De duizelingwekkende jaren : Europa 1900-1914
Philipp Blom
Philipp Blom (Auteur), Kris Lauwerys (Vertaler), Isabelle Schoepen (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Bezige Bij, 2018 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : BLOM |
Karen Billiet
i /un/15 j
'Heb jij dat soms ook, dat je ontdekt dat je in een leven bent beland dat voor het grootste deel het resultaat is van je keuzes, maar dat tegelijk met de gevolgen zoals je je ze had voorgesteld niets te maken heeft?' Teleurstelling over wat er van hun jeugdige ambities geworden is, dat verbindt de personages in Bij storm aan zee.
Met dat boek leren we de Duits-Nederlandse historicus Philipp Blom (48) ook als romanschrijver kennen. De voorbije jaren verschenen bij ons zijn non-fictieboeken over de verlichting, de Kleine IJstijd, de belle époque en het interbellum. Daarin toonde hij zich een erudiete en onderhoudende verteller. Het is minder bekend dat hij in 1995 debuteerde met een roman, The Simmons Papers, en er ondertussen al drie op zijn palmares heeft. De recentste dateert van 2016 en werd nu pas vertaald.
Blom beschrijft vijf dagen uit het leven van Ben, een veertiger die zijn moeder komt begraven in Amsterdam. De urn met haar as werd per post vanuit Duitsland gestuurd, maar raakt zoek. In afwachting schrijft Ben een brief vol familieverhalen aan zijn vierjarige zoon Sascha. Over zijn Duitse grootmoeder Elly, die in de voetsporen van Marlene Dietrich wilde treden. Uiteindelijk trouwt ze als alleenstaande moeder met een veel oudere zakenman uit Nederland. Zo komt ze met haar dochter Marlene kort na de Tweede Wereldoorlog in Den Haag terecht, 'in een bezadigde buurt waar men stropdassen en parelkettingen droeg, waar men 's zondags ter kerke ging (…) en waar men zich in de week nooit te ver van het raam ophield om vooral niet te missen wat er aan de overkant gebeurde'.
Mei '68
Marlene kiest voor een alternatief leven in Hamburg met de linkse revolutionair Henk, de vader van Ben. Het zijn de nadagen van mei '68. 'Van 's avonds laat tot 's ochtends vroeg zaten collega's, vrienden en wildvreemde, verbeten mensen op haar sofa te discussiëren, praatten driftig door elkaar heen over de toekomst van het proletariaat en het fascisme van de regering.' Aan die gezellige tijd komt een einde wanneer Henk tijdens een reportage in Colombia vermoord wordt door rebellen.
Dat is Marlenes versie van de feiten. Een ontmoeting met Marlenes oude vriendin Clara zet alles op losse schroeven. Ben ziet hoe zijn weerspiegeling in een Amsterdamse gracht 'voortdurend uiteenviel in reflecties en schitterende fragmenten en aan de randen glinsterend vervloeide (…) Hij wist: dat daar, dat ben ik, maar hij herkende zichzelf niet.' Blom corrigeert verder het beeld dat de personages van zichzelf ophangen door van vertelperspectief te veranderen.
Ben worstelt niet alleen met het familieverleden, ook het heden is een puinhoop. Zijn huwelijk staat op springen. Het vaderschap ligt hem niet. 'Ik dool rond in deze veranderingen en herken niets meer.' Ooit wilde Ben kunstenaar worden. Tijdens zijn opleiding in Wenen minachtte hij 'de schreeuwerige kunst van zijn tijd', maar botste hij ook op zijn onvermogen om Rembrandt of Goya te evenaren. Het familieleven was een uitweg, een beslissing om 'dit ene mogelijke leven' te 'leren kennen en onderzoeken'.
Geen uitweg
Zo strandt Ben in een leven dat hij niet gewild heeft, en deelt daarmee het lot van zijn moeder en grootmoeder. Elly probeert op haar oude dag de verloren jaren in te halen met een blonde pruik en dieprode lippenstift. Marlene acteert een bestaan als boekhandelaar, ook al is ze weinig beslagen in het vak. Geen van hen vindt een uitweg. Marlene is zich daarvan pijnlijk bewust en hangt in haar woonkamer een achttiende-eeuws schilderij van een schip dat bij stormweer op de rotsen loopt.
De thema's in het boek sluiten aan bij de vragen die Blom in zijn werk als historicus oproept. Hoe bouwen we een verhaal op over onszelf en misleiden we ons daarmee? Hoe gaan we om met veranderingen? In zijn non-fictiewerken onderzoekt Blom hoe we het als samenleving doen, in dit boek bekijkt hij het op het niveau van een mensenleven. Als historicus brengt hij zijn boodschap urgenter. Maar Blom bouwt zijn verhaal vakkundig op en schudt prachtige zinnen uit zijn mouw. Dat maakt van deze roman aangenaam leesvoer.
Vertaald door Kris Lauwerys en Isabelle Schoepen, De Bezige Bij, 224 blz., 19,99 €. Oorspronkelijke titel: 'Bei Sturm am Meer'.
Elma Drayer
ob/kt/13 o
Daarin beschrijft hij vijf dagen uit het leven van de 44-jarige museumcurator Ben, woonachtig te Wenen, maar nu gestrand in een Amsterdamse hotelkamer. De urn met de as van zijn in Duitsland gecremeerde moeder is kwijtgeraakt in de post, terwijl hij die nog moet begraven in Nederland. Wachtend op het verlossende telefoontje begint hij een lange brief te schrijven aan zijn zoontje Sascha, om uit te leggen waarom hij zo in het ongerede is geraakt, 'om je te laten zien wie je vader is'. Die zal deze 'tijdcapsule' trouwens pas over veertig jaar, op zijn 44ste, mogen lezen.
En Ben heeft nog een missie: hij wil bij een 'wildvreemde' vrouw langsgaan die plotseling opdook bij de rouwplechtigheid voor zijn moeder. Vaardig vervlecht Blom Bens verleden met diens verblijf in Amsterdam.
Ben schrijft aan Sascha over zijn mooie Duitse grootmoeder Elly, die ooit als alleenstaande moeder bleef hangen aan een Nederlandse man en na diens dood langzaam wegkwijnde in Den Haag - met Tio Pepe als enige huisvriend. Over zijn knappe moeder Marlene die als meisje vreselijk werd gepest ('Rotmof!') en later belandde in radicaal-linkse kringen in Hamburg, waar ze de Nederlandse journalist ontmoette die zijn 'dode heldenvader' zou worden. Ben heeft nauwelijks herinneringen hem. In 1972 verdween hij spoorloos na een ontvoering door Colombiaanse rebellen. Pas nu, in Amsterdam, komt de zoon erachter wat er destijds werkelijk gebeurde.
Bij storm aan zee laat zich bovenal lezen als een kroniek van gefnuikte idealen en gestrande ambities. Geen enkel personage bereikt wat hij wil bereiken. 'Ieder mens', zegt Ben op zeker moment, 'verwezenlijkt in de loop van zijn leven de parodie van zijn dromen. Hoe groter de dromen, hoe monsterachtiger de parodie.'
Blom kan mooi schrijven, maar soms legt hij de symboliek er wat al te dik bovenop. Ook zijn niet alle toevalligheden even overtuigend. Het geeft zijn roman iets cerebraals. Spijtig, want wat hij wil zeggen is interessant genoeg.
Uit het Duits vertaald door Kris Lauwerys en Isabelle Schoepen. De Bezige Bij; 206 pagina's; € 19,99.
M.J.P. Voorhuis
Vijf dagen wacht Ben, de hoofdpersoon in deze roman, op een hotelkamer in Amsterdam op de urn met de as van zijn moeder. In deze periode schrijft hij een lange brief aan zijn 4-jarige zoontje in Wenen, die deze brief pas over 40 jaar mag openen. In de documentatie die hij in het huis van zijn moeder vindt, ontdekt hij dat zijn familiegeschiedenis sinds drie generaties op leugens en illusies is gebaseerd. Gaandeweg vraagt hij zich af of hij voor zijn zoon de vader kan zijn die hij wil zijn en of dat een kans van slagen heeft met deze familieachtergrond. Bens huwelijk is ook niet wat het moet zijn en hij twijfelt of hij zal scheiden om opnieuw te beginnen in Parijs, waar hem een nieuwe baan is aangeboden. Dat zou betekenen dat ook hij zijn zoon in de steek laat, zoals hijzelf door zijn vader op 4-jarige leeftijd bij zijn moeder is achtergelaten. Het verhaal springt in de tijd heen en weer en heeft twee stijlvormen: de brief aan de zoon is in de ik-vorm, het overige deel is in de derde persoon geschreven. Romandebuut van de auteur (Hamburg, 1970), historicus, journalist en vertaler.
Andrea Bosman
us/ug/18 a
Ik ben een onbetrouwbare getuige, concludeert Ben, hoofdpersoon uit de nieuwe roman van de Duitse schrijver Philipp Blom, tevens journalist, historicus en vertaler. Ben, 44, verblijft in een Amsterdamse hotelkamer waar hij wacht op de urn van zijn overleden moeder Marlene, die zoekgeraakt is in de post. Ben is begonnen aan een brief aan zijn vierjarige zoon, die deze pas mag lezen als hij zijn vaders leeftijd bereikt heeft, over veertig jaar dus.
Enkele dagen eerder nog schrijft hij dat alles, echt álles wat er gebeurd is in zijn complexe Duits-Nederlandse familie op papier zal komen, maar nu, nu hij het bed deelde met een oude Amsterdamse geliefde, besluit hij zijn eigen verhaal te censureren. Terwijl hij de brief juist schreef om af te rekenen met de leugens waarmee hij opgroeide, begint hij zelf opnieuw met liegen tegen zijn zoon. Inderdaad: de geschiedenis herhaalt zich.
Philipp Blom, die u kunt kennen van 'Het Filosofisch Kwintet' van Human, schreef non-fictieboeken, onder meer over de jaren voor de Eerste Wereldoorlog en hoe die in zijn optiek de rest van de twintigste eeuw bepaalden. Die invloed van het verleden op volgende generaties, daar gaat ook 'Bij storm aan zee' over. Blom (1970), geboren in Hamburg, groeide op met een Duitse vader en een Nederlandse moeder.
In zijn roman is dat precies omgekeerd: Ben woont in Den Haag, met zijn Duitse moeder die in Hamburg geboren werd. Bens vader was Henk, een Nederlandse journalist met extreem-linkse sympathieën, bevriend met Ulrike Meinhof. Tijdens een reportage voor Der Spiegel in Colombia wordt hij ontvoerd en vermoord, en zo groeit Ben vanaf zijn vierde op zonder vader, maar wel een die een held was. Of zit het anders? Tijdens de herdenkingsdienst voor zijn moeder zorgt een ontmoeting met ene Clara ervoor dat Bens beeld van dit verhaal een dramatische wending krijgt - en veel meer valt er zonder ernstig te 'spoilen' niet over te zeggen.
Dat Bens moeder Marlene heet, komt door zijn grootmoeder Elly, een mooie vrouw met katachtige ogen die actrice wilde worden maar zwanger raakt tijdens de oorlogsjaren. Na de oorlog trouwt ze met een dertig jaar oudere zakenman uit Den Haag, Veenstra. In het na-oorlogse Nederland wordt ze overal vijandig bejegend. Ze doet haar best Hollandse stamppot te leren maken, maar haar harde accent blijft. Na de dood van de stramme Veenstra gloort er bij Elly, nog altijd een knappe vrouw, hoop op toch nog een zwierig en passievol leven, maar dat komt er niet. Met haar gefnuikte dromen drukt ze zwaar op haar dochter, ze legt het zelfs aan met een van haar vriendjes. Marlene vertrekt zodra ze kan. Uiteindelijk rest Elly nog maar één echte 'huisvriend': Tio Pepe, de goedkope sherry waarmee ze haar dagen slijt.
Blom wil veel tegelijk: vertellen over de door oorlog en moraal getekende levens van twee alleenstaande moeders, over ontheemd zijn in een vijandig land, over complexe moeder-dochter-relaties, over de zoektocht van een vaderloze zoon met kunstenaarsambities, die model en minnaar wordt van een oudere kunstenares. Het boek gaat over volwassen worden, over leugens, over hoe we een parodie worden van degene die we ooit hadden willen zijn.
Blom laat de vertelperspectieven bijna ongemerkt in elkaar overvloeien, Ben vertelt in de eerste persoon, maar wordt ook in de derde persoon beschreven, moeder en grootmoeder voeren soms ineens als ik-figuren het woord.
Het is echt opletten in deze in elkaar verstrengelde verhalen, maar Blom is een knap en meeslepend verteller die de regie niet verliest. En juist door die verstrengeling wordt nog tastbaarder hoezeer moeders, vaders, dochters en zonen die noodlottigheden aan elkaar doorgeven. Niet iets om per se vrolijk van te worden, maar Blom verschaft mooie inzichten over de illusie van het onvoorwaardelijke ouderschap, die 'Bij storm aan zee' de moeite van het lezen waard maken.
Kijk naar Ben: die reeks afwezige vaders, en nu staat hij op het punt er zelf een te worden. Zijn vrouw is zo boos over zijn chronische afwezigheid dat ze hem het contact met zoontje Sacha ontzegt. Pijnlijk, en tegelijkertijd neigt Ben ertoe een baan in Parijs te accepteren, waardoor hij zijn zoon nog veel minder zal zien. Niet doen! wil je hem toeroepen.
vert. Kris Lauwerys en Isabelle Schoepen, De Bezige Bij; 206 blz. € 19,99.
oordeel
Blom wil veel vertellen en wisselt vaak van perspectief. Maar hij houdt de regie.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.