De kamerling
Sasja Janssen
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Em. Querido's Uitgeverij, 2021 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : POEZIE : JANS |
Paul Demets
em/ec/11 d
Janssen spreekt Virgula in de je-vorm aan. Ze krijgt verscheidene gedaantes: ze is een soort muze, een metgezel, maar ook een kwelgeest. Een toetssteen. De hele bundel kan worden gelezen als een soort zelfgesprek. In het openingsgedicht haalt ze de redenen aan waarom ze zich tot Virgula richt: 'ik schrijf je omdat je in mijn ooghoek bungelt/ ik schrijf omdat je nooit antwoordt/ ik schrijf je omdat je niet van stilstand houdt, net als ik'.
In de eerste cyclus duiken we met de dichter het verleden in. Met beklijvende beelden roept ze haar jeugd en haar studententijd op. Een beklemmende tijd. Verlies en misbruik staan centraal. De ik-figuur heeft het over drie minnaars die ze als kind had: een meisje met 'aswit haar', een jongen 'voor wie ik mijn lichaam niet genoeg ken' en de meester 'die zijn Dunhill-vingers in mij doopt'. Uiteraard is het geen pretje om die herinneringen op te halen. De ik-figuur in deze gedichten wil er dan ook het liefst uit weg. Later in haar leven maakt ze een tocht langs de Indische Oceaan met een jongen met wie ze veel seks heeft en die ze, nu terugkijkend, 'martelaar van mijn vergeten' noemt. De ik-figuur breekt met hem en heeft dan een relatie met een jongen in een studentenflat, bewoond door hen en twee katten. Maar ook die relatie kent een einde. Dan wordt Virgula de verpersoonlijking van de eenzaamheid. In een ander gedicht noemt de ze Virgula 'vrouw van de duivel'.
In de tweede cyclus roept de ik-figuur Virgula aan als was ze een heilige, maar dan een van de gevaarlijke, want onberekenbare soort, omdat ze uit zoveel facetten bestaat. Als deze Virgula al iets mystieks heeft, gaat het om een soort aardse mystiek. De realiteit komt namelijk binnen. Want, lezen we, 'elke dag begint met een portret van jou, een zwaai naar de wind/ behalve op de uren dat ons dak van stro werd verbrand'.
In de derde en laatste cyclus worden we geconfronteerd met een vereenzaamde, gehavende vrouw, die tegen haar ex zegt 'de mens vervliegt'. De ik-figuur spreekt ook over het verlies van een borst die ze vangt 'met een vlindernet/ zoals de lelie een klein kind met haar blad'.
Hoe zangerig, klankrijk en ritmisch de versregels waarmee Sasja Janssen zich tot Virgula richt ook zijn, verlossing is er niet. 'De ochtend is een wond maar krijgt pas geest wanneer jij komt', lezen we. Zo is het. Precies door de spanning tussen het lyrische, verhalende karakter van deze gedichten en hun diepe grondtoon is Virgula een niet te missen bundel.
Querido, 64 blz., 15,99 €.
Geertjan De Vugt
em/ec/04 d
Je ziet haar wel, maar hoort haar niet: de komma. Wanneer ze in een geschreven zin opduikt, doet ze dat als een teken dat een pauze markeert. Ze is een overgangsobject dat voert van het ene naar het andere zinsdeel. Maar wanneer je spreekt, klinkt ze louter als afwezigheid, als stilte. Die dubbelheid geeft het toch al vreemd gevormde teken een enigszins mysterieus karakter.
Genoeg, moet Sasja Janssen hebben gedacht, om er een hele bundel aan te wijden. Want met Virgula - Latijn voor komma - doet zij een indrukwekkende poging om in een soort dichtbrieven dat leesteken te bezingen, aan te roepen, lief te hebben, maar ook om het te verguizen, te vervloeken. Een beetje als een partner van wie je maar niet af kunt komen, al noemt de dichter ze hier liever haar 'duivelinnen'. Met al die verschillende eigenschappen vormt Virgula een ware ode aan de komma.
Waarom zou je over zo'n ogenschijnlijk onbeduidend leesteken willen schrijven? Janssen doet al een poging het antwoord te formuleren - er is natuurlijk nooit maar één reden: 'ik schrijf je omdat je in mijn ooghoek bungelt/ ik schrijf je omdat je nooit antwoordt /ik schrijf je omdat je niet van stilstand houdt, net als ik'. Lees de komma in die laatste van deze opmerkelijk eenvoudige regels hardop voor en zie, nee, hoor wat er gebeurt. Zo ingenieus is deze poëzie opgebouwd. De komma, protagonist en naamgever van deze bundel, is overal en kan elk moment tot klank worden gebracht.
Virgula vraagt om morfologisch denken, om een lezer die gevoelig is voor vormencorrespondenties. De gebogen vorm met het bolletje duikt in tal van gedaanten op, van z'n letterlijke weergave tot aan een baby (eveneens een soort overgangsobject, als eindpunt van de zwangerschap en beginpunt van een zelfstandig leven); van grijpende handjes, of die van de vroedvrouw die 'haar handspade in me steekt' tot aan de penis van de minnaar, een komma die ze in de mond neemt: 'alsof ik dat niet weet, ik houd mijn mond om zijn zoute pik'. En van de omgekeerde komma in het getal 6 tot aan de komeet van Halley op het tapijt van Bayeux, toch een beetje een bol met een staartje.
Wie dat vormenprincipe eenmaal heeft ontdekt, ziet steeds meer van die duivelinnen opduiken in Janssens gedichten. Het geeft een waanzinnig plezier om de komma telkens weer in een nieuwe gedaante te zien opduiken. En steeds meer zie je hoe intelligent deze poëzie in elkaar steekt. Je zou er bijna door vergeten dat de gedichten óók nog over andere dingen gaan. Over de eenzaamheid van een vrouw, over bevallingspijn, over vergeten partners, over de mysterieuze oorsprong van de schrijfdrift, over dat poëzie geen thuis biedt ('dat ik in mijn gedichten niet kan wonen') en over eenzaamheid: 'dat taal eenzaam maakt, Virgula!'
Al kunnen we ons afvragen of de dichter dit laatste wel meent. Virgula biedt namelijk ook hoop, want als alles wegvalt of -waait, zo moeten we tot slot concluderen, is er altijd de komma nog. En daarin, toont Janssen ons, schuilen werelden. Een bundel van jewelste.
*****
Querido; 64 pagina's; € 15,99.
(bvds)
i /un/04 j
****
Een kraakverse literaire prijs, de Johan Polak Poëzieprijs, bekroont vanaf nu elk jaar (en dat voor minstens 25 jaar) één Nederlandstalige dichtbundel die in de drie jaar ervoor is verschenen met een geldsom van 50.000 euro, een bedrag even groot als dat van de grootste prozaprijs in de Lage Landen. Menige voortploegende verzenboer kan daar toch algauw één à twee jaar schrijftijd van kopen. Een uiterst nobel en noodzakelijk initiatief, want van alle schrijvers zijn dichters toch veruit de armlastigste. Afgelopen vrijdag werd in Amsterdam de allereerste Johan Polak Poëzieprijs uitgereikt aan de Nederlandse dichteres Sasja Janssen. Haar bundel 'Virgula', eerder genomineerd voor de Herman de Coninckprijs en de Ida Gerhardtprijs, dateert al van 2021, maar is in alle opzichten een terechte laureaat. Janssens vijfde dichtbundel is niet alleen te lezen als een lichte en speelse ode aan een leesteken (de komma), maar ook als een diepe reflectie op afkomst, trauma en grensoverschrijding. Het lichaam fungeert als ijkpunt en getuige, het is het levende slagveld dat Janssen met fraaie littekens van taal bekleedt. 'Virgula' is een uitzonderlijk kunstwerk, dat je niet één, niet twee, maar minstens drie keer moet lezen om iets van de volle reikwijdte ervan te ervaren. En dan ben je er gelukkig nog niet klaar mee. Dik verdiend, dat handvol zilverlingen.
Louis Smit
Bundel van een dichteres (1968) die ook romans en verhalen schrijft. Ze is docente Nederlands als tweede taal en geeft schrijftraining aan de Schrijversvakschool Amsterdam. De bundel bevat 23 merendeels wat langere gedichten. Enkele verschenen eerder in tijdschriften. Centraal staat de virgula, het Latijnse woord voor komma. Dit leesteken, afgebeeld op het omslag, luidt een pauze in maar laat de gedachten doorgaan. De gedichten in de bundel, onder meer over zwangerschap, hebben een vaak melancholieke ondertoon. Wat fascineert, is de barokke woordenstroom, de bijzondere invallen ('ik moet het paard nog leren zwemmen') en de vervreemdende combinaties ('doelgerichte kamer'). Soms is er een literaire verwijzing, zoals naar de Bijbel ('ik roep je aan') of naar Slauerhoff ('in gedichten wonen'). Terwijl veel gedichten zich in een tijdloos universum lijken af te spelen, zetten hedendaagse realia (Auping, een Gazelle-fiets) je weer met beide benen op de grond. De bundel zal vooral mensen bevallen die zich in zulke volle poëzie willen laten onderdompelen en heen en weer willen laten slingeren.
Janita Monna
te/ep/04 s
Een komma suggereert dat iets nog niet is afgelopen. De zin niet, het verhaal niet. Dat er nog beweging is, stilstand voorlopig is uitgesteld. Virgula heet een komma in het Latijn, een woord als een meisjesnaam. Virgula heet ook de nieuwe bundel van Sasja Janssen. Daarin wordt de komma tot veel meer dan een leesteken, wordt ze aangeroepen als was ze muze, wordt ze verwenst. Is ze metgezel.
In de ruimtes tussen de komma's, gaan de verhalen van een leven schuil. Daar huizen herinneringen die zich zelden door een punt laten begrenzen. Ook in Janssens poëzie, waarin zich nogal eens pijnlijke verhalen ontvouwen, gebeurtenissen die niet voorbijgingen. Sporen achterlieten, een mens beschadigden. Gedichten vertellen van een jeugd waarover een grauwe rookwolk hangt van verlies, misbruik, van onfrisse relaties met leraren, van stukgelopen liefdes tijdens een reis in Azië: 'het duurt niet lang/ of ik word zwanger van een jongetje/ dat ik nooit meer zal zien, net zoals jou'. Verhalen met vaak scherpe randen, ook over diepe eenzaamheid en gedachten aan zelfmoord in een studentenkamer, maar Janssen vindt daarvoor vlinderlichte taal: 'meestal is er verlangen/ om de lucht te betreden als een kamer'.
Ze zet weliswaar de deuren open en geeft de wind vrij spel tussen de woorden, maar haar zinnen, waarin beelden zich met sierlijke onbevangenheid presenteren, trekken de sluier nooit helemaal op. De ritmisch kalme regels, met meestal alleen een punt aan het eind, houden een sterke suggestie. Ook als zich in het laatste deel van de bundel een volwassen leven ontvouwt, waarin de vrouwelijkheid lichamelijk beschadigd is. Zelden werd zinnelijker en breekbaarder verwoord wat het betekent om een borst te verliezen. 'ze dobbert naast een lelie die Victoria heet, die bloeit soms wit/ en geurt naar ananas, ik vang mijn borst met een vlindernet/ zoals de lelie een klein kind met haar blad'.
Een bundel met deze titel is ook een bundel over schrijven, hoe dat verknoopt is met het leven en tegelijk het alledaagse in de weg kan zitten - 'dat taal eenzaam maakt'. Dat de komma een 'duivelin' is. Maar het is diezelfde komma die van deze bundel zo aangrijpende en ragfijn geweven poëzie maakt. 'heil mijn komma, zo slecht hebben we het niet.'
Sasja Janssen, Virgula, Querido; 64 blz. €15,99.
Janita Monna schrijft wekelijks over poëzie.
Virgula,
als de uren door het plafond vallen in de late voorkamer
met uitzicht op de binnentuin met honderden kniehoge planten
en platte judashanden, ze jagen me angst aan
als de uren door het plafond vallen en jij je verschanst onder mijn schrijftafel
en de spiegel sterft in scherven op mijn houten vloer
als de uren door het plafond vallen, ik jou achterlaat, door de opgejaagde
grassen ga en mijn borst bespied in een olieblinkende vijver
ze dobbert naast een lelie die Victoria heet, die bloeit soms wit
en geurt naar ananas, ik vang mijn borst met een vlindernet
zoals de lelie een klein kind met haar blad, die bloeit soms roze
omringd door bomen met schriftelijke namen als zakdoekjesboom,
bitternoot, godenpeer, maar ik heb nu spijt op mijn hand,
waar ze verschrompelt van rog tot zwezerik
dat is de kanker, vraag ik haar, mijn hart steekt en de nacht erop laat ik
de uren knielen maar mijn borst is weg, misschien terug naar de plaats delict
zoals jij altijd doet met mij, waar de nacht ruikt naar appelazijn
waar ze de gordijnen openhouden voor een gebouw met flakkerend oog
aan zijn top, waar een vrouw zonder organen schreeuwt
en op het toilet houdt een man zijn hoofd vast, het jammert om een engel,
en ik ben ingesloten door een gordijn alsof ik me in bed moet douchen
maar de zusters rijden me een spiegel voor
waarin ik mijn borst nooit meer zie en ik ziekwandel in de nacht naar de vijver
waarin ik glijd maar vind steeds mijn lichaam terug op dat toilet met engelenhaar
tot ik Victoria nog een paar keer vertel over haar overwinningen en nederlagen,
de planten kijken me vanuit hun laagte aan, tot ik zie hoe de lelie een kind uitvouwt
en weer niks gezegd wat niet gezegd kon worden zonder borst
in een voorbije voorkamer zonder licht, o Virgula.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.