De samenkomst
Anne Enright
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Bezige Bij, 2020 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : ENRI |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Bezige Bij, 2020 |
VOLWASSENEN : ROMANS : ENRI |
Vicky Vanhoutte
2/ei/15 m
Katherine O'Dell was 10 toen ze in 1938 voor het eerst op een podium stond, 18 toen ze de Ierse bühne en daarna Broadway veroverde, 20 toen ze schitterde op het witte doek in Hollywood, 24 toen ze een kind kreeg, Norah, en 25 toen haar filmcarrière afgelopen was. Ze zette haar toneelcarrière voort in Ierland, schoot in 1980 een filmproducer in de voet, werd opgenomen in een psychiatrische inrichting en stierf zes jaar later. Dat waren de feiten. Maar hoe was Katherine O'Dell echt, als vrouw, als moeder?
Norah krijgt de vraag constant. Onder meer van een jonge journaliste, die O'Dell wil neerzetten als - o tempora! o mores! - een groot Iers feministe. Maar zo herinnert de dochter het zich niet. Vijfentwintig jaar na haar dood schrijft Norah, een romancière, dan maar zelf het verhaal van haar moeder, dat van 'een grote Ierse ramp'. Dat verhaal is Actrice, de jongste roman van de Ierse schrijfster Anne Enright.
Verborgen schat
Norah spit het leven van haar grootouders, rondreizende toneelspelers, op en legt O'Dells Engelse roots bloot, die ze altijd verborgen heeft gehouden. Haar Ierse nationaliteit, waar ze prat op ging, was een leugen. Een ster was geboren, zegt de dochter, maar evengoed werd een ster gemaakt. Het rood geverfde haar, de obligate groene jurken, het huwelijk met haar homoseksuele tegenspeler: de filmstudio bepaalde en O'Dell gehoorzaamde. Het is cliché-Hollywood. Het wordt rechttoe rechtaan verteld, als een klassieke biografie, zelden dwingend en vaak langdradig. Enright is niet in staat een slechte zin te schrijven, maar hier is ze niet op haar best.
Interessant wordt het pas als Norah put uit haar eigen herinneringen en de moeder-dochterrelatie reconstrueert. De dochter interpreteert het leven en de verhalen van haar moeder, die als actrice de verhalen van anderen naar haar hand zette. Waar de actrice ophield en de moeder begon, ze heeft het nooit goed geweten. 'Mijn moeder veranderde waar je bij stond in iemand anders', schrijft Norah. Haar constant aanwezige attributen: wijn en sigaretten. Meer dan dat ze haar moeder was, acteerde Katherine het. 'Ze hoefde niet te doen alsof ze mijn moeder was, want dat was ze al.'
Norah was zowel Katherines 'verborgen schat' als 'haar radeloosheid'. Een kind krijgen betekende het einde van haar Hollywoodcarrière én onvoorwaardelijke liefde in de coulissen van haar bestaan. Wie haar vader was, heeft Norah nooit geweten. Moeder en dochter hadden genoeg aan elkaar.
Wraak
Norah springt heen en weer in de tijd, zoals het geheugen dat doet, en rakelt telkens weer twee gebeurtenissen op, die ze stukje bij beetje, scherp geobserveerd, met sardonische humor en een feilloos gevoel voor het tragikomische, onthult. Als studente nam ze wraak op Niall Duggan, een docent bijgenaamd De Lul die haar intimideerde. Haar middel: seks. De eerste keer nam Norah het initiatief en voelde ze zich onoverwinnelijk, de tweede keer dwong hij haar. 'Volgens mij heb ik het heel duidelijk gezegd', schrijft ze. '“Nee,” bedoel ik. (...) zoals een Iers meisje dat doet, met een verachtelijke kruiperigheid. (...) En toen zei ik niets meer en dacht ik: het gebeurt gewoon.'
Ook wat Katherine ertoe aanzette filmproducer Boyd O'Neill neer te schieten, wordt met horten en stoten blootgelegd. De man weigerde haar ooit een filmrol te geven, maar Katherine, verteerd door opgekropte woede, projecteerde op hem alle leed dat haar werd berokkend. Voor haar was hij een fantasie, zegt Norah, terwijl hij van vlees en bloed was. Beide vrouwen nemen wraak en wat levert het hen op? Niets. Maar terwijl Norah na het voorval aardt en de liefde vindt, verliest Katherine steeds meer haar verstand.
Op het eind haalt Enright de goedkope truc met de verborgen koffer boven. Een geheim dat al het voorgaande in een ander licht plaatst, wordt onthuld en de tragikomedie wordt een drama. Katherine draaide niet alleen iedereen 'als de beste een rad voor ogen' omdat ze zo'n goeie actrice was. Ze deed het vooral om zichzelf te beschermen tegen een al te gruwelijke realiteit. En uit liefde voor haar kind. Ze betaalde er de hoogste prijs voor.
De Bezige Bij, vertaald door Maaike Bijnsdorp & Lucie Schaap, 280 blz., 22,99 euro (e-boek 13,99 euro), oorspronkelijke titel: 'Actress'.
Roderik Six
i /un/03 j
Leven in de schaduw van een ster, het is geen pretje. Ook al is die ster al lang uitgedoofd, de halo blijft nagloeien. Norah groeide op als de dochter van de wereldberoemde actrice Katherine O’Dell en sleept die erfenis nog steeds met zich mee. Geen dag gaat voorbij of ze wordt herinnerd aan de schoonheid van haar moeder – ‘Je hebt haar ogen’, is een zinnetje dat zelfs bij de bakker op haar wordt afgevuurd. Nadat de zoveelste journaliste aan haar bel heeft gehangen, besluit ze, op aangeven van haar man, om dan zelf maar een biografie van haar moeder te schrijven. Daarbij heeft ze een dubbele agenda: ze wil eindelijk ook achterhalen wie haar echte vader is. Dus schuimt ze de wereld en haar archieven af in de hoop het mysterie van haar verwekker te ontrafelen.
Katherine O’Dell, in Londen geboren, presenteerde zich als een oer-Ierse grande dame, een rol die haar een paar Hollywoodfilms opleverde maar haar later ook in de problemen zou brengen. Hoe stond ze tegenover de Ierse zaak? Sympathiseerde ze met het IRA – en hoe oprecht kun je vanuit je limousine meeleven met een onderdrukt volk?
De carrière van O’Dell zou letterlijk met een knaller eindigen. Tijdens een ruzie schoot ze een producer in de voet, waarop een druk becommentarieerd proces volgde dat eindigde met een opname in een psychiatrische instelling. Bleef over: een gekwelde dochter die het verschil niet meer kent tussen mythe en werkelijkheid – nog zo’n veelgestelde vraag: ‘Hoe was ze echt?’
De Ierse schrijfster Anne Enright amuseert zich kostelijk met haar onderwerp, de rise and fall van een diva. Alle roddelbladclichés komen uitgebreid aan bod. Perikelen op filmsets, met drank overgoten feestjes, een stoet aan bekende wereldburgers, onder wie Samuel Beckett en Orson Welles, rijke minnaars die O’Dells spilzucht dempen, de zenuwinzinkingen zo eigen aan dramaqueens... Enright vinkt het allemaal netjes af. Helaas blijft het vaak bij die verplichte opsommingen en krijg je zelden een oprechte blik achter de schermen: zijn actrices echt zo hol, of slaagt Enright er niet in om haar personage van vlees te voorzien?
Actrice hinkt op twee gedachten. Wanneer Norah haar eigen leven beschrijft – de roman is opgebouwd als een brief aan haar huidige man – toont Enright haar kunde maar wanneer ze terugschakelt naar de moeder, hobbelt het boek in neutraal verder. De queeste naar een onbekende vader komt ook nooit van de grond en naarmate de pagina’s slinken, groeit je desinteresse. Nog net geen tomaten, maar dit boek mocht wat steviger op de planken zijn gezet.
**
De Bezige Bij (oorspronkelijke titel: Actress), 320 blz., € 22,99.
R.A. Wagenaar-Duursma
Na een wat moeizaam verlopen interview probeert een ervaren auteur zelf een boek te schrijven over haar overleden moeder, de beroemde Ierse actrice Katherine O’Dell. Haar uitgangspunt is de vraag wanneer een actrice zichzelf is, of een rol speelt. Enkele jaren voor haar overlijden wordt Katherine waanzinnig en schiet haar producer in zijn voet met een geladen toneelpistool, waarna ze opgenomen wordt in een inrichting. Norah, de dochter en auteur, beschrijft in een terugblik het schrijfproces van de biografie. Ze beseft niet te weten wie haar vader is, en gaat op onderzoek uit. Ze heeft nu de leeftijd waarop haar moeder stierf, en lijdt in tegenstelling tot haar moeder, een stabiel (huwelijks) leven. Maar ook zij speelt net als ieder mens soms een rol. Het is een boeiend dubbelportret geworden, waarin Norah zowel op zoek is naar zichzelf, als naar de vrouw die haar moeder was. Dit is de zevende roman van de succesvolle Ierse auteur (1962), van haar verschenen o.a. ‘De samenkomst’ (2007), waarvoor ze de Bookerprize kreeg, en ‘Het groene pad’ (2015).
Vrouwkje Tuinman
2/ei/16 m
Norah - verteller in 'Actrice' - is schrijver, maar allereerst dochter van Katherine O'Dell. Ooit de beroemdste actrice van Ierland, later vooral bekend omdat ze haar impresario in de voet schoot, in een gesticht terechtkwam, en nooit meer opkrabbelde. Maar ook voor die tijd was Katherine al heel iemand anders dan de buitenwereld dacht, of mocht weten. "In de eerste tien jaar van mijn leven gooide mijn moeder haar verleden weg en maakte ze ik weet niet hoeveel mogelijke toekomsten zoek", zegt Norah.
Schrijver Anne Enright (Dublin, 1962) acteerde zelf korte tijd alvorens te gaan schrijven, en is getrouwd met een toneelregisseur. "Elke keer als ik een roman afrond, ga ik ervan uit dat de volgende zich in de theaterwereld afspeelt", zei ze onlangs in een interview. In haar vorige boek, 'Het groene pad' uit 2015, kwam die omgeving al zijdelings aan bod. In haar nieuwe roman staat hij centraal: de levens van Katherine O'Dell en haar omgeving worden bepaald door haar verlangen om te stralen voor publiek. Ook als ze daarvoor zichzelf moet verloochenen - en haar dochter, want hoeveel liefde er ook is, hun levens vinden altijd plaats in een wereld waar werkelijkheid en acteerwerk volkomen door elkaar lopen.
Dochter Norah kiest als volwassene een lijnrecht ander bestaan. Ze heeft een stabiel gezin en schrijft ingetogen boeken waarin mensen in alle eenzaamheid 'tot inzichten' komen. Terwijl haar moeder grote gevoelens vertolkt (ook naast het podium) zijn haar personages hoogstens 'een beetje verdrietig'. Ook Norahs werkende leven is evenwichtig: er zijn altijd genoeg lezers om haar boeken te mogen blijven uitgeven.
Veel meer is er niet over haar te vertellen, lijkt het. Tot Norah voor de zoveelste keer door een journalist wordt uitgehoord over haar moeder, en het voor de zoveelste keer iemand is die een eigen agenda (in dit geval een feministische) op Katherine wil plakken. Dat maakt een heel ander verhaal los: de geschiedenis van haar moeder 'als ramp', gevuld met angst en trauma. En ook: haar geschiedenis als Engelse.
Want hoewel ze dat zorgvuldig voor Ierland verborgen houdt, is Katherine O'Dell geboren en getogen in Londen. Haar rode lokken zijn een contractuele eis, haar accent aangeleerd, haar groene jurken een extra onderstreping van hoe ze door haar productiemaatschappij gebrand wordt: de vurige, dappere maar melancholieke Ierse oervrouw. Katherine vindt het allemaal prima, want wilde als kind van twee acterende ouders al niets anders dan verdwijnen in een personage, met applaus als beloning.
In haar succesjaren wordt Katherine over de hele wereld gecast als prototypische Ierse, gaat ze akkoord met een showhuwelijk met een homoseksuele, maar precies in het plaatje passende acteur, en krijgt ze tussen de bedrijven door een dochter - al weet niemand van wie. Wanneer ze niet langer door kan gaan voor een meisje van 25, begint haar carrière te tanen. Een ongewenste werkelijkheid haalt Katherine's zorgvuldig gecreëerde mythe in.
Meer nog dan in 'Het groene pad' springen in 'Actrice' Enrights beeldende, vaak genadeloze beschrijvingen van het dagelijks leven in het oog. Ze schetst hoe Norah opgroeit te midden van meubilair, attributen uit decors, 'waardoor je altijd een rol speelde, alleen wist je nooit precies welke'. Waar moeder hetzij afwezig is, want ergens aan het optreden, hetzij zit te roken en drinken, al dan niet met een 'wisselende stoet dikke, drinkende mannen, allen goed gezelschap, sommigen beroemd'. "Ze dronken tot hun ogen stijf stonden van de drank - een beetje als drilpudding - en ze blind werden voor al hun onmogelijkheden." Niet dat iemand ze de ogen opent. Het is ruim voor het #MeTootijdperk en Katherine heeft de eventuele kansen die deze producers en scenarioschrijvers bieden dringend nodig. En ook Norah vindt als tiener, dwars door haar walging heen, de machtige mannen in hun huis maar wat interessant. Niet het minst door het effect dat ze op sommigen van hen lijkt te hebben: ze zien haar.
'Actrice' is deels, net als eerder Anne Enrights Man Booker Prizewinnende 'De samenkomst', een roman over niet met en niet zonder elkaar kunnen. Van moeder en kind. Van geliefden, van dader en slachtoffer, van Ieren van verschillende gezindtes. Net als in eerdere boeken van Enright speelt op de achtergrond de burgeroorlog. Een heel ander Ierland dan actrice Kathleen in haar films of later in vrij vernederende reclamespots moet 'verkopen'. Geen groene weides, maar grauwe steden. "Zoals iedereen je zal vertellen stonk het in Dublin begin jaren zeventig als op de bovenetage van de bus op een natte ochtend."
Norah vertelt haar verhaal uiteindelijk niet aan de journaliste die zo graag alles wil weten, maar aan een 'jij', haar echtgenoot, die eigenlijk nergens om vraagt. Dat is een intrigerende zet van Enright. In hoeverre valt Norah zelf, zeker ook als schrijver, eigenlijk samen met de persoon die ze aan de buitenwereld presenteert? Of met de persoon die haar man in haar ziet? Waaruit bestaan precies hun liefde en verbintenis? Welk van de vele gezichten die híj door de tijd heen heeft gehad, is de 'echte'?
"Ze heeft haar jeugd herschreven en is de kladversie kwijt", zegt Norah over haar moeder. Door die te reconstrueren, geeft ze vorm aan haar eigen geschiedenis. En de gaten daarin. Want ook Norahs verhaal is, dat maakt 'Actrice' wel duidelijk, voor een deel fictie. Uiteindelijk werkt iedereen de werkelijkheid om tot een versie die voor hem of haar acceptabel is, lijkt Enright te willen zeggen. Dat doet ze meeslepend en vol compassie.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.