Een wonder : roman
Victoria Mas
Victoria Mas (Auteur), Andreas Dijkzeul (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Spectrum, 2021 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : MAS |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Spectrum, 2021 |
VOLWASSENEN : ROMANS : MAS |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Spectrum, 2021 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 13588 |
Ger Leppers
2/ei/15 m
Het is een gouden onderwerp dat de Victoria Mas voor haar debuutroman bij de kop heeft gevat: het jaarlijkse galabal dat lange tijd te Parijs in het beroemde psychiatrisch ziekenhuis La Salpêtrière gegeven werd. De daar opgesloten vrouwelijke gekken (zo werden de patiënten destijds nog onbekommerd genoemd) en de leden van de hogere kringen die een toegangskaart hadden bemachtigd, konden elkaar bij die gelegenheid ontmoeten en met elkaar dansen. Voor de geïnterneerde psychiatrische patiënten was het - ook al waren ze op zulke avonden het slachtoffer van ongezonde nieuwsgierigheid van de burgerij - een kans om hun isolement te doorbreken. Want de omstandigheden van hun dagelijks bestaan waren ten hemel schreiend.
Geneesheer Jean-Martin Charcot (1825-1893) heerste als een feodale vorst over dit rijkje midden in de Franse hoofdstad. Mas beschrijft zijn machtspositie indringend: 'Als hij binnenkomt, ontstaat er binnen enkele momenten een kleine hofhouding van vrouwen die zich aanstellen, rond paraderen, doen alsof ze koorts hebben, huilen, smeken, een kruis slaan. De jonge verpleegsters giechelen als verschrikte meisjes. Hij is zowel de begeerde man als de gedroomde vader, de bewonderde dokter, de rechter van zielen en geesten.'
Het belangrijkste onderwerp van Charcots studie was hysterie bij vrouwen. Bij zijn onderzoek bediende hij zich van hypnose. Daarmee wekte hij op openbare colleges, die door studenten en door het publiek druk bezocht werden, bij zijn patiëntes aanvallen van hysterie op, die hij vervolgens genas.
Om deze hel tot leven te brengen en een stem te geven aan een groep vrouwen die in de geschiedenis amper aan het woord zijn gekomen, heeft Victoria Mas een zorgvuldige intrige uitgewerkt, die toewerkt naar de avond van het bal van maart 1885, waarop de patiënten zich al weken voorbereiden.
We volgen vooral de jonge Eugénie, die afkomstig is uit een net burgergezin. Zij is in La Salpêtrière beland omdat ze, buiten haar wil om, berichten van doden doorkrijgt, en zich daarom nader in het spiritisme wil verdiepen. Zodra haar vader daar achter komt, laat hij zijn dochter zonder een spoor van medelijden afvoeren naar het dolhuis. Daar leert Eugénie verpleegster Geneviève kennen, met wie ze een goede verstandhouding weet op te bouwen doordat ze haar berichten doorgeeft van haar overleden, dierbare zuster Blandine. De volstrekt geloofwaardige en natuurlijke manier waarop Mas deze spiritistische elementen in haar verhaal verweeft, is bewonderenswaardig. Uiteindelijk zal Eugénie het enige personage zijn dat zich aan het geneeskundige inferno van La Salpêtrière weet te ontworstelen.
Bijzondere stilistische kwaliteiten heeft het proza van Mas niet: haar zinnen zijn soms zelfs vlak. Maar daar staan vele rake observaties tegenover. De razend interessante blik die de schrijfster haar lezers gunt op de eerste stappen van de psychiatrische zorg, en de wijze waarop zij ze naar de ontknoping van haar verhaal toe sleurt is onweerstaanbaar.
Unieboek/Het Spectrum, 239 p., 21,99 euro. Vertaling Andreas Dijkzeul.
Marijke Arijs
i /ul/10 j
Tegenwoordig is het Parijse Hôpital de La Salpêtrière een doodgewoon ziekenhuis, maar in de negentiende eeuw werd er baanbrekend werk verricht op het gebied van de psychiatrie. Jean-Martin Charcot, grondlegger van de neurologie, deed er onderzoek naar hysterie bij vrouwelijke geesteszieken. Zijn openbare colleges werden opgeluisterd met spectaculaire hypnosesessies, trokken een publiek van studenten, schrijvers, journalisten, politici en kunstenaars, en waren populairder dan het boulevardtoneel. Enig voyeurisme was daar niet vreemd aan. De gekken waren een onuitputtelijke bron van vermaak. Op het jaarlijkse halfvastenbal, een freakshow avant la lettre, werden ze te kijk gezet voor de Parijse bourgeoisie, die zich aan hen kwam vergapen als aan dieren in de zoo. Victoria Mas vond dat godgeklaagd en besloot die betreurenswaardige vrouwen op te voeren in haar debuutroman. Het bal der gekken ging 150.000 keer over de toonbank en werd door Franse scholieren bekroond met de Prix Renaudot des Lycéens (en niet de prestigieuzere Prix Renaudot, zoals de Nederlandse uitgever beweert). Waanzin verkoopt nog steeds goed, zo blijkt maar weer. Kennelijk wordt de hedendaagse lezer gedreven door dezelfde ongezonde nieuwsgierigheid als de burgerij destijds.
Rebel
In de negentiende eeuw konden mannen hun dochters, vrouwen en zussen zomaar dumpen in een gekkenhuis, waar neurologen hen straffeloos als proefkonijnen konden gebruiken. Niet alleen hysterische, epileptische, melancholische en manische vrouwen, maar ook landloopsters, prostituees, losbandige echtgenotes, ongezeglijke types en slachtoffers van verkrachting kwamen terecht in La Salpêtrière. Ambitie koesteren of kritiek hebben op de ontrouw van je man waren voldoende voor een enkeltje richting krankzinnigengesticht. Alles waar Parijs zich geen raad mee wist, belandde in La Salpêtrière, 'een gevangenis voor alle vrouwen die schuldig zijn aan het hebben van een mening.'
In de negentiende-eeuwse samenleving hadden de mannen het voor het zeggen, maar in de roman van Victoria Mas stelen de vrouwen de show. Zelfs professor Charcot moet het met een bijrol doen, want de schrijfster richt de schijnwerpers op zijn studieobjecten. De hoofdrollen zijn weggelegd voor de zestienjarige Louise, die sinds ze door haar oom is verkracht, lijdt aan aanvallen van hysterie, voor Thérèse, een voormalige prostituee, en voor de strenge maar rechtvaardige hoofdverpleegster Geneviève, die waakt over het welzijn van de geesteszieken. De rebelse Eugénie zal zich zeer tegen haar zin bij dit bonte gezelschap voegen. De notarisdochter wordt door haar bloedeigen vader en broer naar La Salpêtrière verbannen, omdat ze met de doden praat. De nieuwelinge beweegt hemel en aarde om Geneviève van haar gave als medium te overtuigen, daarbij geholpen door de doden. Dat valt bepaald niet mee, want sinds het overlijden van haar zusje heeft de hoofdzuster het irrationele de rug toegekeerd en zweert ze bij de wetenschap. Zal de ratio het afleggen tegen het blinde geloof? Zal Geneviève haar helpen te ontsnappen?
Tussen de bedrijven door verstrekt Mas historische bijzonderheden over het Parijs van die tijd. Ze beschrijft het dagelijkse leven in la Salpêtrière, waar het jaarlijkse gekostumeerde bal wordt voorbereid, en legt de nadruk op het verband tussen seksueel misbruik, geweld en hysterie, iets waar de psychiatrie, die nog in de kinderschoenen stond, volstrekt geen oog voor had.
Dat sommige patiëntes baat hadden bij de behandeling, blijft enigszins onderbelicht, want in deze strijdbare roman is er geen plaats voor grijstinten. Alle vrouwelijke personages deugen, maar de mannen zijn stuk voor stuk wandelende karikaturen, door en door hardvochtig en bekrompen. Het verhaal blinkt niet uit door geloofwaardigheid en Victoria Mas schrikt niet terug voor simplistische veralgemeningen en flagrant zwart-witdenken, maar ze weet heel goed hoe ze de spanning erin moet houden. Het bal der gekken is een onderhoudende debuutroman over vrouwelijke solidariteit, met een forse feministische inslag.
VICTORIA MAS, Het bal der gekken. Vertaald door Andreas Dijkzeul, Spectrum, 240 blz., 21,99 € (e-boek 12,99 €). Oorspr. titel: 'Le bal des folles'.
Wineke De Boer
2/ei/29 m
Geen wonder dat het debuut van Victoria Mas (1989) meteen een wereldwijde bestseller is geworden, diverse prijzen heeft gewonnen en dat de filmrechten al zijn verkocht. Het bal der gekken is met vaart geschreven, zit vol treffende sfeerbeschrijvingen en heeft een geweldig onderwerp: de inrichting La Salpêtrière in de 19de eeuw, als de illustere dokter Jean-Martin Charcot zijn hypnosesessies houdt waarbij hij live hysterische aanvallen opwekt bij patiënten. Hoofdzuster Geneviève en patiënt Eugénie, een bourgeois-meisje dat overledenen ziet en hoort, hebben één ding gemeen: ze geloven niet in God. Ze zullen elkaars leven veranderen. Storend aan dit verder indrukwekkende debuut is dat je het gevoel krijgt dat Mas bang is dat haar lezers haar niet begrijpen. Elke emotie van de personages wordt benoemd, niets mag de lezer zelf bedenken. Dat is jammer. Evengoed heerlijke lectuur, waarbij de schrijfster ook licht werpt op de rechteloosheid waarin vrouwen eeuwen hebben geleefd. Opsluiting was jarenlang de makkelijkste oplossing voor vrouwen die getraumatiseerd, depressief of gewoon 'lastig' waren.
Het bal der gekken, Victoria Mas, uit het Frans vertaald door Andreas Dijkzeul. Spectrum; € 21,99
Naar gegevens van R. Olsthoorn-Zoutendijk
Het is maart 1885. Tijd voor het 'gekkenbal' dat ieder jaar wordt gehouden in de Salpêtrière, een gesticht voor geesteszieke vrouwen in Parijs, dat onder leiding staat van arts/neuroloog Charcot. Een ogenschijnlijk vrolijk evenement waaraan de Parijzenaars zich vergapen, maar in feite een vernederende demonstratie is van een medisch experiment. Ook Eugénie Cléry, een vrij onafhankelijke, intelligente jongedame uit een bourgeois milieu, treft het lot in de instelling te worden opgenomen. Ze functioneert volstrekt normaal, maar is zo onvoorzichtig geweest haar oma toe te vertrouwen dat ze met overledenen communiceert. Oma beschaamt haar vertrouwen en brieft dit feit door aan Eugénies vader. Deze ziet het als aberratie en verklaart haar geestesziek. Het boek toont de volslagen machteloosheid aan van onconventionele en/of getraumatiseerde vrouwen tegenover de volstrekte willekeur van echtgenoten en/of vaders, in een tijdperk waarin de psychiatrie nog in de kinderschoenen stond. Een aangrijpend, goed geschreven debuut van Victoria Mas (Le Chesnay, 1987) dat van a tot z boeit en een verrassend einde heeft. De behandeling van vrouwen in psychiatrische inrichtingen in het verleden is weliswaar niet nieuw in de literatuur, maar dit thema wordt hier pakkend aangekaart.
Ger Leppers
2/ei/08 m
Het is een gouden onderwerp dat de Franse schrijfster Victoria Mas voor haar debuutroman Het bal der gekken bij de kop heeft gevat: het jaarlijkse galabal dat lange tijd te Parijs in het beroemde psychiatrisch ziekenhuis La Salpêtrière gegeven werd. De aldaar opgesloten vrouwelijke gekken (zo werden de psychiatrische patiënten destijds nog onbekommerd genoemd) en de leden van de hogere kringen die een toegangskaart hadden weten te bemachtigen, konden bij die gelegenheid elkaar ontmoeten en zelfs met elkaar dansen. Voor de geïnterneerde psychiatrische patiënten was het, ook al waren ze op zulke avonden het slachtoffer van ongezonde nieuwsgierigheid van de burgerij, een kans om, één keer per jaar, hun isolement te doorbreken. Want de omstandigheden van hun dagelijks bestaan waren, de rest van de tijd, ten hemel schreiend.
De beroemde geneesheer Jean-Martin Charcot (1825-1893), een van de leermeesters van Sigmund Freud, heerste als een feodaal vorst over dit rijkje midden in de Franse hoofdstad. Victoria Mas beschrijft zijn machtspositie binnen de geneeskunde indringend: "Als hij binnenkomt, ontstaat er binnen enkele momenten een kleine hofhouding van vrouwen die zich aanstellen, rond paraderen, doen alsof ze koorts hebben, huilen, smeken, een kruis slaan. De jonge verpleegsters giechelen als verschrikte meisjes. Hij is zowel de begeerde man als de gedroomde vader, de bewonderde dokter, de rechter van zielen en geesten. De artsen en studenten die hem volgen tijdens zijn rondes (...) vormen een tweede bewonderende, maar zwijgende hofhouding, die de legitimiteit van de onmiskenbare heer en meester van het ziekenhuis bevestigt."
Het belangrijkste onderwerp van Charcots studie was hysterie bij vrouwen. Bij zijn onderzoek bediende hij zich van hypnose. Daarmee wekte hij gedurende openbare colleges, die niet alleen door studenten, maar ook door het publiek druk bezocht werden, bij zijn patiëntes aanvallen van hysterie op, die hij vervolgens genas.
Om deze machistische hel tot leven te brengen en een stem te geven aan een groep vrouwen die in de geschiedenis nauwelijks aan het woord zijn gekomen, heeft Victoria Mas een zorgvuldige intrige uitgewerkt, die toewerkt naar de avond van het bal van maart 1885, waarop de patiënten zich al weken van tevoren voorbereiden.
We volgen vooral de jonge Eugénie, die afkomstig is uit een net burgergezin. Zij is in La Salpêtrière beland omdat ze, buiten haar wil om, berichten van doden doorkrijgt, en zich daarom nader in het spiritisme wil verdiepen. Zodra haar vader daar achter komt, laat hij zijn dochter zonder een spoor van medelijden linea recta afvoeren naar het dolhuis. Daar leert Eugénie de oudgediende verpleegster Geneviève kennen, met wie ze een goede verstandhouding weet op te bouwen doordat ze haar berichten doorgeeft van haar overleden, dierbare zuster Blandine. De volstrekt geloofwaardige en natuurlijke manier waarop Victoria Mas deze spiritistische elementen in haar verhaal verweeft, is bewonderenswaardig. Uiteindelijk zal Eugénie het enige personage zijn dat zich aan het geneeskundig inferno van La Salpêtrière weet te ontworstelen.
Bijzondere stilistische kwaliteiten heeft het proza van Mas niet: haar zinnen zijn eenvoudig, soms zelfs vlak. Maar daar staan vele rake observaties tegenover. De razend interessante blik die de schrijfster haar lezers gunt op de eerste stappen van de psychiatrische zorg en de wijze waarop zij ze naar de ontknoping van haar verhaal toe sleurt is onweerstaanbaar. Zodat het toch goed te begrijpen is dat ze voor dit boek bekroond werd met maar liefst vier literaire prijzen.
Vert. Andreas Dijkzeul. Unieboek/Het Spectrum; 239 blz. € 21,99.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.