de enige manier waarop hij dit verhaal respectvol kan vertellen, hij wordt nu gedwongen met haar ogen naar zichzelf kijken.
Tussendoor lezen we tenenkrommende e-mails en apps van ambtenaren. Ze geven een treffend beeld van aan alle kanten falend beleid van Veilig Thuis: "Moeder heeft ziektebesef maar beperkt ziekte-inzicht" en "gedurende de bijeenkomst zal er koffie, thee en water aanwezig zijn". Je voelt de onmacht en de groeiende wanhoop van de vader mee. Maar Van Mersbergen zet hoger in, het gaat hem niet om die instanties, hij weet dondersgoed dat de literaire waarde van deze roman moet liggen in het portret van de getroebleerde moeder.
Is dat portret, dat standbeeld, geslaagd? Geloofwaardig vond ik haar zelfzucht, richtingloze liefde én haar rancune, want natuurlijk haat ze haar ex met zijn ijzeren gelijk en zijn nieuwe liefde, en natuurlijk mist ze haar dochtertje. Dat hij met zijn vriendin een kind krijgt, kan ze niet verdragen - haar eigen falen als moeder wordt erdoor benadrukt - maar als ze het kind ziet als peuter, dan smelt ze voor hem. Ik kon het allemaal navoelen. Minder geslaagd vond ik de manier waarop ze zich meer en meer identificeert met een psychotisch personage dat ze ooit in een film speelde, dat komt wat gewild over. Hoe dan ook, volgens Tsjechov draait het in een roman om de correcte weergave van een probleem, en niet om de oplossing. Hoe ver de oplossing ook weg lijkt, de weergave is in Een goede moeder sterk, liefdevol en ontroerend.
Cossee; 288 blz. € 22,99.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.