De jaren
Annie Ernaux
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Uitgeverij De Arbeiderspers, © 2017 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : ERNA |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Uitgeverij De Arbeiderspers, © 2017 |
VOLWASSENEN : ROMANS : ERNA |
Marijke Arijs
rt/aa/17 m
Het woord schaamte ligt Annie Ernaux in de mond bestorven. De Franse schrijfster, enige dochter van een stel kruideniers-caféhouders uit het Normandische Yvetot, schaamt zich diep voor haar familie en haar nederige afkomst, en sinds ze zich aan haar milieu heeft ontworsteld, schaamt ze zich ook nog eens voor haar klassenverraad. In haar werk komt ze er geregeld op terug, want Ernaux tapt al een halve eeuw uit het autobiografische vaatje. Cruciale episodes uit haar leven schreef ze van zich af in De schaamte, over het moment waarop haar vader haar moeder probeerde te vermoorden, en Het voorval, over de abortus die ze ooit heeft ondergaan.
Eén beslissende episode was tot nog toe van deze vorm van verliteraturing gespaard gebleven. In Meisjesherinneringen keert Ernaux terug naar de zomer van 1958, toen ze voor het eerst onder moeders vleugels vandaan kwam. Het verhaal maakt al twintig jaar deel uit van haar schrijfprojecten maar werd steeds uitgesteld, want ze schaamde zich dood over haar jongemeisjesverlangens, haar dromen en haar eerste seksuele ervaring. Het was het spreekwoordelijke ontbrekende puzzelstukje, 'het gat waar geen woorden voor zijn'. Die zomer was een keerpunt dat haar hele verdere leven, haar relatie met liefde, seksualiteit en mannen, haar studie en haar schrijversroeping zou bepalen.
Vogel voor de kat
Het was de zomer van de terugkeer van generaal De Gaulle, van de Vijfde Republiek, van Dalida's 'Histoire d'amour' en van Pele die wereldkampioen voetbal werd, maar daar lag Annie allemaal niet wakker van. Zeventien was ze en de vrijheid lokte. Ze zou voor het eerst als jeugdleidster naar de vakantiekolonie vertrekken en dacht maar aan één ding: jongens. Meedogenloos portretteert Ernaux haar zeventienjarige zelf: een provinciaaltje uit een katholiek middenstandsnest dat nog nooit is weggeweest uit Yvetot, niet kan telefoneren, zwemmen of dansen, nog nooit een bad of douche heeft genomen of naar een fuif is geweest. Haar leven speelt zich af in het kruidenierswinkeltje annex café van haar ouders en in de nonnenschool. Wanneer ze in de vakantiekolonie aankomt 'als een merrieveulen dat uit de omheining is gebroken', is ze een vogel voor de kat. Ze valt voor een schofterige hoofdjeugdleider, laat zich nog net niet door hem verkrachten en wordt vervolgens gedumpt. Van pure ellende duikt ze de koffer in met jan en alleman, raakt compleet op drift en wordt door de anderen uitgelachen en vernederd. De gevolgen zullen nog lang doorwerken. Het blijft een paar jaar tobben met eetstoornissen, menstruatieproblemen en een verkeerde studiekeuze, tot ze door De tweede sekse van Simone de Beauvoir uit het diepe dal wordt gered.
Hoe schrijft een gevestigde feministische schrijfster met een scherp politiek en sociaal bewustzijn over dat onwetende, naïeve wicht van toen? 'Moet ik schrijven dat ik, tien jaar voor de Meirevolutie, heldhaftig en onverschrokken was, een frontstrijdster van de seksuele bevrijding', vraagt de auteur zich af. Hoe moet ze oordelen over haar jongere ik, dat haar inmiddels volkomen vreemd is? Met een hedendaagse blik, of vanuit het standpunt van de maatschappelijke conventies anno toen, een tijd waarin meisjes nog werden afgerekend op hun maagdelijkheid? 'Ik droom van een zin waarin ze beiden besloten zouden zijn en naadloos in elkaar overgaan, simpelweg door de variaties van een nieuwe zinsbouw', schrijft Ernaux, die zichzelf verteltechnisch opsplitst in een 'zij' en een 'ik', zodat ze tussen beide gezichtspunten heen en weer kan pendelen.
De zomer van 1958
Het is geen eenvoudige klus, maar langzaam worden de beelden en gevoelens van die zomer in woorden omgezet. Zwart-witfoto's met kartelrand, brieven en het internet helpen de schrijfster het meisje van 1958 weer tot leven te wekken, bijgestaan door haar geheugen en de playlist van de liedjes van die zomer. Haar agenda en haar dagboek van dat jaar zijn in de jaren 60 door haar moeder verbrand, om de sporen uit te wissen van 'het verdorven leven' van haar dochter.
'Het schrijven maken tot een onhoudbare onderneming', neemt Ernaux zich voor, en haar worsteling met de realiteit wordt inderdaad tot het uiterste gedreven: 'De kloof verkennen van de verbijsterende werkelijkheid van wat je overkomt op het moment dat het je overkomt, en de vreemde onwerkelijkheid waarin, jaren later, wat je is overkomen zich tooit'. De verhouding tussen de seksen en de verhouding tussen sociale klassen, haar twee grote thema's, komen in dit boek naadloos samen. De schrijfster wil een achterliggende waarheid blootwoelen, de afstand overbruggen tussen het meisje van toen en de vrouw van nu, maar slaagt er niet echt in haar zeventienjarige ik invoelbaar te maken. Ze deconstrueert en reconstrueert erop los en bedrijft, zoals wel vaker, meer sociologie dan literatuur.
Vertaald door Rokus Hofstede, De Arbeiderspers, 176 blz., 17,99 €. Oorspronkelijke titel: 'Mémoire de fille'.
Wineke De Boer
rt/aa/12 m
In Meisjesherinneringen schrijft Annie Ernaux (1940) over de eerste man met wie ze in bed is beland. En dat hij waarschijnlijk, en gelukkig maar, geen enkele herinnering aan haar bewaart. 'Ongelofelijke wanverhouding tussen de invloed op mijn leven van twee nachten met die man en mijn nietige aanwezigheid in het zijne. Ik benijd hem niet, schrijven doe ík.'
Het zijn strijdlustige woorden, van iemand die het tot dan toe moeilijkste boek in haar leven aan het schrijven is. Want ze had het 18-jarige, stompzinnige kind dat ze toen was het liefst willen vergeten. Maar ze kan niet anders, schrijft Ernaux, die herstelde van borstkanker, voordat ze aan het eigenlijke verhaal begint. 'Het idee dat ik zou kunnen doodgaan zonder te hebben geschreven over het meisje dat ik al vroeg 'het meisje van '58' heb genoemd, achtervolgt me.' Dan zal wat ze heeft meegemaakt voor niets zijn geweest. Vergelijkbare verklaringen voor haar schrijfdrang staan aan het begin van twee andere boeken die nu samen met Meisjesherinneringen heruitgegeven zijn, Het voorval en De schaamte.
Voor deze boeken volgde Ernaux haar beproefde procedé: aan de hand van oude agenda's, dagboeken, brieven, foto's, liedjes en voorwerpen gaat ze terug in haar geheugen om zo precies mogelijk te reconstrueren hoe het is geweest. Geen verhaal bedenken, maar de werkelijkheid beschrijven. Anders dan Proust, zo constateert ze in De schaamte, voor wie herinneringen een manier zijn om tot onze identiteit te komen, waardoor die identiteit geruststellend en bestendig is. Haar geheugen bewijst juist dat er helemaal niets bestendig is aan onze identiteit: 'Herinneringen [die] zich hebben gehecht aan een zomerhitje, aan een ceintuur die in de mode was, aan tot verdwijning gedoemde dingen.'
Chronologisch gezien sluit Meisjesherinneringen aan bij De schaamte, dat zich afspeelt in 1952. Dit boek gaat over een gewelddadige scène tussen haar ouders waarvan Ernaux als 12-jarige getuige was en die een blijvende indruk op haar zou maken. Het nog kortere, schokkende Het voorval (de gelijknamige film, in de regie van Audrey Diwan, wordt in april in de Nederlandse bioscopen verwacht) gaat over de clandestiene abortus die ze op haar 23ste heeft ondergaan.
De verfilming is ongetwijfeld een gevolg van het succes van De jaren. Hiermee brak Annie Ernaux internationaal door, zo'n tien jaar na de publicatie in Frankrijk. Ze kreeg lovende recensies in onder meer The New York Times, die het een 'collectieve autobiografie' noemde. Eindelijk kwam de erkenning die ze verdient ook in Frankrijk zelf. Vóór die tijd werd Annie Ernaux al zeer gewaardeerd bij lezers, studenten en academici, maar was de pers op zijn best zuinig en op zijn slechtst ronduit vijandig. Toen ik in 2007 na een interview bij haar thuis nog even langsging bij mijn opdrachtgever Courrier International, een gerenommeerd links weekblad, lachte de hoofdredacteur mij in mijn gezicht uit: 'Noem je dát literatuur?' Ernaux had mij al verteld over het haantjesgedrag in het Franse literaire wereldje.
Ze is de kritiek vóór in Het voorval en schrijft daar tussen haakjes: 'Het is mogelijk dat een verhaal als dit irritatie of weerzin opwekt, of als smakeloos wordt bestempeld. Het feit dat je iets hebt meegemaakt, wat het ook is, geeft je blijvend het recht om het op te schrijven. Er bestaat geen inferieure waarheid.' Dat ze - met veel moeite en zo gedetailleerd mogelijk - schrijft over deze gebeurtenis die 'slechts heeft bestaan uit tijd binnen en tijd buiten mij' is omdat ze zich niet wil scharen 'aan de kant van de mannelijke overheersing van de wereld'.
Vanwege de zwangerschap heeft de verstrijkende tijd in Het voorval nog een andere, gevaarlijkere dimensie. Het lukt de jonge Ernaux, letterenstudent in Rouen, maar net op tijd en tamelijk toevallig om de juiste hulp te vinden. Haar eigen wanhoop en eenzaamheid en de geile reactie van vrienden in haar omgeving blijven je bij na het lezen van dit zonder weeklagen opgetekende verslag. Net als haar schaamte, met een 'herinneringsvermogen' dat 'minutieuzer, onverzettelijker is dan enige andere vorm van herinnering' (Meisjesherinneringen); ondanks al haar werk om de lagere sociale klasse van haar familie te ontvluchten, wordt ze nu tóch ingehaald door haar verleden, waardoor haar maatschappelijke mislukking dreigt.
Na het lezen van de twee andere titels begrijp je nog beter hoe desastreus een zwangerschap vóór het huwelijk was in die tijd. Nog steeds en opnieuw wordt het talloze vrouwen in de wereld moeilijk gemaakt om zich veilig te laten aborteren. Maar ook los van die actualiteit blijft dit boek, dat voor het eerst verscheen in 2000, de moeite waard. Het is een stomp in je maag.
De schaamte en Meisjesherinneringen zijn eveneens aangrijpende, goed geschreven teksten waarin het Annie Ernaux lukt om een zo waarheidsgetrouw mogelijk beeld van zichzelf te geven en de tijd, binnen en buiten haarzelf, te vatten. Uit de kunst.
Annie Ernaux, Het voorval. Uit het Frans vertaald door Irene Beckers. De Arbeiderspers; 104 pagina's; € 16,50.
★★★★★
Annie Ernaux, De schaamte. Uit het Frans vertaald door Rokus Hofstede. De Arbeiderspers; 104 pagina's; € 16,50.
★★★★★
Annie Ernaux, Meisjes-herinneringen. Uit het Frans vertaald door Rokus Hofstede. De Arbeiderspers; 176 pagina's; € 18,99.
★★★★★
Matthieu Kockelkoren
De romans van Annie Ernaux (1940) zijn verwoede pogingen haar leven in kaart te brengen. In tegenstelling tot de even obsessieve terugkijker Patrick Modiano, die het verleden hult in poëtische rookgordijnen, probeert zij zichzelf juist zo scherp en eerlijk mogelijk op te roepen. Na eerdere succesvolle romans over haar ouders schetst ze nu een portret van het meisje dat ze was in 1958 na het eindexamen, onder het motto helderheid te krijgen in het verleden dat op het moment van beleven volkomen duister is. Het wordt een schrijnend maar boeiend verhaal over haar minderwaardigheidscomplex dat ervoor zorgt dat ze overal bij wil horen en daarvoor concessies wil doen waarvoor ze zich later zal schamen. Afgedwongen seksualiteit als monitrice in een vakantiekolonie, boulimie, kleptomanie en een gemankeerde beroepskeuze blijken achteraf de hoofdingrediënten voor een diepgaande en fraaie terugblik.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.