Saturnin
Jakub Małecki
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Uitgeleend
|
Em. Querido's Uitgeverij, 2020 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : MALE |
Karen Billiet
rt/aa/13 m
Ooit was Elena Ferrante ook maar een nobele onbekende. Niets wees erop dat ze met haar reeks Napolitaanse romans een wereldwijde sensatie zou ontketenen. De vier boeken draaiden slechts om de alledaagse lotgevallen van doodeenvoudige mensen in een volkswijk van Napels. Geen grote analyses, geen openlijke taalijver, geen moeilijkdoenerij. En toch legden de boeken de essentie van een leven op die plek, in die tijd bloot.
Hetzelfde kan gezegd worden over de pas vertaalde roman Roest van de Poolse schrijver Jakub Malecki (37). Het is zijn derde boek, en het eerste dat we in het Nederlands kunnen lezen. Enkele jaren geleden gaf hij zijn baan in een bank op om zich voltijds aan het schrijven te wijden. Dat bleek een goede gok, want ondertussen wordt hij in eigen land beschouwd als de nieuwe literaire grootheid.
Onze-Lieve-Heer
Roest begint in 2002. Twee jongens spelen zoals vaak langs de spoorlijn. Ze leggen munten op de rails, zodat die door de voorbijrazende treinen in wonderlijke vormen getransformeerd worden. Maar wanneer de zevenjarige Szymek thuiskomt, blijken zijn beide ouders overleden te zijn in een auto-ongeval. 'Onze Lieve Heer heeft hen tot zich genomen', troost een tante vol goede bedoelingen. Weet zij veel dat Szymek vanaf dan elke avond Onze-Lieve-Heer om het huis voelt sluipen, klaar om nu ook het speelgoed en de stripverhalen mee te nemen.
Vanuit de stad komt Szymek terecht bij zijn grootmoeder Tosia in het plattelandsdorpje Chojny. Daar maakt hij niet alleen kennis met de konijnen en kwartels die uitentreuren gevoederd moeten worden, maar ook met de zonderlinge dorpsbewoners.
Met elk hoofdstuk verspringt de tijd. Szymek gaat voor het eerst naar school, krijgt er af te rekenen met pestkoppen, ziet de vriendschap met zijn buurjongen Budzik transformeren in een vete, wordt verliefd op het buurmeisje Wera, verkwanselt een studie en belandt uiteindelijk in een nutteloos baantje op een postkantoor.
Het leven zoals het nu eenmaal is? Of zit er meer achter het heden? Na elk hoofdstuk over Szymek draait Malecki de klok een paar decennia terug. Zo zien we parallel met Szymek ook de generaties voor hem opgroeien. Die sprongen naar het verleden maken duidelijk dat al die scheefgegroeide volwassenen in het dorp ooit normale mensen waren. Er is een reden waarom kruidenierster Julka hardnekkig weigert roodharige mannen te bedienen, of waarom oom Michal al jaren onafgebroken hetzelfde boek leest.
Daarbovenop is iedereen doortrokken van de Tweede Wereldoorlog. Oma Tosia zag op haar eerste schooldag een schuur vol mensen uitbranden. Haar geliefde Karol ontdekte per toeval hoe de Duitsers een massamoord aanrichtten in het bos. Het hele dorp rook de zoet-wrange geur van wat zich daar afspeelde, maar raakte uiteindelijk ook aan het ergste gewoon. Wanneer Tosia later op haar leven terugblikt, kan ze alleen maar vaststellen dat het saai was en steeds sneller voorbij ging.
Existentiële vragen
Wat geeft de ene generatie door aan de volgende? Zijn het de kwetsuren waarover nooit gesproken wordt? Het talent om kansen te laten liggen? Hoezeer de jongeren zich ook proberen te ontworstelen, het dorp haalt hen altijd weer in. Met het verleden is het zoals met de populier op het erf van buurman Budzikiewicz: de boom wordt gekoesterd omdat hij maar liefst vijf generaties van de familie heeft meegemaakt, maar in al die jaren is hij ook zo groot en zwaar geworden dat hij het huis met al zijn bewoners dreigt te verpletteren.
Malecki schrijft helder, subtiel en met gevoel voor humor. Het verhaal loopt als een trein. Achter die ogenschijnlijke eenvoud schuilen existentiële vragen en een pijnlijk stuk Europese geschiedenis. Dit is literatuur in zijn puurste vorm. Roest verdient een stormloop op de boekhandel.
Vertaald door Karol Lesman, Querido, 288 blz., 20 € (e-boek 13,99 €). Oorspronkelijke titel: 'Rdza'.
Erwin van Klinken
Uit het Pools vertaalde filmische ontwikkelingsroman, waarin de verweven levens van verschillende generaties op een intrigerende en indringende manier samenkomen. Een oma, Toska, en een kleinzoon, Szymek, wier levens nauw verbonden zijn, worden gevolgd in verschillende stadia van hun levens. Het ene moment schrijft de alwetende verteller over de oma in haar jeugdige jaren, het andere moment zie je haar als oma. Het boek springt van heden naar een ver verleden en naar een recenter verleden, steeds tussen 1939 en 2016. De verbeeldingskracht van de roman is groot, de auteur geeft treffend de trauma’s van de hoofdpersonen weer en hoe deze als roest op hun ziel nooit verwerkt worden. Centraal in de roman staat het verlies van iemand of iets dat dierbaar is en de trauma’s die generaties lang hun nawerking hebben. Het is het negende boek van de auteur (1982). De nadruk in al zijn boeken ligt op het platteland van Polen, waar de afschuwelijke geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog en de communistische overheersing en het inklappen daarvan een grote impact hebben gehad, ook op jongere generaties. Verhaallijnen gaan in elkaar over.
Gerdien Verschoor
rt/aa/07 m
Als een roman begint met twee jongetjes die muntjes op de treinrails leggen en een wedstrijd doen wiens zloties in de mooiste vormen onder de wielen van de trein vandaan zullen springen, dan kun je het al bijna raden. Die plek, die trein, die rails gaan een cruciale rol spelen in het leven van de vrienden. Maar op die warme zomerdag in 2002, 'de dag waarop alles een einde nam', heeft de zevenjarige Szymek daar nog geen idee van. Het is de dag waarop hij zijn ouders zal verliezen en in het huis van zijn oma, Tośka, aan een nieuw leven moet beginnen. Vanaf dat moment ontvouwt zich een sprookjesachtige roman, in een prachtige stijl geschreven en mooi vertaald, waarin we twee met elkaar verstrengelde levens volgen: dat van Szymek, die in het boek opgroeit tot volwassen man, en dat van Tośka, met wie we terugkeren naar haar verleden.
'Roest' is de negende roman van Jakub Malecki (1982). Hij groeide op in Kolo, een stad in het centrum van Polen. In zijn vaderland wordt hij gezien als een vertegenwoordiger van de 'plattelandsliteratuur', waarbinnen je ook een auteur als de in Nederland veelgelezen Wieslaw Myśliwski zou kunnen plaatsen. Boeken die zich in afgelegen dorpen en in pastorale landschappen afspelen met altijd die verschrikkelijke Poolse geschiedenis op de achtergrond. 'Ik ben nooit in de grote geschiedenis geïnteresseerd geweest', zegt Malecki in een interview, 'behalve als het door het raam van een huis op het platteland naar binnen komt'. Ook in deze roman pulseert de geschiedenis voortdurend op de achtergrond: natuurlijk de oorlog, vooral de oorlog, maar ook de dancings, de augurken en de Fiatjes 126 uit de communistische tijd, en de strips, de hypermarkets en de grote Warschause popconcerten uit Szymeks kindertijd.
Szymek is aan het begin van het boek nog te jong om zich van de grote geschiedenis bewust te zijn. Nadat hij op de begrafenis van zijn ouders heeft gehoord dat Onze Lieve Heer ze heeft meegenomen, verbergt hij zijn speelgoed in de wasmachine en bindt hij zijn been vast aan de verwarming om te voorkomen dat Onze Lieve Heer ook zijn speelgoed of hemzelf zal meenemen. Tośka laat hem begaan. Ook zij, de oma die twee vingers mist, draagt haar trauma's met zich mee en heeft manieren bedacht om zich veilig te wanen. Het pistool dat ze in een koekblik bewaart en waarmee ze Onze Lieve Heer dood kan schieten, is er daar maar een van.
In haar leven is de oorlog nog volop aanwezig. Kan haar levensgeschiedenis haar kleinzoon behoeden voor zijn eigen fouten? Misschien wel, maar als hij op schoolreisje gaat naar Chelmno, 'het saaiste schoolreisje van alle schoolreisjes', kan ze hem niet duidelijk maken waarom ze hem dat wil verbieden. Hoe zou ze hem ook kunnen vertellen over de misselijkmakende geur van de Joden die daar verbrand werden? Hoe zou ze met hem moeten delen dat Karol, haar grote liefde en Szymeks grootvader, die de moord op de Joden vanuit de struiken heeft liggen observeren, uiteindelijk niet heeft kunnen leven met de aanblik van wat hij gezien heeft?
Szymek groeit op, wordt verliefd, krijgt een baan, een kind is op komst. En toch wordt zijn leven en dat van Tośka en het leven van alle anderen in deze roman getekend door verlies: verlies van ouders, van vingers, je naam, je bruidegom, je stem.
'Het bezitten van de hele wereld voor zichzelf leek hem iets buitengewoons', laat Malecki een van zijn personages denken. Maar dat is nu juist onmogelijk. Niets is van jezelf, alles wordt van generatie op generatie overgedragen, een spoorlijn die door alle levens loopt. Met treinen die gedeporteerde Polen vervoeren, kinderen met zich meenemen, geliefden uit het verleden laten terugkomen, muntjes platrijden, scharnieren tot vlinders omtoveren. Het verleden is als roest dat aan je vingers blijft kleven als je het eenmaal hebt aangeraakt: dat is de onontkoombare boodschap van deze filmische roman.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.