De geesten van Hill House
Shirley Jackson
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Uitgeverij Atlas Contact, 2018 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : KOEL |
Mark Cloostermans
2/ei/18 m
Twee Nederlandse jongens gaan op vakantie in Frankrijk. Een camping bij Saint-Honoré. Op zoek naar 'entertainment' komen de jongens in de schuur van een oude boerderij terecht. Daar toont een trotse moeder haar dochter: een minderjarig zangtalent in een jurkje dat veel te weinig aan de verbeelding overlaat. De scène wekt een vermoeden van kindermisbruik. 'Wat werd hier niet gezegd?'
Jaren later echoot het voorval in de schuur nog na. De ambitieuze schrijver Dom zit al jaren met een writer's block en worstelt keer op keer om iets zinnigs te doen met wat er in de schuur gebeurde. Zijn vriend Nick daarentegen heeft pas in die schuur zijn schrijfader gevonden. Hij is nu een gevierd bestsellerauteur.
Dom leeft permanent in de schaduw van zijn vriend. Nick heeft Doms ambities waargemaakt. Doms vrouw is een ex van Nick. Nick is de vader van de dochter die Dom mee opvoedt. Doms volledige naam, Dominic, bevat zowel 'Dom' als 'Nick'. Er is gewoon te veel Nick in Doms leven. Als Nicks nieuwe roman over de schuur blijkt te gaan, loopt Doms emmertje over.
Overspannen en bovendien flink doordrinkend, raakt Nic ervan overtuigd dat er een tweede werkelijkheid bestaat, een 'plek achter de zichtbare wereld, waar de machines hun werk doen en levens sturen'. In toenemende mate tasten Dom én de lezer in het duister over wat echt is en wat niet. Het hek gaat van de dam in een adembenemende scène: Dom, in de werkkamer van Nick, gebogen over diens onafgewerkte teksten, hallucineert een 'pulserende zwarte parel' en trekt door de parel heen de wereld binnenstebuiten.
Rook en spiegels
Wat Koeleman in deze roman in scène zet (en verrassend genoeg ook nog eens spannend weet te maken), is een botsing tussen twee visies op het schrijverschap.
Nick weet dat spelen met je autobiografie, verwarring scheppen over wat echt is en wat niet, de truc is om vandaag de dag succes te hebben. All smoke and mirrors, zeggen de Engelsen, implicerend dat er geen echte inhoud is. In de woorden van Koeleman: 'niet meer dan elegant gevormde rook'.
Voor Nick gaat het bij het schrijven nooit om de feiten, maar om het spel. Dom wil feiten. Hij ziet de literatuur als het middel om de machinaties achter de werkelijkheid te tonen. Geen wonder dus, dat hij al jaren geblokkeerd is: wat er gebeurde in de schuur is hem altijd onduidelijk gebleven en hij heeft feiten nodig. Pas als hij terugkeert naar Frankrijk, is hij in staat het verhaal te schrijven dat al die jaren in hem geblokkeerd zat (en dat Koelemans roman afsluit).
Koeleman laat op dat moment ook de tegenstelling feit/spel achter zich. Literatuur is helemaal niet een kwestie van verborgen waarheden en gelogen feiten. De literatuur is het hart uit de titel. 'Een hart had immers net zozeer het lichaam nodig als het lichaam het hart. Dus was dit (d.i. het hart) een zelfstandig wezen? Een systeem dat zichzelf in stand hield?' De literatuur zit in de mens (het feit, zeg maar) zoals een hart. De twee kunnen niet zonder elkaar bestaan.
Schakelaar
Het wikkelhart is een roman in verschillende toonaarden. Het openingshoofdstuk stemt ongemakkelijk en is een briljante manier om je de roman in te lokken. Er is veel en goede humor te vinden in hoofdstuk 2. Hoofdstukken 3 en 4 zijn weer een heel andere ervaring. Koeleman heeft nu een heel aantal elementen op tafel gezet en die vormen zo'n vierkante puzzel met één ontbrekend stukje, waarin je de stukjes heen en weer moet schuiven. Onder de elementen die naar links en rechts geschoven worden om telkens in een andere constellatie te komen staan, bevinden zich: een schakelaar die de maan aan en uit knipt, een gietijzeren kapstok, een kale man die Dom cryptische signalen geeft en uiteraard het Franse zangeresje, dat in verschillende gedaanten opduikt.
Misschien vraagt Koeleman hier net iets te veel van de lezer. Er was een punt waarop ik besefte dat de puzzel nooit helemaal zou kloppen - er zal altijd één stukje ontbreken - en dat haalt de lol wel een beetje uit het spel. Gelukkig landt de roman in hoofdstuk 5 met een finale die zowel onthutsend als ontroerend is. Het toont hoeveel controle Koeleman heeft over zijn materiaal.
Atlas Contact, 254 blz., 19,99 € (e-boek 12,99 €)
Bo Van Houwelingen
i /un/09 j
Twintig jaar later blijkt dat Níck een bestsellerauteur geworden is, terwijl de voormalige literaire belofte Dom in een boekwinkel werkt. Hij is al jaren tevergeefs bezig het enige wat hij écht wil vertellen goed op papier te krijgen. Het gaat om de beschrijving van een unheimisch, sprookjesachtig optreden dat hij en Nick tijdens die ene vakantie hebben bijgewoond, en dat op beide jongens een diepe indruk heeft gemaakt.
Dan krijgt Dom een uitnodiging voor de boekpresentatie van Nicks nieuwste roman, Het wikkelhart, waarin Nick aan de haal gaat met nou net díé gebeurtenis. Doms jaloezie bereikt een hoogtepunt, maar hij krijgt van schrijver Bertram Koeleman (1979) alsnog de kans zijn verhaal te doen, en wel in de roman die de lezer in handen houdt: Het wikkelhart.
Typisch Koeleman, dat geintje met die boektitels. De schrijver speelt graag met de grens tussen fictie en werkelijkheid en rekt de verbeelding van zijn personages het liefst zover mogelijk op. Na de boekpresentatie belandt Dom in een reeks absurdistische gebeurtenissen waarin onder andere een tropenarts/zwerver, een aan-en-uit-schakelaar voor de maan en de buitenissige preek van een godsdienstwaanzinnig meisje een rol spelen. Dom heeft het paranoïde idee dat Nick een 'metafictieve romancyclus' over hem schrijft en daarom alle vreemde voorvallen in scène heeft gezet: 'kon hij de hele ratsmodee nog als waargebeurd slijten ook. Geniaal!'
Koeleman heeft precies de juiste toon gevonden om het allemaal te beschrijven: een beetje droog, met onderkoelde humor. Totaal bizarre dingen lijken dan ineens volstrekt normaal. Staat zijn psychotische held net even in een Parijse steeg een zwerver te scalperen, belt zijn moeder:
''Met Dom.'
'Met je moeder.' Ik gebaarde naar de zwerver en knikte geruststellend: kom zo bij je.'
Vermakelijke lezersbegoocheling. We staan er beduusd naar te kijken: hoe dééd 'ie dat nou?
****
Atlas Contact; 253 pagina's; € 19,99.
Hans Renders
Deze roman begint met een intrigerend hoofdstuk. Twee vrienden gaan op vakantie in Frankrijk en gaan bij gebrek aan beter op een 'attractie' af die hun door een kassamedewerkster is aangeraden. Het wordt een mysterieuze ervaring: in een donkere ruimte in een huis zingt een jong meisje op prachtige wijze een lied. Een mooie gezamenlijke belevenis, maar dan begint de tweespalt. Een van de jongens gebruikt de ervaring voor een roman en wordt daarmee een succesvol auteur. De ander raakt een beetje de weg kwijt. De lezer wordt een blik op de waanzin gegund. Wat realiteit is en wat hallunicatie is, vervaagt. Een waanzinnig boek!
Rob Schouten
2/ei/05 m
Het is een heikel iets voor schrijvers: in hoeverre zijn je ervaringen van jou? De dichter Achterberg moet eens gefrustreerd zijn weggelopen bij collega's omdat hij het niet kon verdragen dat zij naar hetzelfde landschapje keken als hij. Over een dergelijk sentiment gaat Bertram Koelemans 'Het wikkelhart'. De studenten Dom (voor Dominic) en Nick hebben op een vakantie in Frankrijk een merkwaardig tafereel meegemaakt, ze zijn op bezoek geweest bij een jong meisje, dat in een afgelegen boerderij prachtig voor ze zingt maar ze vermoeden dat het meisje door haar ouders of grootouders uitgebuit en misbruikt wordt. Dom probeert vergeefs woorden te vinden voor de scène, het meisje, het gezang, het landschap, Nick daarentegen verwerkt het ongegeneerd in een roman die een bestseller wordt. Het is de worstelende, gefrustreerde schrijver tegen de gemakzuchtige geslaagde succesauteur, een thema dat je ook aantreft bij bijvoorbeeld Joost Zwagerman ('Chaos en rumoer') en Wessel te Gussinklo ('De weergekeerde bloem').
Koeleman zet Doms probleem direct op de eerste pagina neer: "Het doel dat ik me had gesteld was even simpel als complex: mijn ervaringen weergeven in woorden. De zin zelf was haast onverenigbaar tegenstrijdig. Woorden en zintuigen werkten op totaal andere niveaus. Maar dat was niet eens de voornaamste hindernis. Als ik mijn blik concentreerde, dwaalde mijn geest al na een paar zinnen naar gefantaseerd terrein. Voortdurend trad mijn verbeelding buiten de paden van de werkelijkheid, waardoor het weergeven van het echte steeds verder buiten mijn bereik leek te raken. Hoe ik het landschap zou beschrijven? Waarschijnlijk niet."
Na afloop van de vakantie raakt Dom steeds verder van het padje. Terwijl Nick het een na het andere succes boekt en een veelgevraagd schrijver wordt, loopt Doms relatie stuk en belandt hij in steeds vreemdere situaties waarvan hij allengs begint te vermoeden dat Nick er de hand in heeft. Zo lijkt Nick hem een hoertje te bezorgen, ook een bezoek aan Parijs lijkt door Nick geregisseerd en op den duur krijgt Dom het gevoel in een roman van zijn vriend te zijn beland, die immers niet schroomt om zich andermans werkelijkheid toe te eigenen. Voor de lezer is het intussen wel duidelijk dat Dom aan wanen lijdt, hij drinkt te veel, bezoekt een therapeut, maar Dom zelf ziet Nick als boosdoener.
Koeleman neemt zijn thema te baat om ons een paar vreemde, hallucinerende scenes voor te schotelen, zoals die van een vrouw met een schakelaar in haar lichaam waarmee ze het maanlicht kan doven, of die van het los van het lichaam in het stro liggende hart uit de titel dat hevig ligt te kloppen: "het lag pulserend in het stro, roodpaars met stroken witgelig vet en scharlaken dooradering. Ik vouwde mijn armen voor mijn middenrif en kwam dichterbij. Het had iets aandoenlijks, zoals het hart daar naakt en onbeschermd lag. Je zou er zomaar op kunnen gaan staan en het voorgoed tot zwijgen brengen."
Koeleman beschrijft de angst en paranoia van Nick erg plastisch en juist dat overtuigt me niet helemaal, zijn de wanen in feite niet veel onbeschrijflijker, is het niet gek dat zijn hoofdpersoon de werkelijkheid niet onder woorden kan brengen en de wanen wel? Of is dit typisch voor de waanzinnige? Wel overtuigend vind ik hem in het weergeven van schijnbaar onbeduidende maar karakteristieke details, een papiertje aan een tak, een vlekje op een glas: voor de paranoïde geest heeft alles een betekenis.
Het beschrijven van de gekte van een onbetrouwbare waarnemer heeft iets zeer verleidelijks voor een schrijver, het geeft hem de gelegenheid af te dalen in de wereld van geesten en hersenschimmen waar hij als het ware zijn gang kan gaan. Maar het vereist ook een ijzeren discipline om in het waanzinnige toch overtuigend te blijven. In kinderboeken eindigen boeken waarin de held droomt of visioenen meemaakt geheid met een ontwaken: he he, het was maar een droom. Bij Hermans wordt de hallucinerende Osewoudt uit 'De donkere kamer van Damokles' aan het eind gewoon doodgeschoten, maar in 'Het wikkelhart' blijft de vervreemding tot het laatst in stand.
De lezer wordt, net als in films van David Lynch met wie Koeleman wel is vergeleken, het houvast van de werkelijkheid niet gegund. Dat maakt dat je er weinig grip op krijgt, en dat is ook precies wat de schrijver beoogt.
Atlas Contact; 256 blz. € 19,99.
oordeel
Koeleman misgunt de lezer met opzet het houvast van de werkelijkheid.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.