Verzameld werk
Franz Kafka
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Prometheus, 2017 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : FEBR |
Maria Vlaar
ob/kt/13 o
Twee mannen die de wereld in hun zak lijken te hebben beschrijft filosoof Maxim Februari (54) in de flitsende en zeer actuele roman Klont. Er is Alexei Krups, een intellectuele praatjesmaker die furore maakt met zijn lezingen over de 'klont', een verzameling van data en algoritmes, net zo ongrijpbaar als de 'cloud'. De 'klont' zou allerlei eigenstandige beslissingen kunnen nemen, gebaseerd op online vergaarde en afgeluisterde informatie van economische aard en van veiligheidsdiensten. Zijn eigen leven beschrijft Krups als een heerlijk mengsel van satire en grootheidswaan; hij leeft in een soort wereldwijde versie van de film La grande bellezza. 'Politiek, debat, televisie: hij was dat niveau duidelijk ontstegen', noteert Februari met onverholen spot.
De ander is Bodo Klein, hoge ambtenaar op het ministerie van Veiligheid, en speciaal belast met technologie en onderzoek naar de 'klont'. Bodo leeft het luxeleven van de bovenklasse, inclusief een verslaving aan antidepressiva, maar ervaart de leegheid van zijn bestaan in volle omvang. Zijn leven lijkt soms een tragische klucht waarin hij zelf geen rol meer wenst te spelen. Zo kan hij zich bijvoorbeeld niet herinneren of zijn moeder ooit zijn vader ergens heeft laten begraven. Hij heeft behoefte aan eerlijkheid, aan echte gevoelens, aan liefde, maar geen idee meer hoe hij erom moet vragen. Hij verlangt ernaar om al zijn ledematen 'met één simpele handbeweging langs je lichaam te kunnen opklappen als een campingtafeltje', zo luidt een van Februari's virtuoze beschrijvingen van het verschijnsel 'man'.
Zondvloed
Zijn vrouw Colette staat heel wat aangenamer in het leven. Zij is arts en weet alles goed te organiseren en begeleidt en passant ook nog haar dochter die op het punt staat te bevallen van haar derde kind. In het huis van Bodo en Colette welteverstaan, waar Colettes dochter en haar gezin onderdak hebben gezocht. Want hoe virtueel en technologisch onze levens dan ook georganiseerd zijn - volgens de mensen die de klont vrezen, zelfs overgenomen -, de natuur dringt zich voortdurend aan Bodo op. Eerst in de vorm van overmatige regen (een letterlijke zondvloed) die de riolen laat overlopen en de stront in alle lagergelegen huizen van de stad doet stromen. En dan door de oerkracht van de barende vrouw. Daar staat de intellectueel én de technoloog met lege handen tegenover, is Februari's hilarisch verpakte boodschap. Maar ook de gewone man weet het niet meer: als Colettes schoonzoon naar zijn overstroomde huis wordt gestuurd om 'de belangrijkste spullen te gaan ophalen', komt hij terug met drie Italiaanse worsten en de ijsmaker.
Bodo Klein en Alexei Krups ontmoeten elkaar halverwege de roman in Londen en vanaf dan tekent de ondergang van Krups zich af. Wie hoog op het schild gehesen wordt kan er immers alleen nog vanaf vallen. Krups, omgeven door krantenmensen die ook iets aan zijn bekendheid willen verdienen en door vrouwen die 'verdiept waren in de lange, pijnlijke keuze tussen een baan en echte liefde' (haha), moet een kopje kleiner.
Plagiaat
Klein krijgt van zijn minister, een superslimme jonge vrouw met een voorliefde voor de theorieën van Gilles Deleuze, de opdracht om Krups te ontmaskeren als de charlatan die hij is. Al zijn lezingen en krantenstukken blijken inderdaad van plagiaat en verzinsels aan elkaar te hangen, terwijl intussen door zijn toedoen het beeld ontstaan is dat de 'klont' de grootste vijand van onze economie, onze veiligheid en ons mens-zijn is. Hij geeft voeding aan allerlei complottheorieën door de betrokkenheid te suggereren van Asma al-Assad, de vrouw van de Syrische dictator Assad, en van Amal Alamuddin, beter bekend als de vrouw van George Clooney en de advocaat van Julian Assange - zij is in Klont als figurant gecast in de rol van 'the good guy' van de humanitaire organisaties die de wereld proberen te beschermen. Een ramp staat ons te wachten, oreert Krups. De klont zou het voorzien hebben op Facebook, en Google 'als een kauwgumbal' uit elkaar doen spatten.
Het doet denken aan de ophef indertijd over de millenniumbug, maar het is duidelijk dat het dit keer ernst is. Onder alle vermakelijke en vingervlugge verwikkelingen schuilt wel degelijk een serieus en intelligent verhaal dat Februari vertelt. Dat is het verhaal over de machteloosheid van onze westerse intellectuele traditie die zich vooral bezighoudt met het elkaar becommentariëren en vliegen afvangen. Over de wetenschap die betrouwbaar moet zijn en controleerbaar, terwijl intussen de technologische en economische systemen zich via internet onbekommerd meester maken van deze wereld. Over kennis die onherroepelijk wordt verdrongen door data. Net zo onstuitbaar als het kind dat geboren moet worden.
Prometheus, 272 blz., 19,99 €.
Persis Bekkering
ob/kt/14 o
Volgens de jonge intellectueel Alexei Krups wordt de wereld bedreigd door een klont. De klont is een soort tumor van data, die losgebroken is uit het digitale universum en autonoom opereert. De wereld 'dataficeert', waarschuwt de favoriet van het lezingencircuit, we laten steeds meer over aan machines en robots die op basis van gegevens beslissingen nemen. En niemand heeft nog de controle.
Krups is een van de hoofdpersonen in Klont, de briljante roman van Maxim Februari. Hoe mens te zijn in een wereld die in toenemende mate bestuurd wordt door data, is een vraag die Februari al langer onderzoekt in columns en lezingen. Maar niet eerder verpakte hij zijn zoektocht zo geestig, sprankelend en veelzijdig als in zijn nieuwe roman, die tien jaar na De literaire kring is verschenen.
Er is ook nog Bodo Klein, data-expert bij het ministerie van veiligheid. Hij krijgt de klus om uit te zoeken of Krups' verhaal waar is. De bedachtzame, cerebrale Klein, in alles de tegenhanger van Krups, ontdekt dat deze creatief is geweest met copy-paste. Krups verdwijnt van het toneel.
En toch blijf je verontrust achter. In de roman is de orde hersteld, de onheilsprofeet was maar een charlatan. Waarom hechten we nog zoveel waarde aan originaliteit in het internettijdperk - wat doet het af aan de boodschap? Ondertussen begrijpen we de abstracte waarheid achter de klont: het is geen sci-fi-achtige muiterij van data. De wolk van gegevens vormt een uitdijende kloon van de werkelijkheid. De tastbare wereld krimpt, de digitale wereld groeit. Op die afgeleide van de wereld zijn we gaan vertrouwen.
Met een zekere tederheid richt Februari zijn schrijversoog dan ook op de tastbare wereld, de natuur, het leven. Zoals er steeds een 'vage lust' in de lucht hangt tussen Bodo en zijn van hem vervreemde vrouw. 'Bodo Klein hield van zijn vrouw. Maar hij kende haar niet. Niet wezenlijk. In dit tijdperk van transparantie was dat misschien nog wel het grootste wonder.'
Zonder opdringerig te zijn, heeft Klont nog een andere boodschap. Krups vertelt de wereld dat de roman dood is. De roman is ontstaan met het individu in de eenzaamheid van zijn studeerkamer, de mens die zich onvergelijkbaar voelt met de wereld om hem heen. Dankzij dataficering is alles vergelijkbaar, dus de roman is niet meer nodig. Juist via deze doodverklaring begrijpt de lezer dat de roman meer nodig is dan ooit. We hebben behoefte aan verhalen, we moeten al die getallen een plek geven, de lijnen verbinden. Dat Februari zijn personage het tegenovergestelde laat vertellen maar dat de lezer zijn eigen conclusies trekt, is deel van de aantrekkingskracht van deze roman, die vaker parels van paradoxen bevat ('De tijd drong. De dood wachtte.').
In de toon zit dat tegenstrijdige ook: die is ironisch, soms zelfs cynisch - de alwetende verteller klinkt als God, die doodverklaard is door de mens en nu geniet van hoe de mens zichzelf overbodig aan het maken is. Juist uit die afstandelijkheid blijkt de betrokkenheid van de schrijver en de urgentie van het materiaal. Het stelt ons in staat onszelf van bovenaf te zien, in de blinde cirkels die we rennen. 'De mens was niet alleen koning van de oneindige ruimte, maar ook slaaf van zijn eigen minderwaardigheid.' Klont laat superieur zien hoe hard we romans nodig hebben. In elk geval deze.
*****
Prometheus; 272 pagina's; € 19,99.
J. Hodenius
Actuele, intelligente en komische satire voor de geletterde lezer van de schrijver, jurist en filosoof over de moderne, door techniek beheerste leefwereld van de mens. Alexei Krups (die de lezer persoonlijk aanspreekt) is een mediagenieke man die wereldwijd succes oogst door zijn artikelen en lezingen over digitale technologie. Hij is niet echt een expert, maar komt er tot zijn stijgende verbazing en vrees achter dat het publiek aan zijn voeten ligt door de dramatische onderbouwing van de stelling dat we overgeleverd zijn aan de dataficering van onze leefwereld via kunstmatige intelligentie. Die zou via een penetratie ervan in beheers- en bestuurssystemen leiden tot een alternatieve, oncontroleerbare spiegelwereld, de klont genaamd (een soort cloud) en de mens degraderen van kennende tot gekende. De uitgebluste data-expert Bodo Klein, met een hands-on arts als vrouw, ontmaskert uiteindelijk in opdracht van het ministerie van Veiligheid de Diederik Stapelachtige fraudeur. Een flitsende roman die overtuigt door nuancering (Krups heeft wél een punt) en trefzekere verbeelding.
Rob Schouten
ob/kt/07 o
Maxim Februari, voorheen Marjolijn Februari, is een schrijver die niet zomaar een boek schrijft. Je kunt erop rekenen dat zijn romans een strekking hebben, voor mens en maatschappij . Hij reflecteert op onze wereld en giet zijn overwegingen in ideeënromans die ondanks het wijsgerige gehalte toch ook gewoon aangenaam en leesbaar willen zijn. Een veelschrijver is hij niet. Zijn (toen nog haar) vorige boek 'De literaire kring' verscheen alweer tien jaar geleden en ging over filosofische en sociaal-politieke vragen bij het verschijnen van een bestseller van de hoofdpersoon. Centrale vraag was: waar halen wij onze meningen vandaan, wat beïnvloedt ons in ons denken, zijn het hypes of wordt er ook nog nagedacht?
Ook in Februari's jongste roman, 'Klont', komt een actueel thema aan de orde. Hoe blijven we overeind in deze digitale wereld? Anders dan Dave Eggers, die met 'De cirkel' een dystopie schiep waarin de mens overwoekerd raakt door de terreur van de sociale media, schildert Februari niet zo'n angstig toekomstbeeld. Ze laat het aan de lezer om te kiezen, al zou je de huiselijke hoofdstukken aan het slot met als slotregel "'Kom nou, lieverd', zegt ze, dat zegt ze, 'lieverd', en ze zegt ook nog 'de soep wordt koud'", kunnen beschouwen als een pleidooi voor ouderwetse menselijkheid. Maar expliciet is deze schrijver daar niet in. Zijn romans zijn geen propagandamateriaal en voordat het knusse woord 'lieverd' valt is er heel wat afgedebatteerd.
'Klont' kent twee hoofdpersonen: de wetenschapper Bodo Klein, verbonden aan het ministerie voor Veiligheid, een man die op feiten en bewijsbaarheid let, en de onheilsprofeet Alexei Krups, die de wereld komt waarschuwen tegen het gevaar van posthumane robotisering. Het is karakteristiek dat Februari laatstgenoemde als een soort charlatan afschildert die zijn ideeën van anderen heeft gepikt en aan de haal gaat met vondsten uit de wereld van de doemdenkers. Klein slaagt erin hem te ontmaskeren, maar aan het eind is het nog maar de vraag wat het meeste telt. De ideeën van Krups, hoezeer ze ook zijn geplagieerd, snijden wel degelijk hout, terwijl Kleins wetenschappelijke rigueur eigenlijk niks oplevert.
De klont waaraan het boek zijn titel ontleent bestaat uit afval van de op hol geslagen kunstmatige intelligentie waaraan onze wereld ten prooi lijkt, afval dat een autonome macht dreigt te worden en ons van mensen in machines dreigt te veranderen. Dat is althans waar Krups, de onheilsprofeet, de mensheid in drukbezochte lezingen voor komt waarschuwen.
De vraag is of de wereld van digitale data bezig is ons menszijn te verdrukken, maar een echt antwoord krijgen we niet. Karakteristiek is de houding van Bodo, die in het ene hoofdstuk, al te rationeel, zijn zwangere stiefdochter als een treurige broedmachine beschouwt, slechts bezig met reproduceren, terwijl deze 'held van de wetenschappelijke integriteit' aan het eind juist geraakt wordt door de bevalling en de geboorte. 'Ik ben een dolende man in een dolende wereld', zegt hij ergens. Februari's roman biedt geen houvast aan dolende mensen, maar wel een boel om over na te denken.
Neem deze passage, waarin de moderne Europese oorlogspolitiek van veiligheidsminister Kirsten Elias op de snijtafel wordt gelegd: "Nu het mogelijk was gebleken de oorlog in de wildernis uit te besteden aan robots, werden ook haar moderne vrienden opeens in hoog tempo gewelddadiger. De smart citizens aan de Europese keukentafels konden tegenwoordig gedachteloos drones naar verre landen sturen; ze lieten dodelijke beslissingen nemen door autonome systemen, richtten meer slachtvelden aan dan ooit, en hadden zelf helemaal nergens last van. (...) Helaas konden de niet-westerse burgers op de hippe slachtvelden het sterven nog niet uitbesteden aan de techniek. Ze crepeerden nog als vanouds zodra hun ledematen door een drone werden afgerukt en hun hoofd na een inslag uit elkaar knalde. Maar omdat de urbane Europeanen zelf geen bloed proefden, omdat er geen verminkte veteranen door hun eigen steden strompelden, omdat ze zelf niemand met een stok hoefden dood te knuppelen, vonden ze de oorlogen schoon, opzienbarend schoon. Je kon het zelfs geen oorlogen noemen, knikten ze."
Dat zijn geen gratuite beweringen maar confronterende meningen die het comfortabele westerse gelijk op de proef stellen. Maar Februari, de genuanceerde filosoof, zou zichzelf niet zijn als hij dit soort harde kritiek op zichzelf liet staan. Ik lees 'Klont' vooral als een boek dat het technologisch universum van diverse kanten wil belichten; daarvoor is het toch in de eerste plaats een roman, dat wil zeggen een product van de verbeelding. En de roman is volgens de verdachte Alexei Krups het enige medium in onze tijd dat ons werkelijk nog iets te zeggen heeft. In dat verband citeert Februari bij monde van Krups filosoof Walter Benjamin, die schreef: "Die Geburtskammer des Romans ist das Individuum in seiner Einsamkeit".
Juist om dat individuele van de roman gaat het; die kan ons met zijn tegenstrijdig- en ongelijkheden vormen in een tijd dat alles aan gelijkvormigheid ten prooi lijkt.
En dat is misschien de diepste betekenis van deze roman: dat hij, voorbij alle charlataneske streken en wetenschappelijke humbug, een pleidooi is voor de kracht van de menselijke, individuele verbeelding, dwars tegen alle digitalisering in.
Je zou op grond van het bovenstaande misschien kunnen menen dat 'Klont' in hoge mate een wijsgerig traktaat is, maar dat is beslist niet zo. Februari is erin geslaagd een geloofwaardig verhaal, een voorbeeldige mythe te scheppen over onze tijd en zijn uitdagingen. Zijn werk doet me denken aan dat van Sartre, die weliswaar in een andere tijd over andere onderwerpen schreef, maar die ook zijn romans en toneelstukken in dienst stelde van zijn filosofie zonder dat het zijn fantasie als schrijver aantastte.
Februari's mooie stijl, de krachtige beelden, de heldere psychologie van de personages ook, maken dat 'Klont' in zijn geheel een goed voorbeeld is van wat erin beweerd wordt: dat alleen menselijke intelligentie, liefde en verbeelding een medicijn kunnen zijn tegen de doorgedraaide kunstmatige intelligentie.
Prometheus; 272 blz. € 19,99.
oordeel
Voorbeeldige mythe over onze tijd: mooie stijl, heldere psychologie.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.