Oorlog en terpentijn : roman
Stefan Hertmans
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Bezige Bij, 2017 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : TONEEL : HERT |
Gilles Michiels
te/ep/29 s
Stefan Hertmans moest met lede ogen aanzien hoe de pers in Molenbeek neerstreek na de aanslagen in Parijs en Brussel. Vroeger ontweken we de gemeente liever, nu wordt er gretig gepeild naar het hoe en waarom van de 'terroristische broeihaard'. Maar een zelfmoordterrorist is ook een zelfmoordenaar: een broer, zoon of vader die naasten achterlaat. Met Antigone in Molenbeek wil Hertmans de andere kant van het verhaal vertellen.
Nouria komt in een Brussels politiebureau het lijk van haar broer opeisen. Ook zij wil afscheid nemen, hem begraven is de enige optie. Maar de rechtenstudente vangt bot: na de zelfmoordaanslag van haar broer wordt het 'materiaal' - zo noemt men zijn stoffelijk overschot - niet vrijgegeven. Geen wonder dat Nouria het heft in eigen handen neemt.
Empathie vs. systeem
Slim gezien van Hertmans, Antigone recupereren als grondplan voor een hedendaagse vertelling over terreur. Ook in Sofokles' tragedie staat een gekrenkt land de individuele rouw in de weg: morele wet botst er met juridische wet, empathie met staatssysteem. Het titelpersonage wil het lijk van de landverrader Polyneikes begraven, maar dat is tegen de wil van koning Creon, die Antigone met de dood bestraft.
In Hertmans' eigentijdse bewerking is Creon niet te bespeuren, wel agent Crénom - de vertegenwoordiger van de wet is geen koning, maar boodschapper van een onpersoonlijke bureaucratie. Crénoms werkwijze is op-en-top Belgisch: 'We zullen zien wat we zullen zien, en als we dat niet zien, dan zien we wel weer'.
Aanvankelijk kan Nouria's verzet nog op respijt rekenen. Ze staat aan de goede kant, lijkt haar advocaat te willen zeggen, de rechtenstudente zou de wet geïncorporeerd moeten hebben. Wanneer het meisje haar persoonlijke opstand tegen het wettelijke keurslijf radicaal doordrijft, wordt het racisme bij de rechtsprekers bovenhuids: 'Aan oeroude wetten uit de woestijn hebben we hier niets, mevrouwtje.'
Toch worden ook zij als mensen van vlees en bloed neergezet. Hertmans heeft oog voor de nuances en de meerlagigheid van het onderwerp terrorisme. De monoloog, die volgend jaar door actrice Dounia Mahammed op de planken wordt gebracht, toont begrip voor Nouria's radicalisme maar is niet blind voor de beklemmende gevolgen ervan. Als leestekst staat deze monoloog overigens perfect op zich. Meer zelfs: de beschrijvingen van durumbars en vervuilde straten zijn pure poëzie.
Antigone in Molenbeek is een knappe, empathische monoloog die ons achterlaat met prangende vragen. In hoeverre werkt een rigide politiek radicalisering in de hand? En bestaat dat al, slachtofferhulp voor de nabestaanden van de dader?
De Bezige Bij, 86 blz., 7,99 € .
Herien Wensink
ob/kt/21 o
Als kunstenaar voelt Stefan Hertmans zich verplicht om aan de kant van de dialoog te staan. Daarom schreef hij de toneeltekst Antigone in Molenbeek. Molenbeek, 'broeinest van terreur', maar ook: een buurt, een gemeenschap, een thuis. Hertmans beschouwt de Brusselse wijk welwillend: uit zijn woorden rijst het beeld op van een lelijke, levendige buurt. De straten en stenen zijn er grijs, de synthetische sjaaltjes kleurrijk.
Gevoelig observeert hij de groentestal, de durumbar en het bruine café. De spaanplaat van dichtgespijkerde panden wordt opgefleurd met graffiti. Oude religieuze regels botsen hier op vooruitgang, of ze gaan onwennig hand in hand: 'Uit een auto schalt muziek. Soera 5:32 in een glitterversie met bonkende synthesizer.'
In dit decor situeert Hertmans een hedendaagse versie van Sophocles' Antigone (441 v.Chr.), de klassieke tragedie over de dappere jonge vrouw die, tegen het bevel van koning Kreon in, haar broer Polyneikes wil begraven. Kreon wil zijn lijk laten rotten in de buitenlucht, want Polyneikes vocht voor de verkeerde kant. Maar Antigone accepteert dat niet: hij mag een landverrader zijn, het blijft haar broer. Uiteindelijk moet zij haar wens met de dood bekopen. De spanning tussen menselijke waarden en wereldlijke wetten, dat is de kern van Antigone.
Zo ook in Molenbeek. Antigone heet hier Nouria, een slimme Brusselse rechtenstudent, Kreon werd wijkagent Crénom. En de gesneuvelde broer is nu een zelfmoordterrorist. Verliest hij door zijn daad zijn recht op een laatste rustplaats? Nouria vindt van niet. Onvermoeibaar zoekt zij de strijd met instanties, en loopt zich te pletter tegen de bureaucratie. Tot ze in het gesticht belandt, en ook hier de dood volgt.
Met deze interpretatie treedt Hertmans in de voetsporen van Jean Anouilh, die zijn Antigone in 1942 liet opstaan tegen het Vichy-bewind. Verrassend is bij Hertmans de originele heldin: een fanatieke moslima. En de vijand is hier geen fascistisch regime: die starre wetgever, dat zijn wij.
Die ambivalentie en actualiteit maken Antigone in Molenbeek veelbelovend. Temeer daar Hertmans het weinig geliefde standpunt inneemt dat we zelfs van terroristen de menselijkheid moeten blijven inzien. Zijn tekst is een pleidooi voor empathie, en bevat een niet mis te verstane waarschuwing: onze angst kan radicalisering voeden. Dat is een relevant hedendaags dilemma.
Maar met zijn grote hartstocht voor taal vliegt Hertmans stilistisch uit de bocht. Op zijn best is hij als hij poëzie onttrekt aan het alledaagse, in zinnen als: 'Wind wervelt plastic in de straten op; kleine engelen, doorschijnend en vervuild.' Maar al te vaak gaan de adjectieven en zintuiglijkheden met hem op de loop: daar snijdt de pijn weer als een mes, of klinkt een echo die het hart bevriest. Hertmans stapelt de ene metafoor op de andere en verliest zich in alliteratie en binnenrijm. Ook heeft hij de neiging zijn intenties als auteur erg expliciet te maken. 'Kan verdriet zo woedend maken?', laat hij Nouria verzuchten. Zo vult Hertmans te veel voor de lezer in.
Ook blijft Antigone in Molenbeek enigszins schematisch. Nouria is nauwelijks een geloofwaardig personage: ze is knap, slim, dapper en moreel ver verheven boven het domme, hypocriete gezag. Daarmee overschaduwt Hertmans' moralisme soms de literaire kwaliteit.
***
De Bezige Bij; 88 pagina's; € 7,99.
Willem Nijssen
Antigone is de klassieke Griekse ‘heldin’ (dochter van Oedipus) die haar in de strijd gebleven broer wil begraven, ondanks dat het haar verboden is. Zij heeft er alles voor over, desnoods haar eigen leven. Molenbeek is een multiculturele wijk van Brussel, met de meeste Syriëgangers. Een deel van hen keert nooit terug, omdat ze gesneuveld zijn in de strijd. Zo ook de broer van Nouria, die in ‘flarden’ in beslag is genomen door de overheid. Maar Nouria wil hem de eervolle begrafenis geven die een broer verdient. En ook zij gaat ver, offert er een veelbelovende carrière voor op. Een bijzonder actueel thema. De tekst is bedoeld voor (solo)toneel, waarvan deel I al is opgevoerd en deel II in 2018. Stefan Hertmans is vooral bekend van proza (‘Oorlog en terpentijn'*) en misschien zelfs meer nog van poëzie. Deze tekst zou evengoed als prozagedicht getypeerd kunnen worden, want de auteur zoekt vooral de emotie waarmee menselijkheid vergeefs probeert de politiek te vermurwen. Ook eerder al mengde Hertmans zich in het debat over zaken als fundamentalisme, o.a. in de essaybundel 'Fuga’s en pimpelmezen' (1996). Nu kiest hij voor de empathische invalshoek.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.