De schat in het Zilvermeer
Karl May
Karl May (Auteur), José Rijnaarts (Vertaler), Elly Schippers (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Uitgeverij IJzer, © 2021 |
VERDIEPING 2 : DUIVELSHOEK : SPANNEND : MAY |
Alexandra De Vos
il/pr/17 a
Wat hadden Einstein en Hitler gemeen? Weinig, behalve hun liefde voor Karl May (1842-1912). 'Mijn hele adolescentie stond in het teken van May en in de wanhopige uren van mijn latere leven zocht ik hem graag weer op', zei Einstein over zijn idool. Hitler schreef in Mein Kampf dat Mays boeken hem hadden overweldigd en hij noteerde 'een opvallende neergang' in zijn schoolresultaten als gevolg van zijn nieuwe passie.
Een humanistische jood en een nazi, bien étonnés de se trouver ensemble? Of toch niet, want ook de rest van de wereld leefde intens mee met de avonturenromans van May. Een eeuw lang was hij de meest gelezen Duitse schrijver. 200 miljoen verkochte boeken, daar kan alleen Harry Potter tegenop.
Karl May had geen tovenaarsleerling nodig om hem naar de roem te katapulteren. Hij had een échte held, nobel, stijlvol en sexy, een indiaan met ravenzwarte lokken, fluwelen ogen en de moed van een leeuw. Zie hem rijden op zijn mustang met zijn haar in de wind. Maak plaats, daar komt Winnetou, opperhoofd van de Apachen! En naast hem rijdt zijn bloedbroeder, de Amerikaanse Duitser, de scherpschutter Old Shatterhand. Hawgh!
Dief
Het leven van Karl May is trouwens ook een heldenverhaal, hoe hij zich opwerkte tot bestsellerauteur. Hij werd geboren als een van dertien kinderen in een straatarm Saksisch weversgezin. Negen kinderen stierven jong en Karl was de eerste vijf jaar van zijn leven blind door vitaminegebrek. Zijn grootmoeder vulde die donkere jaren met volksverhalen. Karl wilde leraar worden, maar werd herhaaldelijk opgepakt voor kleine diefstallen.
Een celstraf van vier jaar werd uiteindelijk zijn redding. Hij had nu alle tijd van de wereld om de boeken in de gevangenisbibliotheek te verslinden. Aardrijkskunde, wetenschap, reisverslagen uit Amerika en het Midden-Oosten... in zijn hoofd rijpte het plan om avonturenromans te schrijven. In de eerste persoon, alsof hij zelf de held was van zijn vertellingen. Geen betere manier om te ontsnappen aan armoede en opsluiting. En zo ontstonden de avonturen van Kari Ben Nemsi in de Oriënt, en die van Old Shatterhand en Winnetou in het Amerikaanse Wilde Westen. Het waren die laatste verhalen die de wereld veroverden.
In Winnetou I (1893) sleept May de lezer mee in de clash tussen cowboys en indianen. Het wordt een confrontatie op leven en dood, als de 'withuiden' steeds meer naar het westen dringen op zoek naar goud en grond. Een van hen is Old Shatterhand, een Duitser ('koel hoofd, kalme blik') die als landmeter zijn geluk zoekt in het Wilde Westen.
Hij is een held met het geweer en met zijn vuisten, maar hij is niet zoals zijn schietgrage kameraden - hij schaamt zich dat de spoorlijn die hij moet uitmeten de zoveelste inbreuk is op indiaans territorium. De bizons staan door het winstbejag van de bleekgezichten op uitsterven, de Plains-indianen (Apache, Comanche en Kiowa) worden weggejaagd naar reservaten of verhongeren. 'Een misdaad tegenover de dieren en tegenover de roodhuiden', noemt Old Shatterhand het.
Liefde
Als Shatterhand oog in oog komt te staan met Apache-opperhoofd Intsju-Tsjuna en zijn zoon is het liefde op het eerste gezicht. Winnetou's bronzen teint, zijn dikke haar en ogen waarin 'het weemoedige waas van een diep, verborgen verdriet' glanst, zijn waardige gedrag: dat alles maakt indruk op de jonge Shatterhand. Winnetou voelt zich evenzeer aangetrokken tot het bleekgezicht met de oprechte blik - zo anders dan de slinkse, op geld beluste yankees.
Maar Shatterhand hoort bij de vijand en ze staan in een conflict met de Kiowa rechtstreeks tegenover elkaar. De twee verzoenen zich pas als Shatterhand Winnetou's leven redt. Op dat moment worden de twee bloedbroeders, 'éen man en krijger met twee lichamen'. Als Shatterhand de stam verlaat om terug te keren naar Saint Louis vergezelt Winnetou hem met zijn vader en zijn zus, Nsjo-Tsji. Ze lopen in een hinderlaag. Er wordt gemoord om goud, het goud waarvoor Winnetou waarschuwde: 'Jaag het nooit na, want het doodt niet alleen je lichaam, maar ook je ziel'.
Tot zover het eerste deel. Een kritische lezer kan zich afvragen waarom er nu nog een nieuwe vertaling van zo'n cowboy-en-indianenverhaal van anderhalve eeuw oud moet komen. Is die hele Winnetou ook geen indianenverhaal in de andere betekenis van het woord? Kan dat wel, een indiaan met tomahawk en vredespijp en eeuwige jachtvelden opvoeren in deze tijden waarin indianen verveld zijn tot Native Americans en ze voor zichzelf kunnen opkomen?
Het antwoord is ja, ja en ja. Een nieuwe vertaling is interessant omdat de invloed van Winnetou op generaties van lezers enorm was. Kinderen speelden cowboy en indiaan dankzij Karl May, die er vijftig jaar eerder mee was dan Hollywood.
De nog altijd frisse dialogen, de komische noot geleverd door prairiejager Sam Hawkens, de scènes waarin onze helden op het nippertje aan de dood ontsnappen...: je vindt ze in velerlei vormen later terug bij stripauteurs Hergé en Willy Vandersteen.
Toegegeven, Winnetou is een indianenverhaal, in de zin dat de schrijver nooit een levende indiaan had gezien, zelfs nooit een voet buiten Duitsland had gezet toen hij het boek publiceerde. Er zitten wat ongerijmdheden in zijn relaas - zoals een onderschatting van de krijgshaftigheid van de Apache-vrouwen - maar hij heeft zich gezien de beperkte mogelijkheden verbazend goed gedocumenteerd.
En het politiek correcte dan? May schildert het Wilde Westen als 'the dark and bloody grounds' waar geen rechtvaardigheid heerst, waar de sterkste de zwakste verplettert. Wat de ingeweken Amerikanen uitvreten in de plains is genocide, vindt hij. Wat ze met dieren en de natuur doen is heiligschennis. Dat schreef hij al in de negentiende eeuw, terwijl de Amerikanen vandaag nog met die erfenis worstelen.
Vertaald door Josephine Rijnaarts en Elly Schippers, IJzer, 452 blz., 29,95 €. Oorspronkelijke titel: 'Winnetou I'.
Hans Bouman
2/ei/22 m
Voor wie, zoals ik, de avonturen van het Apache-opperhoofd Winnetou en zijn Europese vriend Old Shatterhand kende uit de weinig pretentieuze Karl May-pocketreeks van uitgeverij Het Spectrum, is het zojuist in een nieuwe vertaling verschenen eerste deel van de trilogie van Winnetou (1893) een verrassing. In deze fraai gebonden en van leeslint voorziene uitgave, compleet met voorwoord, inleiding en nawoord, is er alles aan gedaan om in literair én moreel opzicht zo integer mogelijk om te gaan met het beroemdste werk van de Duitse veelschrijver (de Karl May-reeks kende vijftig delen). We lezen - in zowel de commentaren als de roman - hoezeer May begaan was met het lot van Amerika's oorspronkelijke bewoners en zich afzette tegen de uitwassen van het kolonialisme. In zijn veroordeling van de systematische uitroeiing van de bizon betoont hij zich zelfs een ecostrijder avant la lettre. Het door de Duitse ik-figuur Old Shatterhand verwoorde verhaal is zeker niet vrij van Europees superioriteitsgevoel. Maar de man met de ijzeren vuistslag blijkt ook 130 jaar na dato een onderhoudend verteller.
Uit het Duits vertaald door Josephine Rijnaarts en Elly Schippers. IJzer; € 29,95.
M.B. Malm
De roman 'Winnetou’ is zeker voor de wat oudere lezers bekend en met name door de jeugd veel gelezen. In deze uitgave echter is geprobeerd om de originele tekst in een moderne vertaling weer te geven, waarbij ook de gedachten en beschouwingen van de hoofdpersonen en van de schrijver goed tot hun recht komen. De vertaalsters J. Rijnaarts en E. Schippers is het gelukt om de echte intentie van de schrijver van deze avonturenserie weer te geven. Het ging de schrijver Karl May (1842-1912) erom te laten zien dat kolonialisme en het uitroeien van zgn. 'wilden' onmenselijk zijn en tegen een christelijke ethiek ingaan, al is er, passend in het tijdsbeeld, wel sprake van enig superioriteitsgevoel van Europeanen ten opzichte van andere culturen. Deze nieuwe uitgave, in modern taalgebruik en voorzien van een voorwoord van de voorzitter van de K. May-vereniging, een indrukwekkende inleiding van de schrijver en een nawoord van de vertaalsters, zal niet alleen jeugdige lezers aanspreken. De uitgave beantwoordt ook geheel aan de tijdsgeest van tegenwoordig m.b.t. milieu en hoe we nu kijken naar andere culturen. Een absolute aanrader.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.