Rolien en Ralien : roman

'Het kind-schrijfstertje, Rolien Kolar, heeft ons verrast met haar knappe roman", zo fantaseert de hoofdpersoon in 'Rolien en Ralien' over een succesvolle schrijverscarrière. Schrijfster Josepha Mendels was bepaald geen kind meer toen haar min of meer autobiografische roman in 1947 voor het eerst verscheen, maar een vrouw van 45. Net als veel vrouwen van haar generatie kwam ze laat tot het schrijverschap.

Alle elementen die kenmerkend zijn voor het oeuvre van deze schrijfster, in 1985 winnares van de allereerste Anna Bijns Prijs, staan in de meest pure vorm in dit zojuist heruitgegeven debuut: de taal, het kind en de liefde. Mendels gebruikte de taal als spelletje, haar roman staat bol van talige bedenksels en zelfverzonnen woorden die je toch meteen begrijpt. Een zwerfoom, spuitwatervoet, stofmuurtjes in een kam.

Het kind en het kinderlijke, in de zin van onschuldig en nieuwsgierig, is een centraal thema in deze vrouwelijke bildungsroman. Rolien, de jongste in een keurig gezin, verwondert zich over veel dingen die ze ziet en meemaakt. Bijvoorbeeld dat haar oudere zusjes 's ochtends wel het water laten lopen, maar zich niet wassen, haar kibbelende ouders aan tafel, de kittens die plotseling verschijnen bij poes Nellie en het verbod van de juf om een opstel te schrijven over dode poppen. Soms is de gespeelde onschuld te zwaar aangezet, met name wanneer Rolien de verhouding tussen man en vrouw beziet.

De liefde komt Rolien wat later in haar leven tegen, als ze als jongvolwassene naar Parijs is verhuisd. Dat komt aan bod in het 'tweede boek'. De liefde in haar wereld is ontluisterend, want die kent alleen de verschijningsvorm van seks. Ze ontmoet griezelige kerels die haar valse beloftes doen, waar de nogal naïeve Rolien met open ogen intuint. Jean, die ze op straat ontmoet, leidt haar aanvankelijk rond door Parijs. Vooral kerkhoven, van zowel mensen als honden, hebben zijn belangstelling. Maar hij blijkt natuurlijk maar één ding te willen. Mendels schrijft: "Waar houdt de vriend op en begint de vijand?"

De Ralien uit de titel duidt op een stem die Rolien ergens rond haar achtste of negende jaar in haar hoofd begint te horen. Het is geen schizofrenie of andere ernstige aandoening, maar een stem die haar aanspoort dingen te doen of juist te laten, voortgekomen uit de grote eenzaamheid en het gevoel niet begrepen te worden. Ralien is ook degene die haar verhaaltjes dicteert die Rolien braaf opschrijft en waarmee ze ooit een bekende schrijfster hoopt te worden. Haar zussen en ouders vinden het maar vreemd en plagen haar ermee, wat de eenzaamheid alleen maar vergroot.

De onbegrepenheid strekt zich uit tot de vriendschappen op school. Hoe vals schoolvriendinnen kunnen zijn, heeft Mendels behoorlijk tijdloos beschreven. Neem Titi. Met haar deelt Rolien haar liefde voor woordspelletjes. Op een dag gaan ze samen naar de dierentuin en vergelijken elkaar met de dieren. Titi vindt Rolien 'aper dan aap', 'leeuwer dan leeuw' en 'olifanter dan een olifant,' maar uiteindelijk is ze toch 'eekhoorner dan een eekhoorn', omdat ze haar chocolade zo vreemd opknabbelt. Rolien geniet intens van dit meisje, dat ze ook erg bewondert vanwege haar schijnbaar goede afkomst. Maar die gelukzaligheid is snel afgelopen als er een nieuw meisje in de klas komt en Titi met dat meisje beste vriendinnen wordt.

Rolien en Ralien is niet feilloos in de zin van een strakke compositie of sterke samenhang. Eerder staan de hoofdstukjes op zich en is 'het eerste boek' wat sterker dan 'het tweede boek'. Wat bij herlezing opvalt, is dat Mendels het er soms dik bovenop legt. Dat irriteert hier en daar. Maar de charme van de tekst overheerst. Een roman om te blijven koesteren vanwege die (gespeelde) onschuld van het meisje Rolien, dat inmiddels zeventig jaar geleden de literatuur binnen is geslopen.

Sylvia Heimans' biografie 'Josepha Mendels. Het eigenzinnige leven van een niet-nette dame' verscheen vorig jaar.

Cossee; 216 blz. € 18,99.

oordeel

Speels charmant, soms te zwaar aangezet.