Milkman
Anna Burns
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Uitgeleend
|
Prometheus, 2019 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : BURN |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Prometheus, 2019 |
VOLWASSENEN : ROMANS : BURN |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Prometheus, 2019 |
VOLWASSENEN : ROMANS : BURN |
Marnix Verplancke
rt/aa/23 m
Een meisje van achttien wordt om de haverklap lastiggevallen door een drieëntwintig jaar oudere man. Hij is getrouwd, maar dat lijkt hem niet te deren. Hij wil duidelijk meer van haar. En dat wordt opgemerkt. Hoezeer het meisje hem ook probeert te negeren, toch komt de geruchtenmolen op gang, dat ze iets heeft met die man, dat ze gevallen is voor de melkboer.
Dit is het eenvoudige uitgangspunt van Anna Burns' meermaals bekroonde roman Melkboer. Niet zo opzienbarend, ware het niet dat Burns haar boek laat spelen in het Belfast van eind jaren 1970, toen de Troubles een hoogtepunt bereikten en katholieken en protestanten met getrokken wapens tegenover elkaar stonden. Niet dat Burns dit ooit echt expliciet vermeldt. Noord-Ierland, de Troubles, katholieken, protestanten noch enig jaartal worden genoemd in het boek. Er wordt alleen heel veel gesuggereerd. Dat het eind jaren 1970 moet zijn, kun je bijvoorbeeld afleiden uit het feit dat de film Alien in de bioscoop speelt.
Middelstezus, wordt het meisje van achttien genoemd. Net zoals alle andere personages heeft ze geen naam. Er lopen ook een tweedezus en een derdezwager rond in het boek, net als die melkboer dus, die natuurlijk geen echte melkboer is, maar een IRA-terrorist met een paar belangrijke moorden op zijn palmares. Een naam hebben is gevaarlijk in een sektarische gemeenschap, want voor je het weet heb je de verkeerde naam, en dan ben je misschien wel een van hen en niet langer een van ons. En dat is gevaarlijk, zeker voor een vrouw die haar plaats moet kennen in een maatschappij die beheerst wordt door mannelijke agressie.
Niets is onschuldig of vanzelfsprekend in Melkboer. De hele wereld wordt erin gedefineerd aan de hand van de onzichtbare scheidslijn die iedere straat in twee verdeelt. Daar aan de overkant eten ze hun boter en drinken ze hun thee en wij de onze. Het is een wereld waarin of je wel of niet de 'h' uitspreekt bepaalt aan welke kant je staat. Middelstezus houdt niet zo van de twintigste eeuw, schrijft Burns, maar wel van negentiende-eeuwse romans waarin mensen nog wel een naam hadden. Ze leest ze de hele tijd, zelfs wanneer ze over straat wandelt, en dat maakt haar natuurlijk nog eens extra verdacht.
Melkboer had een niet te pruimen zware en claustrofobische roman kunnen zijn, mocht Burns niet over een messcherp gevoel voor zwarte humor beschikken. Grandioos is bijvoorbeeld de scène waarin middelstezus op bezoek gaat bij soortvanverkering, zoals haar lief heet. In het midden van de woonkamer ligt een stuk van een oude auto, wat op zich niet zo verwonderlijk is aangezien de jongen in een garage werkt en om de haverklap onderdelen meebrengt naar huis. Maar dit is een speciaal stuk, een supercompressor uit een legendarische Bentley Blower. De auto was een wrak toen hij in de garage werd geponeerd en daarom werd besloten hem uit elkaar te halen en de belangrijkste onderdelen te verloten onder het personeel. Wanneer soortvanverkering dit vol trots vertelt aan zijn makkers, merkt een van hen op dat er steevast een Britse vlag op zo'n Blower stond. Stel je voor dat jij het stuk met die vlag geloot had, voegt hij er nog aan toe, waarop iedereen bedrukt afdruipt.
Toen Anna Burns de Booker Prize kreeg, zei juryvoorzitter Kwame Anthony Appiah dat Melkboer lezen een uitdaging is, "als het beklimmen van een berg, maar zodra je op de top staat is het uitzicht fantastisch." Het is inderdaad geen pageturner, maar Appiah overdreef toch wat. Het is even wennen, maar zodra je je overgegeven hebt aan de intense atmosfeer van Melkboer en je het eigenzinnige taalgebruik gewend bent, beleef je een unieke leeservaring. Taal is trouwens heel belangrijk in dit boek, wat ook de reden is waarom we iedereen die het Engels machtig genoeg is zouden aanraden het originele Milkman te lezen; dat swingt gewoon stukken meer dan Melkboer. Niet dat de vertalers gefaald hebben, maar deze roman is gewoon zo taalspecifiek dat hij onmogelijk perfect vertaald kan worden. In dat opzicht heeft hij iets van het werk van Samuel Beckett. En er zijn wel meer gelijkenissen tussen Burns en Beckett trouwens. Ook hij plaatste zijn personages bijvoorbeeld steevast in een chaotische en absurde wereld waaruit zij dan hun weg moesten zoeken. Of zoals iemand in Melkboer het zegt: 'Fuck it, ik ben hier weg', waarna hij naar het Midden-Oosten vertrekt voor een beetje rust, zon en ruimte.
Prometheus, 368 p., 19,99 euro. Vertaald door Natasha Gerson en Roland Fagel.
Naar gegevens van Hella Kuipers
Een vrouw vertelt over een episode in haar leven toen ze als achttienjarige beticht werd van het hebben van een verhouding met de veel oudere melkboer. Dit speelde zich af in een dystopische stad waarvan de naam niet genoemd wordt. Ook de personages hebben geen naam. De hoofdpersoon is middelstezus, anderen worden aangeduid als derdezwager, misschienmijnmeisje, soortvanverkering. Hoewel het duidelijk gaat over Belfast ten tijde van het Noord-Ierse conflict, krijgt het de symbolische lading van een politiestaat overal ter wereld. Het gaat over hoe gemeenschappen zich tegen individuen kunnen keren. Middelstezus was altijd al merkwaardig, ze liep lezend over straat, dus dan zullen de geruchten wel waar zijn. Ondanks de scherpe observaties en de wrange humor verdwijnt het verhaal een beetje in de stream-of-consciousness vertelwijze, met een overdaad aan zijpaden. De bladzijden zijn dichtbedrukt, zonder alinea's. De Noord-Ierse auteur (1962) kreeg voor deze roman de Man Booker Prize 2018.
Yolanda Entius
rt/aa/09 m
In 1998 werd het Goede Vrijdagakkoord getekend en kwam er een einde aan The Troubles in Noord-Ierland. De protestanten die bij het Verenigd Koninkrijk wilden horen en de katholieken die zich met Ierland verbonden voelden, begroeven de strijdbijl: Noord-Ierland kreeg weer zelfbestuur en de (voorheen zwaarbewaakte) grens tussen Ierland en Noord-Ierland ging open. Die open grens tussen (EU-lidstaat) Ierland en (VK-lid) Noord-Ierland is een bron van zorg bij de brexit. Enerzijds moet hij dicht, want het is een buitengrens met de EU, anderzijds moet het hij open blijven anders zou die oude strijd tussen de protestanten en de katholieken in Noord-Ierland wel weer eens op kunnen laaien. De omstreden backstop is een poging daar een oplossing voor te vinden, want naar dat geweld dat in de jaren zeventig tot in alle vezels van de Noord-Ierse samenleving en misschien wel Noord-Ierse mens was doorgedrongen, wil geen mens meer terug.
Hoe absurd, angstaanjagend en traumatisch de gevolgen daarvan waren toont Anna Burns in haar met de Man Booker Prize bekroonde en nu in het Nederlands vertaalde roman 'Melkboer' ('Milkman'), zonder overigens Engeland, Noord-Ierland, Belfast, of de IRA maar te noemen. Geen pageturner, dit 'Melkboer'. In Engeland barstte zelfs een discussie los of een belangrijke prijs wel naar zo'n 'moeilijk' boek mocht gaan. Maar wie er voor gaat zitten zal genieten van een intens en meeslepend verhaal dat me in de verte - ook hier probeert iemand uit 'de wijk' te ontsnappen - deed denken aan Ferrante.
In 'Melkboer' wonen mensen aan deze kant van de zee of aan de overkant, aan deze of gene zijde van de grens, in de wijk aan deze of aan de andere kant van de weg. Dáár wonen de 'staatsaanhangers'; hier de 'staatsverwerpers', in grote gezinnen, waar soms meer dan de helft van de kinderen dood is - vermoord, aan gekte, of aan een niet goed behandelde kwaal of ziekte, want naar ziekenhuizen ga je niet: die zijn, omdat ze van de staat zijn, verdacht, dus wie er heen gaat is een informant, of zal het, nu hij toch gegaan is, worden.
Ziehier een samenleving waar iedereen iedereen in de gaten houdt, waar je vanuit de bosjes het klikken van een fototoestel hoort, en waar iedereen verdachte is of diegene die verdenkt, of allebei. Eigennamen worden ook al niet gebruikt. De personages worden aangeduid naar de plaats die ze in de familie, samenleving of het conflict innemen - 'derdezwager', 'zusjes klein' (wee sisters; ik vond de vertaling niet altijd even gelukkig), 'melkboer', 'oudstevriendin'. Of ze worden juist buitengesloten. Dat zijn de mensen die zó niet aan de krankzinnige, door geweld geperverteerde norm voldoen dat ze 'benedenpeilers' worden genoemd zoals 'atoomjongen' of 'de themavrouwen' (feministen).
Burns doet dat niet voor niets. De vertelster, 'middelstezus', somt een lange lijst van verboden mannennamen op, namen die van overzee komen, namen van de vijand. In de wijk woont een echtpaar dat daadwerkelijk zo'n verbodslijst bijhoudt. Deze 'klerk en klerkin' tonen zich zo efficiënt in hun klerkerigheid dat ze op het randje van 'beneden peil' zijn geraakt. Hun zelfopgelegde taak is ook overbodig omdat iedereen zich instinctief al aan de regels houdt. Door de buurt worden ze daarom 'Nigel en Jason' genoemd, twee namen die boven aan de lijst verbannen namen staat. Ja, de roman is in het groteske en absurde, ook komisch en genuanceerd.
Maar het is Burns ernst: als iemand middelstezus bij haar naam aanspreekt, 'mijn eerste naam, mijn voornaam', geeft ze die zelfs aan de lezer niet prijs. Een naam is te individueel en te kwetsbaar voor deze door machtsmonopolies gecorrumpeerde wereld "met een ongezonde fixatie op seksuele schunnigheden omdat achterklap daarover zo'n perfecte afwisseling was voor wie genoeg had van politieke roddel".
Middelstezus is zelf een benedenpeiler al weet ze dat aan het begin van de roman nog niet. Ze heeft de onhebbelijke gewoonte om wandelend een boek te lezen en de rare neiging aantekeningen te maken of terug te bladeren. Het is tijdens een van die wandelingen dat melkboer (een getrouwde, 23 jaar oudere, beruchte staatsverwerper) in zijn witte busje langsrijdt en haar een lift aanbiedt. En hoewel ze niet instapt brengt het incident een roddelcampagne zonder weerga op gang. Wat volgt is het koortsige, broeierige, claustrofobische verhaal van iemand die gestalkt wordt en gevangen raakt in een web van achterklap dat ook sluipenderwijs haar eigen denken, doen en laten gaat beïnvloeden. Ook de relatie met 'soortvanverkering', een automonteur die, omdat hij in het gelukkige bezit is geraakt van een compressor van een oude Bentley, verdacht wordt van foute sympathieën, komt onder druk te staan. Beiden raken zo in het nauw dat ze ook elkaar gaan beloeren.
Als middelstezus halverwege de roman eindelijk oudstevriendin in vertrouwen neemt, blijkt dat haar reputatie nog voor melkboer zijn oog op haar liet vallen al discutabel was. 'Wandelmeisje' werd ze genoemd, 'leesmeisje', of het 'onbuigzaam meisje'. Wandelmeisje dacht daar zeker mee weg te komen door met melkboer naar bed te gaan? Wil oudstevriendin nu werkelijk beweren dat het oké is om met Semtex rond te lopen, en niet oké om in het openbaar 'Jane Eyre' te lezen?
Om die vertroebelde blik gaat het in 'Melkboer' en over de kracht van taal. Er is de omtrekkende taal van insinuatie die feiten creëert die niet weerlegbaar zijn, omdat ze alleen maar worden gesuggereerd: die zegt dit, die beweert dat; de taal van laster. Daarnaast en tegenover staat een taal die probeert te beschrijven wat je daadwerkelijk ziet. 'Le ciel est bleu' scandeert de klas op de avondcursus Frans voor volwassenen. De juf heeft ze een 'literaire' passage laten lezen (Proust?) met een lucht die rood is, groen of paars, en dat pikken ze daar niet. De lucht is blauw want zo hoort het.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.