Anna : het leven van Annie M.G. Schmidt
Annejet van der Zijl
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Hollands Diep, 2021 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : VAND |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Hollands Diep, 2021 |
VOLWASSENEN : ROMANS : VAND |
Onno Blom
em/ov/06 n
'Een lief verhaal in wrede tijden', noemde Annejet van der Zijl Leon & Juliette, haar Boekenweekgeschenk van 2020. Daarmee had ze geen woord te veel gezegd. De liefde tussen de witte, Hollandse Leon en de zwarte, Amerikaanse en als slavin geboren Juliette in het begin van de 19de eeuw lijkt de wrede geschiedenis wel te weerspreken.
In 1818 stapte de jonge Leon Herckenrath, afkomstig uit Monster in het Westland, aan boord van het schip dat hem over de oceaan naar Amerika zou voeren. Hij ontvluchtte zijn verarmde vaderland om fortuin te gaan maken in de Nieuwe Wereld. Een gelukszoeker, noemde Van der Zijl hem - niet toevallig ook de term waarmee vluchtelingen tegenwoordig vaak worden aangeduid.
Leon kwam terecht in Charleston, een prachtige havenstad aan de Amerikaanse zuidoostkust, waar het leven weelderig en gruwelijk was. Want de rijkdom rustte op de slavernij. In Charleston werd de hardwerkende Hollandse avonturier al snel succesvol in zaken. Maar zijn grootste geluk vond hij in de 11-jarige slavin Juliette. Hij kocht haar vrij op 20 oktober 1820 - de akte bestaat nog - en liet haar het leven kiezen dat zij wilde. Een paar jaar later trouwden zij en stichtten in het diepste geheim een gezin.
Niet de verhouding op zichzelf - nogal wat witte mannen onderhielden relaties met zwarte vrouwen - maar het huwelijk en de gelijkwaardigheid tussen de geliefden zijn haast onvoorstelbaar. De slavernijwetten werden steeds strenger uit angst voor een opstand. Voor Leon werd het dubbelleven levensgevaarlijk. Hij besloot om zijn vrouw en kinderen - de oudste, Virginie, werd in 1824 gedoopt - een voor een per schip naar zijn vaderland te smokkelen.
De opzet slaagde. Op het landgoed Geerbron in Monster was Juliette een aristocratische dame van stand, die in de gemeenschap werd opgenomen. Haar kinderen van gemengd bloed genoten een uitstekende opleiding. Toch was de liefdesgeschiedenis van Leon en Juliette niet alleen een idylle. Juliette stierf betrekkelijk jong. Ze kreeg nooit de kans om samen met haar gezin en echtgenoot - die vanwege zijn zaken veel overzee verbleef - en haar rijke kinderschare terug te keren naar Amerika.
Van der Zijl vertelde haar verhaal met verve, maar je kon ook merken dat de maat van het Boekenweekgeschenk - immer 96 bladzijden, tussen novelle en roman in - haar te strak had gezeten. Ze moest woekeren met de ruimte.Bovendien bleek het verhaal nog niet klaar. Toen Leon & Juliette af was, kreeg ze contact met een verre nazaat van de familie, bij wie een in gouden lijst gevat portret van Virginie tevoorschijn kwam. Op dat moment verscheen de geschiedenis van de oudste dochter van de Herckenraths en die van haar man Ko de Fremery, die zich 'James' liet noemen, voor Van der Zijls geestesoog - en die kon ze niet ongeschreven laten.
James, zoon van de beste vriend van Virginies vader in Monster, bleek uit hetzelfde hout gesneden als zijn schoonvader: een vernuftige zakenman met lef en gevoel voor avontuur, die vanuit Holland de oceaan overstak en op een barre tocht naar San Francisco trok. Daar zette hij handelsmaatschappijen op, een grote spaarbank - en werd schatrijk. Bovendien slaagde James er wél in om Virginie, zijn halfbloedbruid, twintig jaar nadat zij als meisje uit Charleston was gesmokkeld, als trotse dame terug te voeren naar haar land van herkomst.
In Fortuna's kinderen heeft Annejet van der Zijl de geschiedenis van twee generaties gelukszoekers (die ze inmiddels 'fortuinzoekers' noemt) en hun nazaten samengesmeed in een 'trans-Atlantische familiekroniek' die de hele 19de en een deel van de 20ste eeuw beslaat. De vergroting van de tijdspanne en de nagelaten persoonlijke documenten van De Fremery's - materiaal waarover ze in Leon & Juliette nauwelijks kon beschikken - stelden haar in staat te doen waar ze goed in is: het verleden beeldend tot leven te wekken.
Van der Zijl laat zien hoe Amerika zichzelf met lef en ondernemerszin, maar ook met grof geweld heeft uitgevonden. Steden als San Francisco werden in een paar jaar uit de grond gestampt. In sneltreinvaart - ik denk nu óók aan 'de gouden spijker' die op 10 mei 1869 de rails van de Union Pacific Railroad en de Central Pacific Railroad verbond - komt de hele geschiedenis voorbij: de Burgeroorlog, de afschaffing van de slavernij, de goldrush, de industrialisatie. De mogelijkheden leken eindeloos. Pas de beurskrach van 1929 maakte voor de nazaten van de familie Herckenrath en De Fremery een einde aan de rijke tijden.
Van der Zijl heeft ervoor gekozen om - anders dan bij Sonny Boy, over een zwarte verzetsheld - geen roman te schrijven, maar een kroniek. Zij heeft haar verhaal, net als in De Amerikaanse prinses, het boek dat haar overzee fortuin bracht, onder ede van de waarheid opgetekend. Niet geromantiseerd. Leverde dat eerder een overvol Boekenweekgeschenk op, nu ligt er een kloek boek waarin de kleine, persoonlijke én de grote, algemene geschiedenis de ruimte krijgen. Waarin wordt gezaaid en geoogst.
Fortuna's kinderen is geschreven zonder opgelegde moraal en in een haast ouderwetse, wervende stijl. Zij gebruikt de woorden 'blank' en 'slavin', die van sommigen zelfs in historisch perspectief niet meer zouden mogen klinken.
'Ik schrijf nooit om een punt te maken', stelt Annejet van der Zijl in haar nawoord. Ze laat zich drijven door nieuwsgierigheid en verbeeldingskracht. Het avontuur dat zij aan het schrijven heeft beleefd, onderga je als je het boek leest - en daarna kun je je eigen conclusies trekken. Fortuna's kinderen is een liefdevol verhaal over de veerkracht van de mens zonder de wreedheid van de geschiedenis te ontkennen. Een ode aan de vrijheid.
****
Hollands Diep; 288 pagina's; € 24,99.
(gvdw)
ob/kt/19 o
★★★
Vorig jaar schreef historica en succesauteur Annejet van der Zijl het Boekenweekgeschenk 'Leon & Juliette', over de Nederlandse zakenman Leon Herckenrath, die in Charleston, Louisiana, de jonge slavin Juliette vrijkoopt. Het verhaal verdween door de coronacrisis snel uit de aandacht, maar krijgt nu een tweede kans in haar nieuwe boek 'Fortuna's kinderen', waar het het eerste deel van vormt.
Het tweede deel, 'James & Virginie', bevat de al even fascinerende geschiedenis van Virginie de Fremery, de oudste dochter van Leon en Juliette. Samen vertellen de verhalen de historie van een liberale familie die in de negentiende eeuw het geluk zoekt in Amerika.
De methode-Van der Zijl bestaat erin een sappig verhaal te maken van de kale feiten en het bronnenmateriaal. Zonder over de grens van het fabuleren te gaan wil ze haar personages tot leven brengen - de lezer moet het meevoelen, dat is de grondslag van haar succes. Maar hier lukt dat niet goed. De personages waar het om draait, de Herckenraths en de Fremery's, blijven nogal schimmig. Wel maakt het boek nieuwsgierig naar wie die mensen werkelijk waren. Van der Zijl is op haar best in de beschrijving van het hectische, schizofrene Amerika in de negentiende eeuw. Die geschiedenis zet ze beknopt en levendig neer.
Dr. J. Kroes
Na haar boekenweekgeschenk 'Leon en Juliette' van 2020 ging Annejet verder op zoek naar de geschiedenis van de families Herckenrath en De Fremery in Monster, Nederland, in Charleston, South Carolina en San Francisco, Californië. Leon Herckenrath was de eerste Hollandse ondernemer, die het omstreeks 1830 in Charleston ging proberen, later gevolgd door zijn schoonzoon-koopman James de Fremery die rond 1850 in San Francisco zijn geluk beproefde en er tot grote welstand kwam. Bijzonder is de zwarte component in deze families als gevolg van de vrijmaking van de slavin en zijn latere vrouw Juliette door Leon in Charleston. Compleet met kaarten, stambomen, noten, literatuur, archieven en websites verhaalt Van der Zijl op de haar bekende levendige wijze over deze families, die naast grote voorspoed in de negentiende eeuw later ook achteruitgang kende. Uit familiearchieven zijn foto’s in kleur (katern) en in zwart-wit door het gehele boek opgenomen, dat een feest is om te lezen.
Gerwin Van Der Werf
ob/kt/02 o
Annejet van der Zijl was in maart 2020 nog de trotse koningin van het Boekenbal, maar de daaropvolgende Boekenweek viel in het water. Bijna alle activiteiten werden afgeblazen, mensen waren drukker met het inkopen van wc-papier dan boeken, de chaotische week eindigde met een lockdown. Het boekenweekgeschenk van Van der Zijl, Leon & Juliette, verdween snel uit de aandacht. Dat het verhaal nu een tweede kans krijgt in haar nieuwe boek Fortuna's kinderen zou je dus als goedmakertje kunnen beschouwen, maar in feite is het slimme marketing: het was al aangekondigd dat ze het verhaal over de Hollandse zakenman Leon Herckenrath, die in Charleston de jonge tot slaaf gemaakte Juliette vrijkoopt, zou uitbreiden met de al even fascinerende geschiedenis van Virginie de Fremery, de oudste dochter van Leon en Juliette.
Inderdaad is Leon & Juliette als eerste deel opgenomen in Fortuna's kinderen. Handig om te weten voor je het boek aanschaft, want mogelijk heb je de helft van het boek dus al in de kast staan. Maar wie er mopperig over doet heeft niet echt een punt. Ten eerste is de werkwijze van Van der Zijl zo arbeidsintensief dat zelfs aan een dunnetje als een boekenweekgeschenk jaren onderzoek voorafgaat, en ten tweede horen deze verhalen op een organische manier bij elkaar, ze vormen samen de geschiedenis van een liberale familie die in de negentiende eeuw het geluk zoekt in Amerika.
Trouwen in het geheim
Wat dit eerste deel betreft, ook bij herlezing was ik weer verbijsterd over hoe de economie van het bruisende en kleurige Charleston in de eerste helft van de negentiende eeuw volkomen drijft op slavernij en slavenhandel. The peculiar institution noemden de inwoners het schandelijke systeem eufemistisch. Dit is de omgeving waarin Leon Herckenrath de 11-jarige Juliette, die hem op zijn ziekbed heeft verzorgd, koopt van haar meester, met het doel haar vrij te laten. Drie jaar later trouwen ze in het geheim. Léon slaagt erin zijn vrouw en kinderen naar Nederland te smokkelen als het in Charleston te gevaarlijk wordt. Van der Zijl besteedt veel aandacht aan de liefde en genegenheid die de twee voor elkaar gevoeld moeten hebben - het is de kern van haar narratief: 'Maar de hele familie Herckenrath wist dat ze nog altijd het allergelukkigst was als ze haar Vliegende Hollander na een overzeese zeereis weer in de armen kon sluiten.' Zou het? Je hoopt het van harte, maar Van der Zijl veegt wel een bedenkelijk feit onder het vloerkleed: Juliette trouwde op haar veertiende en beviel voor haar twintigste al van vier kinderen. We moeten van de auteur aannemen dat het ware liefde was, maar evengoed kun je het een vorm van slavernij noemen.
In het tweede deel, getiteld James & Virginie, volgen we de avonturier James de Fremery. Als hij aankomt in San Francisco (dat nog bestaat uit tenten en houten huisjes) staat de Goldrush net te beginnen. Goud zoeken doet hij niet, hij is wel wijzer. Als hij een paar jaar later terugkeert naar Nederland om zijn bruid te halen - Virginie Heckenrath - heeft hij als wijnhandelaar en bankier fortuin gemaakt. Van der Zijl laat zien hoe onbereikbaar de Amerikaanse westkust was voor de vroeg negentiende-eeuwse reiziger. Een spoorlijn lag er nog niet, dus wie van New York naar San Francisco wilde reizen moest per zeilschip naar Panama, een paar dagen door de jungle banjeren, om in Panama-stad weer in te schepen voor de reis naar Californië. Fortuna's kinderen wordt gaandeweg ook een geschiedenis van Amerika, het eerst radicaliserende en na de Burgeroorlog weggezakte Charleston, tegenover het in weerwil van stadsbranden en aardbevingen florerende San Francisco en de exploderende economie van het liberale Californië.
Kale feiten
Jammer dat de mensen waar het om draait, de Herckenraths en de Fremery's, schimmen blijven, terwijl het doel van de schrijver is ze dichtbij te brengen. Dat is de methode-Van der Zijl: ze maakt een sappig verhaal van de kale feiten en het bronnenmateriaal, dat in dit geval nogal beperkt is. Zonder over de grens van het fabuleren te gaan wil ze haar personages tot leven te brengen, de lezer moet het meevoelen, het is de grondslag van haar succes.
Dat lukt hier niet goed, de feiten spreken maar de personen zwijgen goeddeels. Wel maakt het boek nieuwsgierig naar wie deze mensen werkelijk waren. Het boek is op zijn best in de beschrijving van het hectische, schizofrene Amerika in de negentiende eeuw. Annejet van der Zijl zet die geschiedenis beknopt en levendig neer, het levert boeiend leesvoer op.
Hollands Diep; 388 blz. €24,99.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.