Een honger
Jamal Ouariachi
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Em. Querido's Uitgeverij BV, 2022 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : OUAR |
Maria Vlaar
rt/aa/12 m
'Een boek tegen de woke-beweging.' Zo werd de nieuwe roman van Jamal Ouariachi (43) in een Nederlandse talkshow aangekondigd. De schrijver droeg in keurige bewoordingen een voor televisie té genuanceerde mening over 'woke' uit, maar zoveel zei hij dan toch wel over zijn roman: hij hoopt dat de lezer emotioneel geraakt wordt.
Om meteen de koe bij de horens te vatten: het is geen boek tegen de woke-beweging. De hoofdpersoon is een schrijver van bijna veertig met zoveel overeenkomsten met Ouariachi, dat je geneigd bent ze als een en dezelfde te zien, een valkuil om te vermijden. Hij heeft wat succesjes met zijn romans gehad, een krantencolumn - Ouariachi heeft een column in Trouw - en beleeft nu zijn eerste levenscrisis. Met zijn vriendin en hun tweejarige peuter is hij zijn geboortestad Amsterdam ontvlucht vanwege de onbetaalbare huizenprijzen. In Haarlem kopen ze een huis met drie etages en verwaarloosde tuin dat Villa-Kakelbont-achtige verlangens in hen oproept. Er komt een hypotheek en in het kielzog daarvan de belastingdienst en andere schuldeisers. De schrijver blijkt de facto failliet, maar houdt dat voor zijn vrouw, lerares en kostwinner van het gezin, verborgen. Kortom: het romantische beeld van de in zijn souterrain opgesloten, rokende en drinkende schrijver die werkt aan de Grote Roman Die Maar Niet Vlot, terwijl alles om hem heen in elkaar stort en hij zich als een groot kind gedraagt.
Zo'n man heeft eigenlijk maar één wapen in de aanslag, dat van de ironie. Hij slaat woedend om zich heen door van iedereen een karikatuur te maken; zo zijn alle mensen in het stadje lelijk (en in Amsterdam iedereen mooi) en dragen ze de verkeerde kleren. Alles is er gruwelijk en vreselijk; de schrijver doet alsof hij op de Noordpool is beland.
deftig rechts
In het eerste deel van Herfstdraad komt hij in het vizier van 'Het Kruispunt', een buurtbeweging die probeert wokeness te bevorderen en mensen aware te maken. Alle thema's komen aan bod: van seksisme en witte superioriteitsgevoelens tot 'foute schrijvers' (Philip Roth), de Zwarte Piet-discussie en 'mensen van kleur' naar wie niet geluisterd wordt. De schrijver luistert niet ook naar de noodkreten van zijn geliefde, waardoor die uiteindelijk niks anders kan doen dan hun dochter onder de arm nemen en de deur achter zich dicht trekken. Hij draait zich vast in zijn ergernis over de woke-beweging terwijl de wond eigenlijk particulier is: hij is ontslagen als columnist omdat de krant een zwarte vrouw aan het woord wilde laten.
In deel twee van de roman komt de schrijver onder invloed van 'Deftig Rechts', een groepje witte mannen op leeftijd met geld. Ook daar worden alle thema's in opeenvolgende bijeenkomsten afgevinkt, van vrouwenhaat en vreemdelingenhaat tot geflirt met neonazi's, wapens en geweld. Alleen corona blijft onbesproken. Misschien komt het niet goed uit voor de roman dat links en rechts elkaar daar juist als wappies treffen? Ter geruststelling: uiteindelijk is het in Herfstdraad uiterst rechts dat werkelijk gevaarlijk is, en niet de 'linkse' wokies.
Maatschappijkritiek is eigenlijk niet te vinden in Herfstdraad; de schrijver heeft geen principes en zijn meningen gaan nooit over de wereld maar alleen over de schrijverij: 'Mijn leven is zo'n repetitieve kutroman van Knausgård geworden.' Ouariachi is aanbeland in de eindfase van de postmoderniteit, waarin niets er meer toe doet. Alles kan belachelijk gemaakt worden, niets is geldig. De rol van de schrijver (Ouariachi en niet zijn wezenloze hoofdpersoon) is olie gooien op het vuur dat hij verafschuwt en dat hem verslindt.
Ergens tussen de vaak geestig geëxposeerde extremen van woke links en uiterst rechts bevindt zich de hoofdpersoon, daar waar de lezer emotioneel geraakt zou moeten worden. Helaas is die door alle ironie en zelfmedelijden al murw geslagen en op zijn hoede. De schrijver zelf laat wél graag een traan, over Amsterdam, over zijn dochtertje en over de dood van Atze, een vriend van zijn ouders, die een aardappelkraam op de markt hebben. Al bij de verwekking van het dochtertje Salina op het Italiaanse eiland waarnaar ze vernoemd is, vloeien de clichés: 'De eindeloze nachten, nog zo ononderbroken. Het was onversneden gelukzaligheid.' Bij het afscheid van Atze voelt hij 'een onzichtbare vuist om mijn keel, tranen' en 'verbijstering dat de dood zo onverbiddelijk was', en komt er 'troost uit de keuken' in de vorm van koffie. De schrijver neemt dus ook hier zijn lezers compleet in de maling. Humor kan veel redden en ik schoot ook geregeld in de lach; floep, daar verdwijnt de kans op ontroering weer. Literatuur die niets meer betekent: dat kan toch niet het einddoel zijn van een schrijver die zoveel wil betekenen?
Querido, 448 blz., 23,99 € (e-boek 13,99 €).
Lotte Jensen
rt/aa/19 m
In Herfstdraad, de nieuwe roman van Jamal Ouariachi, ondergaat de hoofdpersoon op zeker moment een 'boekenkastdiagnose'. De workshopleider Ebissé constateert dat zijn boekenbezit het typische universum van de witte man weerspiegelt: Philip Roth, John Updike, Norman Mailer, Vladimir Nabokov en maar liefst vier planken Willem Frederik Hermans en Gerard Reve! Het nostalgische terugverlangen naar 'ons' Indië van Hella Haasse en het antisemitisme van Kellendonk zijn al even verwerpelijk. Ook de kinderliteratuur moet het ontgelden: de workshopleider vraagt zich ontsteld af wat een zwart kind ervaart bij het lezen van Pluk van de Petteflet en Jip en Janneke. Als alternatief wijst ze Filola wil een krokodil aan, waarin de olijke Filola geen meisjesdingen wil maar een krokodil. Ze heeft bovendien twee moeders. Ideale intersectionele lectuur: 'de hele wereld in één grote omhelzing van etniciteit, religie, genderidentiteit en seksuele voorkeur'.
Ouariachi trekt in Herfstdraad alles uit de kast om de uitwassen van het wokisme, de overgevoelige alertheid op discriminatie van minderheden, te hekelen. De ik-verteller weidt met smaak uit over zijn verhuizing van het centrum van Amsterdam naar een betonwijk op dertien minuten treinen van de hoofdstad. Doodongelukkig is hij daar met zijn Marokkaanse vrouw en hun peuterdochter. Het schrijven wil maar niet lukken in dit helleoord.
Hij bezoekt er bijeenkomsten van Het Kruispunt, een buurtvereniging die diversiteit en inclusiviteit predikt. Via zijn buurman maakt hij kennis met Deftig Rechts, waar hij wegens geldgebrek schrijfklussen voor verricht. Maar wat aanvankelijk een prettige uitlaatklep voor zijn frustraties lijkt, blijkt al snel een griezelige white supremacy-club, die geweld tegen immigranten niet schuwt. De onvermijdelijke scheiding en terugkeer naar Amsterdam brengen uiteindelijk verlichting. En jawel, hij krijgt een veel jongere vriendin, die hem weer man doet voelen.
De soepel geschreven roman van Ouariachi beweegt zich tussen satire en realisme. Het is niet moeilijk om in Het Kruispunt en Deftig Rechts activisten aan beide zijden van het politieke spectrum te herkennen. Daar ligt meteen het spanningsveld: als realistische vertelling van een ongelukkige veertiger, die steeds verder wegzakt in een moeras van echtelijk geruzie, overmatig drankgebruik en belastingschulden, overtuigt deze roman.
De ik-verteller spaart zichzelf niet: hij meet zijn onvermogen om zijn relationele en financiële problemen aan te pakken breed uit. Hij gaat zo op in zijn eigen kleine zieleleed, dat je hem als lezer maar wat graag een schop onder de kont zou willen geven. Zijn zelfmedelijden kent geen grenzen en dat levert treffende passages op, zoals deze: 'De koffie is lauw geworden. In de gootsteen ermee, ik vul een nieuwe filter met koffie. Mijn leven is zo'n repetitieve kutroman van Knausgård geworden.' De echte powervrouw is de Marokkaanse echtgenote, die deze lethargische slapjanus terecht verlaat.
Maar als satire op het wokisme en het rechts-nationalisme komt de roman minder goed uit de verf. Hoe vermakelijk sommige scènes ook zijn, het ligt er gewoonweg te dik bovenop: de personages en het decor waarin zij zich bewegen zijn wel heel eendimensionaal. De eenzijdige focus op Amsterdam, de karakterisering van het ellendige leven in de buitenring (nog steeds op een steenworp afstand van de grote stad!) en de armlastige schrijver die opfleurt als een jongere vrouw hem ziet staan, het zijn te veel clichés bij elkaar.
Bovendien is het lastig om onderscheid te maken tussen de ik-verteller en de auteur, die wel erg veel op elkaar lijken: beiden zijn schrijver, begin veertig en sterk gekant tegen hokjesdenken. Ouariachi's uitgesproken tweets en columns in Trouw zijn herkenbaar in de plot van het boek. Op Twitter lezen we dat Ouariachi kaartjes voor zijn favoriete band The Cure heeft bemachtigd, in de roman gaat de ik-verteller naar een concert van de Britse band. In Trouw schrijft Ouariachi dat links moet breken met de waanzin van woke, in Herfstdraad voert hij een kruispuntiaanse boekenrazzia ten tonele.
Ouariachi levert intussen wel rake kritiek op de heilloze missie van wokeactivisten om overal morele zuiverheid te willen nastreven. Neem de passage over taal en huidskleur, waarbij iedere poging van de ik-verteller om nuances tussen 'wit' en 'zwart' aan te brengen door de Kruispunt-denkers gefileerd wordt. Welk woord je ook gebruikt, cappuccinokleurig of chocoladebruin, je zult van kolonialisme beticht worden. De ik-verteller besluit dan ook een verfcodesysteem te hanteren om ieder risico op stereotypering te vermijden: Obama-bruine huid is dan 0,39,59,25.
Intussen krijgt Deftig Rechts ook flinke vegen uit de pen. Hoezeer de ik-verteller zich ook opwindt over de 'Robespierres van de Diversiteit en Inclusie', deze rabiate, sigaren rokende herenclub ontpopt zich al snel als een extremistische groep. Hun huisbijbel is Het avondland van de Identiteit, geschreven door 'die lijpe Luuk Sidonia' (lees: Sid Lukassen).
Gelukkig wordt de soep op de meeste plaatsen niet zo heet gegeten als deze door Ouariachi wordt opgediend - zeker niet buiten de kleine Amsterdamse bubbel. Haasse, Kellendonk en Hermans mogen nog steeds overal gelezen worden, alleen de blik op die literatuur verandert onder invloed van de tijdgeest. Daar is niks mee. Want laten we wel wezen: gender studies, black studies, cultural studies en kritische analyse van stereotiepe representaties hebben de blik op literatuur ook verrijkt. Menige leeslijst op de middelbare school of universiteit is er frisser, diverser en spannender op geworden.
Toch mag Oauriachi als het aan mij ligt met onmiddellijke ingang op de leeslijst voor de studie Nederlands worden gezet. Ter voorbereiding moet iedere student een boekenkastdiagnose uitvoeren. Dat gaat heerlijke discussies opleveren.
★★★☆☆
Querido; 448 pagina's; € 23,99.
Job Kramer
ru/eb/22 f
*****
In 2019 zei Jamal Ouariachi over discussies op sociale media in een interview: ‘Als je iets over het racismedebat zegt, krijg je vanuit twee hoeken, rechts en links, de standaardreacties, zonder dat mensen proberen te lezen of je misschien hebt geprobeerd iets genuanceerds te zeggen.’ Het had zomaar een klacht kunnen zijn van de hoofdpersoon uit zijn nieuwste roman ‘Herfstdraad’. Dat is niet zo gek, want die hoofdpersoon lijkt sterk op Ouariachi zelf: een redelijk succesvolle schrijver en columnist uit Amsterdam, 40 jaar, bruine krullen, brilletje, met een voorliefde voor de jarentachtigband The Cure. Ook in zijn opvattingen doet de ik-figuur denken aan zijn schepper, die in zijn columns in Trouw geregeld zijn ongenoegen uit over ongewenste uitwassen aan beide zijden van het identiteitsdenken. Er zijn ook verschillen tussen fictie en werkelijkheid. Zo heeft Ouariachi zijn eigen multiculturele achtergrond (Nederlandse moeder, Marokkaanse vader) verdeeld over twee karakters: de hoofdpersoon is de zoon van een oer-Hollandse aardappelverkoper, zijn vrouw Liek is geboren uit Marokkaanse ouders. Met die literaire truc schept Ouariachi een arena waarbinnen het theoretische gevecht in de praktijk kan worden uitgevochten. Het stel is net verhuisd naar een randgemeente van Amsterdam en komt terecht bij een buurtvereniging waar het wokisme met luide
stem gepredikt wordt. Terwijl Liek opbloeit binnen dat schijnbaar verdraagzame klimaat, stoort haar echtgenoot zich aan de verhulde agressie waarmee hij, als witte cisman en heteroseksueel, aan de kant wordt gezet. Zijn geliefde vindt in Het Kruispunt een gezellige discussieclub met gelijkgestemden en mediterraanse hapjes, maar de schrijver ziet een splijtzwam in hun toch al in zwaar weer verkerende relatie. En waar we ons kunnen verplaatsen in de Marokkaans-Nederlandse vrouw die haar achtergrond steeds meer op de voorgrond wil plaatsen – waarom vernederlandst hij haar naam eigenlijk tot Liek, terwijl ze Malieka heet? – begrijpen we aanvankelijk
AURÉLIE GEURTS
ook maar al te goed dat haar Nederlandse man steeds meer de hakken in het zand zet. De hoofdpersoon mag dan het idee hebben in een kaf kaëske angstdroom terecht te zijn gekomen, als lezer zou je hem na tweehonderd pagina’s wel het liefst een paar klappen verkopen. De titel van het boek is niet voor niets ontleend aan het Bijbelboek Job (‘Herfst draad – daarop verlaat hij zich, een huis van spinrag is zijn toevlucht. Als hij er schuilt, houdt het niet stand. Grijpt hij het vast, dan stort het in’), maar de man roept het onheil vooral over zichzelf af, daarbij voortdurend klagend over de splinter in andermans oog. We moe ten gelaten toezien hoe hij zijn huwelijk naar de filistij nen helpt, een rook en drankverslaving ontwikkelt en zijn carrière structureel ondermijnt. Tot overmaat van ramp probeert de kneus onder een belastingschuld uit te komen door zich aan te sluiten bij een groep rijke neonazi’s, met alle gevolgen van dien. Het is de thematiek van Michel Houellebecq in het jasje van Charlie Chaplin, en dat is behoorlijk verma kelijk om te lezen. Hopelijk wilde Ouariachi met deze roman geen diepgravende analyse van de proble men van ons tijdsgewricht schrijven, want daarvoor zijn de ideeën te mager en de personages te karika turaal. Wel geslaagd is ‘Herfstdraad’ als karakter studie van een totale antiheld die de complexiteit van het maatschappelijke discours niet meer aankan en zichzelf daardoor te gronde richt. Al komt het uitein delijk toch nog goed: in de epiloog besluit de gelou terde schrijver dat hij linksextremisten stom vindt, en rechtsextremisten nog stommer. Op een zonnig Amsterdams terras neemt hij een slok van zijn Duvel: ‘Hou op, man, ik ben blij dat ik die hele mislukte pol derthriller achter de rug heb.’
Marnix Verplancke
rt/aa/16 m
Samen met zijn geliefde Liek en hun dochtertje Salina is de verteller van Jamal Ouariachi’s Herfstdraad naar een voorstadje van Amsterdam verhuisd, op een goeie dertien minuten treinen van het Centraal Station. Ze kochten er een mooi huis, met een tuin, een serre en een souterrain waar hij zijn boeken kan schrijven, gelegen in een rustige straat met bomen. De zevende hemel dus, tot er wordt aangebeld en Monique Sluiter van de belastingdienst voor de deur staat. ‘Haar gezichtshuid heeft de lijkgele kleur van een gepelde knoflookteen’, schrijft Ouariachi, en ze heeft een aanslagbiljet van 20.000 euro in de hand.
Zij is trouwens lang niet de enige die aan de bel komt hangen. De dag nadien is het de beurt aan Nozizwe, die vraagt waarom Liek en hij niet naar de tweewekelijkse bijeenkomst van Het Kruispunt zijn geweest, het buurtcomité dat zich inzet voor intersectionaliteit. Het blijkt een woke gezelschap dat de boeken van de verteller, die trouwens verdacht veel op Ouariachi zelf lijkt, maar niets vindt. Geschreven door de witte bevoorrechte man voor de bevoorrechte witte man oordeelt Nozizwe. Van de weeromstuit gaat de verteller op uitnodiging van zijn buurman, een gepensioneerde geschiedenisdocent met de complete Library of America in de kast, mee naar een bijeenkomst van Deftig Rechts. Een heel andere club blijkt dat te zijn, die opkomt voor mannelijkheid en traditionele waarden, maar ook naar het nazisme zweemt.
Ouariachi, die eerder wist te imponeren met Vertedering en Een honger , bewijst in zijn nieuwe roman een meester van de maatschappelijke satire te zijn. De twintig pagina’s beslaande scène waarin de verteller een interview ondergaat voor het publiek van Het Kruispunt is gewoonweg grandioos. Hoe het woke gedachtegoed – samen met die schuld van 20.000 euro – als een voorhamer op de relatie van Liek en de verteller terechtkomt, is al minder grappig en hoe die uiteindelijk meegesleurd dreigt te worden in de misdaad is ronduit tragisch. Om maar te zeggen dat Ouariachi meerdere registers meester is en uiteindelijk op zoek gaat naar wat het gekissebis overstijgt: vriendschap, verdriet, eenzaamheid en ten slotte de dood, die grote gelijkmaker. Zeker nadat een familievriend van de verteller gestorven is, krijgt de roman een meer afstandelijk en contemplatiever aura, waarbij de grote woorden moeten wijken voor de kleine liefde.
****
Querido, 447 blz., € 23,99.
Redactie
Een maatschappijkritische roman over extreme politieke uitersten, die bij nadere beschouwing verdacht veel op elkaar lijken. Een schrijver verhuist met zijn gezin naar een buurt waar Het Kruispunt opereert, een stichting met een antiracistisch oogmerk. Al snel begint de identiteitspolitiek van Het Kruispunt de schrijver te benauwen, terwijl zijn vrouw, van Marokkaanse afkomst, juist in de ban raakt van hun programma. De spanningen lopen op, en uiteindelijk belandt de schrijver in de armen van Deftig Rechts, een conservatief-nationalistisch genootschap van schijnbare vrijdenkers. Maar ook hier krijgt extremisme al snel de overhand.'Herfstdraad’ is in een vermakelijke literaire stijl vanuit de ik-figuur geschreven. Het boek zal voornamelijk literaire lezers aanspreken.Jamal Ouariachi (1978) is een Nederlandse schrijver en columnist. Zijn werk won meerdere literaire prijzen, zoals de BNG Nieuwe Literatuurprijs en de European Union Prize for Literature.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.