10 minuten 38 seconden in deze vreemde wereld
Elif Shafak
Elif Shafak (Auteur), Manon Smits (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Nieuw Amsterdam, © 2020 |
VERDIEPING 4 : BLAUWE TOREN : SOCIALE WETENSCHAPPEN : 309 SHAF |
Koen Vidal
te/ep/26 s
De Turks-Britse bestsellerauteur Elif Shafak kwam al meermaals frontaal in aanvaring met het regime van president Recep Tayyip Erdogan en leeft sinds enkele jaren in ballingschap in Londen. Dat is ook de stad waar zij de afgelopen maanden de corona-crisis onderging en waar ze tijdens een wandeling in het park een bordje met een prikkelende vraag passeerde. 'Als dit allemaal voorbij is, hoe wil je dat de wereld er dan uitziet?' Op de plakkaten hadden de initiatiefnemers een witte ruimte gelaten waar voorbijgangers een antwoord konden schrijven.
Een van de reacties zette Shafak aan het denken 'Als dit allemaal voorbij is, wil ik leven in een wereld waarin ik gehoord kan worden.' Woorden die Shafak danig in het hart raakten en die de vonk gaven voor het schrijven van haar corona-pamflet Zo houd je moed in een tijd van verdeeldheid. Want hoe meer de schrijfster rondom haar kijkt, hoe meer ze tot de vaststelling komt dat corona het aantal mensen dat niet gehoord wordt onrustwekkend doet toenemen. Mensen die plots geen werk meer hebben en in een financiële vrije val terechtkomen. Kassiersters, gezondheidswerkers, thuisbezorgers en buschauffeurs die plotseling in de vuurlinie van het virus terechtkwamen zonder dat ze garanties kregen op beschermende maskers en (financiële) waardering. Vluchtelingen die in Europa minder dan ooit welkom zijn en daardoor in gevaarlijke kampen in Libië en op Lesbos geblokkeerd raken.
Geen stem
Shafak verwondert zich over een van de zotste contradicties van dit tijdperk: nooit eerder hadden we zoveel instrumenten om met elkaar in contact te treden en toch vinden steeds meer mensen dat ze zich niet kunnen uiten, dat ze naar de marge van de samenleving schuiven en moeten toezien hoe vermogens, vrije tijd, reismogelijkheden, leuke jobs en levensplezier terechtkomen bij een steeds kleiner kransje welgestelden en hoog opgeleiden.
Corona heeft die tegenstellingen niet geëgaliseerd maar juist scherper gesteld. Het 'allen samen tegen corona-gevoel' werd ongetwijfeld met de beste bedoelingen aangewakkerd maar binnenkort zal uit werkloosheidscijfers, gezondheidsstatistieken en spaarboekjes blijken dat ongelijkheid niet recht te trekken valt met een applaus en buurtconcertjes om 8 uur 's avonds; hoe hartverwarmend die ook waren. Mensen die voor corona al met hun leven worstelden, zullen het de komende maanden nog moeilijker krijgen en het feit dat hun stem onvoldoende gehoord wordt, zal volgens Shafak voor grote frustraties zorgen. 'Er bestaat geen groter lijden dan een onverteld verhaal in je meedragen', citeert zij de dichter en burgerrechtenactiviste Maya Angelou. 'Als we onze stem verliezen, gaat er iets in ons dood.'
Verwarring
Om de onrust te beschrijven grijpt Shafak naar woorden als verwarring, verbijstering, ontgoocheling, en woede: samengebundeld riskeren die gevoelens nog jarenlang voor sociale spanningen, geweld en menselijk ongeluk te zorgen. 'Verwarring is inmiddels een manier van leven geworden. Wij worden ziek door de onzekere toestand waarin we verkeren.'
Maar die evolutie is niet onomkeerbaar zegt de schrijfster die voor de oplossing terugvalt op de wijsheid en het bijgeloof van haar grootmoeder met wie zij lange tijd in Turkije samenwoonde. Zij herinnert zich hoe haar oma en andere oude vrouwen haar waarschuwden telkens ze over de drempel van een woning moest stappen. Dat is namelijk het domein van de djinns: wezens die bestaan uit rookloos vuur en die berucht zijn voor hun grilligheid. De drempel is het domein van de ongrijpbaarheid, de vaagheid, het gevaar, de onvoorspelbaarheid. Onder andere door corona zijn we op zo'n drempelmoment beland. 'Een tussenstoestand. Een verbijsterend interval tussen een langerekt einde en een onbekend begin.' Wie onbesuisd en nonchalant over zo'n drempel stapt, dreigt te struikelen en dan nemen de djinns je te grazen. Maar Shafak geeft aan dat wie zijn moed, wijsheid en krachten verzamelt meer kans maakt om de drempel heelhuids te overschrijden om vervolgens in een nieuwe, betere wereld terecht te komen.Succes is wel enkel gegarandeerd, redeneert Shafak, als we een aantal slechte gewoontes en menselijke défauts afwerpen. De belangrijkste is wellicht ons groeiend onvermogen om naar elkaar te luisteren en de daaraan gekoppelde onhebbelijkheid om intellectueel samen te hokken met gelijkgezinden.
Intellectuele nomaden
Haar corona-pamflet mag dan dun zijn, Shafak formuleert wel een grote wensdroom. 'We moeten ernaar streven om intellectuele nomaden te worden.' Ze drijft ons opnieuw de straat op, geeft ons de raad om dwarse schrijvers te lezen, te luisteren naar andersdenkende politici, naar andere generaties, naar vluchtelingen, naar Trump-stemmers, naar Black Lives Matter-activisten, naar plattelandsbewoners, naar jongeren, naar daklozen. Het enige alternatief voor die openheid is de langzame verstikkingsdood. 'Dat is niet alleen een verstikkend claustrofobische omgeving, maar ook een uiterst narcistisch bestaan.'
Misschien wel het meest opmerkelijke aan Shafaks pamflet is dat haar oproep vooral gericht is aan de vele gematigden die zich zorgen maken over de groeiende polarisatie en ongelijkheid en zich ver weg houden van kwetsende woorden, ruzies en geweld. Dat is niet genoeg, zegt Shafah. 'Ongerustheid kan niet ons eindpunt zijn.' Berusten in ongerustheid is voor haar zelfs een vorm van apathie en dat is 'waarschijnlijk de verderfelijkste emotie' van allemaal. Wat heb je aan een brave gematigde burger als die niet reageert op racisme, discriminatie en armoede, homofobie en misogynie. De gematigde burger denkt dat hij goed bezig is, maar laat zich in publieke debatten wegdrummen door radicalen en gevaarlijke extremisten. 'Een van grootste paradoxen van onze tijd is dat de aanhangers van de harde lijn gedrevener, geëngageerder en betrokkener zijn dan veel gematigde mensen. Als we ons niet in het publieke debat en de openbare ruimte mengen, raken we steeds meer geïsoleerd en zonder verbinding en daarmee kweken we apathie.'
Shafak wil de gematigde burger uit zijn/haar luie zetel trekken en ook uit een misplaatste zelfvoldaanheid die ervan uitgaat dat vrouwenrechten, gezondheidszorgen, holebi-rechten en non-discriminatie al definitief verworven zijn en niet meer bekampt hoeven te worden. 'Het tegendeel van goedheid is niet zozeer slechtheid, maar onverschilligheid', vertelde Shafak aan deze krant. 'Als we daardoor de banden met mensen in nood doorknippen, ontstaat een levensgevaarlijke situatie. Dat kan een klein aantal extremisten enorme schade toebrengen.'
Vertaald door Manon Smits, Nieuw Amsterdam, 96 blz., 6,99 €.
Dr. H.W. Bomert
Tegen de achtergrond van de groeiende kloof tussen overheid en burger – niet alleen in Nederland, maar wereldwijd –, onder meer tot uiting komend in tijden van de coronapandemie, houdt de Turks-Britse schrijfster en mensenrechtenactiviste Elif Shafak (1971) een krachtig en prikkelend pleidooi voor wederzijdse communicatie en interactie. Mensen zouden aan hun eigen sociale-mediabubbel moeten ontstijgen en zich meer open moeten stellen voor andere, afwijkende meningen; het is tijd voor genuanceerde debatten in plaats van botsende stelligheden. Hoewel we steeds meer (mis)informatie lijken te hebben, hebben we steeds minder kennis en wijsheid. Een en ander geldt niet alleen voor ons persoonlijk leven, maar ook op nationale en internationale schaal. De groeiende polarisatie leidt tot een ernstige uitholling van op compromis en respect voor minderheden gebaseerde democratie. Juist in tijden van corona is het een keuze tussen het wentelen in het eigen gelijk en een nationalisme van het 'eigen volk eerst' versus internationale communicatie en samenwerking. Pocketuitgave; normale druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.