Beschikbaarheid en plaats in de bibliotheek
ARhus - De Munt
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Bezige Bij, 2020 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : LIND |
Besprekingen
Flirten met je therapeut
Dieuwertje Mertens
te/ep/19 s
Natalia denkt obsessief vaak aan seks en duikt met Jan en alleman het bed in. Tijdens de daad is ze echter afgeleid en denkt ze aan andere zaken. Haar therapeut begint met een experimentele behandeling, waarin kunst, filosofie en literatuur centraal staan. Natalia lijkt aanvankelijk de gedroomde cliënt, maar naarmate de sessies vorderen komt de machtsverhouding tussen cliënt en therapeut steeds meer op scherp te staan.
Mijn vriendin Natalia, 'de feministische bestseller' van de Finse Laura Lindstedt, zou afgaande op de flaptekst ook een thriller kunnen zijn waarin een ziekelijke afhankelijkheidsrelatie tussen therapeut en cliënt uitloopt op een gruwelijke moord. Maar nee, de 'gruweldaad' in deze roman bestaat eruit dat deze vrouw haar seksualiteit vrijelijk en schaamteloos onderzoekt en haar therapeut onderwerpt tot machteloze voyeur.
Lindstedt schreef niet de eerste roman waarin de ontboezemingen van een cliënt aan een psychotherapeut of psychiater centraal staan. Denk aan een klassieker als Bekentenissen van Zeno van Italo Svevo of Nietzsches tranen van I.D. Yalom.
De therapeut is meestal ondergeschikt, want het verhaal van de cliënt staat centraal. Ook over de therapeut van Natalia komen we weinig te weten. Wat we wel weten, is dat deze een omstreden behandelmethode heeft ontwikkeld onder de noemer 'accumulatietherapie' die door de Finse Psychoanalytische Vereniging niet wordt erkend.
Is die therapeut een man of een vrouw? Nergens wordt expliciet melding gemaakt van het geslacht van de naamloze psycholoog die het verhaal optekent. Afgaande op de provocerende houding van Natalia zou je kunnen denken dat de therapeut een man is. Haar voortdurende pogingen om deze uit te dagen zijn niets anders dan een manier van flirten. Natalia fleemt erop los en spreekt haar therapeut aan met 'lieve dokter'.
penetratie
Er zijn echter net zoveel aanwijzingen te vinden voor de premisse dat de verteller een vrouw is. Aan seksisme valt bij een dergelijke interpretatie niet te ontkomen. Als Natalia haar therapeut een tekening van een forse staande erectie overhandigt, vraagt hij/zij zich af of de cliënt niet liegt over de totstandkoming van deze fijnmazige potloodtekening naar 'levend voorbeeld'. Ze moet wel een foto hebben genomen, want om zo'n gedetailleerde tekening te kunnen maken, moet het lid wel heel lang in het gelid blijven. Onmogelijk! Is dat de onzekere of afgunstige conclusie van een man, of een verwonderde vraag van een (teleurgestelde) vrouw? Heeft de verteller, kortom een 'male gaze' of een 'female gaze'?
De eigen onzekerheden die de therapeut zo nu en dan voor het voetlicht brengt, doen vermoeden dat we met een feminien perspectief te maken hebben: de therapeut vraagt zich af of Natalia wel echt in de vakkennis van de behandelaar gelooft. Is twijfel aangaande de eigen kennis en kunde niet vaker een vrouwenkwaal, of komt deze voort uit de afwijzende houding van de vakbroeders?
Maakt het in deze tijd, waarin genderidentiteiten fluïde zijn, een verschil of de verteller/therapeut een man of een vrouw is? Een scheve machtsverhouding is vanuit feministisch oogpunt interessanter als het verschil in positie en uitgangspunt groter is. Voor de interpretatie van dit verhaal lijken deze vragen dus wel degelijk van belang. Lindstedt zaait opzettelijk (en met verve) verwarring, want het hele verhaal is opgebouwd rond yin en yang, het vrouwelijke en het mannelijke.
De therapie van Natalia bestaat eruit dat zij steeds een verhaal schrijft op basis van de woorden die de therapeut haar aanreikt, zoals 'gat', waarop Natalia een verhandeling over 'gaten' begint en haar afkeer jegens Jean Paul Sartre uitspreekt ('Sartre schreef over vrouwen: 'Het geslacht is in de allereerste plaats een gat'.') Hieruit vloeit een opdracht voort om een verhaal over 'uitsteeksels', zoals armen en benen te schrijven. 'En bijvoorbeeld ook 'hoofd', dat kunnen we ook meteen wel meepakken.'
Bij een hoofd denkt Natalia aan het gat van de mond en aan penetratie; een terugkerend thema. Als kind kan Natalia niet naar de mond van haar moeder kijken zonder er een penis bij te denken. We verkeren in freudiaanse sferen.
Er passeren hoe dan ook nogal wat seksuele complexen de revue. Natalia's bedpartners zijn ook niet vrij van mankementen. Zo is er een uroloog met scheve ballen die lijdt aan impotentie zodra hij de vagina nadert, uit angst voor de vagina dentata (getande vagina).
Waarom loopt Natalia over van verlangen, maar wordt ze tegelijkertijd gekweld door coïtale verveling? Ze associeert seks met geweld en beleeft deze zonder opwinding. Natuurlijk blijken haar problemen van het klassieke soort, terug te voeren naar haar jeugd en de relatie met haar ouders.
De therapeut concludeert dat ze lijdt aan 'het onopgeloste oedipusconflict, het toneel waarop de hoofdrol wordt vertolkt door de moeder die geen moeder is'.
theatraal spektakel
Maar gezien zijn/haar opmerkingen, lijdt Natalia eerder aan wat Carl Jung het 'elektracomplex' noemde, de tegenhanger van het oedipuscomplex bij jongens (Elektra, de dochter van Agamemnon, wreekte zijn dood door haar moeder te vermoorden).
Natalia is namelijk jaloers op de vorm van liefde die haar vader alleen voor haar moeder reserveert. Enfin, de diagnoses zijn in zekere zin van ondergeschikt belang.
Het draait in deze roman om de subtiele verdeling van de macht. Degene die het woord heeft, heeft de macht. En de grote verhalenverteller in deze setting is Natalia. De therapiesessies zijn een viering van literatuur en kunst (denk aan Niki de Saint Phalle, Georgia O'Keeffe, maar ook aan de tragedies uit de Griekse mythologie). Natalia speelt een intellectueel spel met betrekking tot het toe-eigenen van verhalen.
Natalia lijkt niet voor niets de ideale cliënt; ze is intelligent en cultureel onderlegd. En passant merkt de therapeut op dat hij/zij vaak cliënten met creatieve beroepen behandelt. Natalia, die grafisch ontwerper is, zou echter ook actrice kunnen zijn. Ze maakt een theatraal spektakel van de therapie en verlegt de grenzen van wat binnen de therapeutische setting betamelijk is. Maar omdat de therapie zich zo binnen het domein van de kunst afspeelt, lijkt alles geoorloofd. Welke rol heeft de tot toeschouwer gedegradeerde therapeut anders dan de voorstelling bekijken en boe roepen of applaudisseren?
Het mag niet verbazen dat Natalia haar zorgvuldig opgestelde pennenvruchten en bijdragen aan de therapie het liefst in boekvorm ziet verschijnen. Het verhaal zit steengoed in elkaar. Zelf is ze het ideale personage; opgebouwd uit fictie. Et voilà: Mijn vriendin Natalia.
De Bezige Bij, 200 p., 21,99 euro. Vertaling: Sophie Kuiper.
Therapeut overboord
Johanna Spaey
em/ov/07 n
Natalia werkt als grafisch ontwerper bij een pr-bureau en denkt de hele dag aan seks. 'Haar minnaars waren het gif, maar ook het zout, de suiker, de umami en marsepein in haar leven', zegt ze zelf. Voortdurend denkt ze aan de mannen met wie ze het bed heeft gedeeld of zal delen. Altijd zijn het vluchtige contacten of relaties met getrouwde mannen. De obsessieve gedachten belemmeren haar zo in het dagelijks leven, dat ze uiteindelijk in de psychiatrie belandt. Als ze op een dag de praktijkruimte van de naamloze therapeut binnenstapt, is dat geen toeval. Aan de muur hangt een schilderij dat ooit van Natalia's grootmoeder was en haar herinnert aan haar eerste seksuele ervaringen en de problemen met haar ouders. Vanaf het begin zet Natalia ook de toon: in plaats van onderworpen languit op de bank te gaan liggen, blijft ze rechtop zitten en zet ze haar wekker.
De therapeut is de verteller met dienst. Hij gelooft dat wie zijn leed in woorden giet, zijn pijn en verwarring een plaats kan geven. Om dat tot punt te komen, heeft de therapeut zijn eigen 'accumulatietherapie' ontwikkeld, een behandeling waarin kunst, literatuur en filosofie centraal staan en Natalia al schrijvend, tekenend en filmend haar jeugdtrauma's en struikelblokken kan blootleggen. Dat is toch de bedoeling: Natalia worstelt zich moedig door haar Elektracomplex, maar brengt met haar woorden en houding toch vooral haar therapeut aan het wankelen. De fysieke en ethische grenzen worden overschreden en de voyeur in de therapeut verliest de trappers. Natalia's overtuiging dat seks om machtsverhoudingen draait, blijkt uiteindelijk ook in de praktijkruimte van toepassing. Wie komt er het sterkst uit de strijd: Natalia of de therapeut?
De Finse Laura Lindstedt dompelt je in een geestig en spitsvondig postmodernistisch bad waarin Sartre stevig op de hak wordt genomen ('het vrouwelijk geslachtsdeel is een gat dat moet worden gevuld'), penissen met enige overdrijving op papier worden gezet, de angst voor de vagina dentata vrolijk rondspookt en een kunstwerk van Niki de Saint Phalle uiteindelijk voor een kantelpunt zorgt. Lindstedts hoofdpersonage verzet zich stug tegen alle hokjesdenken, waaraan ook de therapeut zich schuldig maakt en waarvan Natalia zich moedig probeert te bevrijden. Haar bedpartners bewonderen weliswaar haar vrijheid en verbeelding, maar willen met zo'n vrijgevochten vrouw geen vaste relatie. Als Natalia op het einde van de therapie haar ervaringen op papier wil zetten, schudt ze de rol van gedroomde patiënte/studieobject definitief van zich af. Ze is nu de schrijfster van haar eigen verhaal, maar wat daaraan voorafgaat, is een filosofische en feministische wervelwind waarin allerhande stereotypen flink door elkaar worden geschud.
Vertaald door Sofie Kuiper, De Bezige Bij, 200 blz., 21,99 €.
Om van te dromen
Hanneke De Klerck
te/ep/26 s
Macht, seks, kunst en taal, daarover gaat Mijn vriendin Natalia, het derde boek van de Finse schrijver Laura Lindstedt (1976) en het eerste dat in het Nederlands is vertaald. De verteller is de therapeut van Natalia, tot wie zij zich heeft gewend omdat ze zo veel aan seks denkt dat het haar in haar doen en laten belemmert, terwijl haar gedachten juist afdwalen zodra ze seks heeft met een van haar vele geliefden.
Natalia is de cliënt op wie haar naamloze analyticus een leven leven lang heeft gewacht, later wordt ze de cliënt genoemd van wie de psycholoog al tijdens het schrijven van een proefschrift heeft gedroomd. Eindelijk een kans om de zelf ontwikkelde therapie toe te passen die tot een magna cum laude promotie heeft geleid - maar niet tot toegang tot de Finse Psychoanalytische Vereniging.
Freudiaans is de behandeling niettemin, met gesprekken over gaten en uitsteeksels, incestfantasieën en fallische symbolen, en een cliënt die met zoveel woorden constateert dat er een 'liefdeskloof' bestaat tussen vader en dochter en niet tussen vader en moeder, dat ze voor haar vader op de tweede plaats komt, ná haar moeder, die 's nachts verandert in een kwaadaardig wezen dat haar dochter wel kan vermoorden. Maar ook gaat het over schilderijen, filosofen, kunstenaars met wie Natalia de dialoog aangaat.
De therapeut, door Natalia 'lieve dokter' genoemd, geeft haar oefeningen mee die al in het begin van het boek resulteren in de potloodtekening van een fier opgeheven mannelijk lid. Naar levend model getekend, zegt Natalia, wat de therapeut betwijfelt, want welke man kan zijn erectie zo lang in stand houden als het duurt om een dergelijk gedetailleerde tekening te maken?
Op dat moment lijkt de therapie misschien wat onorthodox te verlopen, maar niet per se grensoverschrijdend. Zelfs als de therapeut in een poging Natalia te troosten naast haar gaat zitten op de bank waarop ze ligt, haar zachtjes aait en voor haar zingt, kun je dat nog beschouwen als een kleine misstap waaraan de behandelaar misschien zwaarder tilt dan nodig is - er is sprake van een mentor die sluiting van de praktijk en een vervroegd pensioen verhindert.
Maar vanaf het begin is duidelijk dat er een machtsstrijd gaande is. De therapeut, een flink stuk ouder dan Natalia, bepaalt waarover de gesprekken gaan. Maar Natalia neemt een buitenmodel wekker mee en stopt met praten vlak voor het einde van de sessie, zodat haar behandelaar die niet zelf kan beëindigen. En steeds meer neemt zij de therapie over, hoezeer de psycholoog ook blijft denken de touwtjes in handen te hebben, door bijvoorbeeld steeds te benadrukken hoe enthousiast Natalia op de voorgestelde oefeningen reageert, zelfs op een moment dat zij al ver voorbij alle grenzen is gegaan die binnen een therapie zouden moeten gelden (en die de therapeut had moeten bewaken). De psycholoog staakt de behandeling dan niet, want beschouwt het als volkomen onethisch om Natalia in de steek te laten, mindere therapeuten zouden dat hebben gedaan, mensen met minder mensenkennis en zonder voortreffelijk proefschrift op hun naam - zelfoverschatting is deze dokter niet vreemd.
Therapie is een talige bezigheid en daarmee interessant voor een schrijver. Een aantal keer benadrukt de dokter het belang van taal: 'we werken in taal zoals een wedstrijdzwemmer werkt in water' of 'we boeken voortgang met behulp van taal'. Dat klinkt als het programma van Lindstedt zelf.
Is de naamloze 'lieve dokter' een man? Dat kun je denken, maar nergens schrijft Lindstedt het met zoveel woorden - zij kan dat omzeilen doordat de ik-verteller spreekt over Natalia, de therapie en de twijfels die de behandeling van Natalia oproept maar verder, passend voor een therapeut, nauwelijks iets over zichzelf loslaat. Als de therapeut bij het zien van Natalia's tekening spreekt van 'een forse erectie naar mijn maatstaven' kunnen die maatstaven die van een man of van een vrouw zijn. Als de therapeut achteloos meldt kleiner te zijn dan Natalia, duidt dat er misschien op dat ze een vrouw is, maar kan hij evengoed een man zijn. Natalia, staat er immers ook, is vrij fors. Noch uit Natalia's reacties, noch uit wat de therapeut over haar en de therapie zegt en denkt, valt met zekerheid op te maken wat de sekse van de verteller is.
Het maakt Mijn vriendin Natalia een des te slimmer verhaal over vrouwen, (vrouwelijke) seksualiteit en feminisme.
****
Uit het Fins vertaald door Sophie Kuiper. De Bezige Bij; 200 pagina's; € 21,99.
A.M. van der Hoeven
Roman over de therapie van Natalia, die problemen heeft met seks, in tien sessies, opgetekend door haar behandelaar (man/vrouw?), die een door hem/haarzelf ontwikkelde, omstreden methode toepast (accumulatietherapie), waarin kunst en literatuur een belangrijke rol spelen. Natalia neemt van het begin af aan het heft in handen, zozeer dat de rollen soms omgedraaid worden en de lezer zich afvraagt wie de eigenlijke verteller is en wie de cliënt. De beschreven seks valt binnen de therapeutische sessies, maar overschrijdt soms ook de grenzen van de normale protocollen. Dit is de derde roman van deze auteur, die in 2015 de Finlandiaprijs won, en de eerste die in het Nederlands vertaald is. Door de bewust ingebouwde onzekerheden, de verwijzingen naar de psychotherapieën (die evengoed een parodie kunnen zijn) en de kunst, creëert Lindstedt een soort postmoderne verwarring, waarin de lezer moet besluiten wat te accepteren en wat niet. Daardoor intrigerend en soms irriterend. Goed vertaald. Voor literatuurlezers.
Suggesties
Krijg een e-mail wanneer dit item beschikbaar is
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.