De onderspitdelver
Thomas Bernhard
Thomas Bernhard (Auteur), Gerard Bes (Vertaler), Philip Grisel (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Uitgeverij IJzer, 2016 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : BERN |
Dirk Leyman
em/ov/16 n
Uiterst voorkomend en minzaam in de omgang was Thomas Bernhard (1931-1989), zij het zeer eenzelvig. Maar vanaf het moment dat hij achter zijn schrijftafel plaatsnam, borrelde zijn woede tegen de wereld hevig op. Het resulteerde in superieur geformuleerde schimpscheuten, goed voor zowel roem, hoon als talloze processen.
De tegendraadsheid van Thomas Bernhard blijft een volstrekt unicum in de wereldliteratuur. Niemand kan aan de Oostenrijkse 'overdrijvingskunstenaar' tippen inzake gestileerd schelden op hypocrisie, provincialisme en middelmatigheid. Zijn oeuvre staat bol van de kanonnades tegen 'zwetsende leeghoofden' en 'intellectuele regenwormen', geschreven in dwingende Duitse volzinnen. Tegelijk stuit je op een komisch cynisme en een hoogst ongrijpbare zelfhaat.
In zijn vaderland werd Bernhard regelmatig ingesmeerd met pek en veren. Een Weense krant schreef zelfs ooit dat Bernhard 'een luis was die verdelgd moest worden'. De schrijver van beruchte toneelstukken als Heldenplatz (1988) en romans als Vorst (1963), De kalkfabriek (1970) en Oude meesters (1985) verkneukelde zich in alle stampei. Bij elk nieuw boek gaf hij zijn zwartgallige wereldbeeld via geliefkoosde stijlmiddelen als overdrijving en herhaling nog méér vorm.
Benauwend
Ook in de drie vroege verhalen uit de jaren 60, nu bij uitgeverij IJzer vertaald in Op de boomgrens, valt aan een benauwend gevoel niet te ontkomen. Elk sprankeltje hoop smoort de aartspessimist deskundig in de kiem.
In het eerste verhaal Kulterer staat een man op het punt om uit de gevangenis te worden ontslagen. Zijn gedrag en werkkracht waren er voorbeeldig. Kulterer schrijft in de bajes verhalen 'vol onbeduidende gedachten', noodgedwongen in het donker, terwijl zijn celgenoten slapen. 'Hij schreef alleen treurige verhalen. Soms viel hem iets bijzonder vrolijks in, waar hij zelf om moest lachen, maar opschrijven kon hij het niet.' Via een omweg filosofeert Bernhard over zijn eigen schrijverschap en de boze buitenwereld. Uiteindelijk moet Kulterer weg van de gevangenis, 'het landschap in, dat heuvelig, bruin en grauw, dampte van hopeloosheid'.
Driester gaat het eraan toe in de bizarre vertelling De Italiaan, waarin een paviljoen een sinister, met de oorlog verbonden geheim herbergt. De conclusie is Bernhard avant la lettre: 'Er is, zei hij, niets dat je kan helpen om aan jezelf te ontsnappen'.
Pièce de résistance is ongetwijfeld Op de boomgrens, waarin het hooggelegen stadje Mühlbach het decor vormt van een drama. Een jongen en een meisje worden er in een gastenverblijf afgeluisterd door een pas overgeplaatste politie-inspecteur. Die is bezig een 'leugenachtige' brief te schrijven aan zijn zwangere vriendin, maar wordt steeds afgeleid door hun gepraat. Hij raakt ervan overtuigd dat er iets te gebeuren staat. 'Alles hoorde ik, en plots viel me in, die twee zijn een wetsovertreding.' De boomgrens is vooral een 'pijngrens'. Het hooggebergte snijdt iedereen de adem af en wint het pleit.
Mildheid en dreiging
De drie verhalen bezitten - in vergelijking met het latere werk van Bernhard - nog een zekere mildheid, een bepaalde bekommernis om de personages. Maar steeds ligt een dreiging op de loer. Later zullen Bernhards personages veel uitgesprokener de megafoon van zijn zwartgeblakerde, nietsontziende gedachten worden.
Pikant detail: zowel Kulterer als De Italiaan zijn ooit verfilmd. Eerst tegen de zin van de auteur, die op een nacht de decorstukken aan kasteel Wolfsegg verwoestte en ordonneerde dat de filmopnames moesten ophouden. Toch raakte de film af. Bernhard toonde zich uitermate opgetogen over het resultaat.
In Op de boomgrens zoekt Bernhard nog naar zijn precieze vorm, maar het superieure schrijverschap tekent zich aan de horizon af. Het valt te prijzen dat dit verhalentrio in het Nederlands beschikbaar is, maar een smet op dit boekje is de soms onachtzame redactie en de niet altijd toonvaste vertaling.
Ijzer, 84 p., 16,50 euro. Vertaald door Gerard Bes & Philip Grisel.
Hans Cottyn
em/ov/10 n
Somberman Thomas Bernhard (1931-1989) goot vooral in toneelstukken zijn vitriool uit, maar hij poneerde ook in proza wat er aan Oostenrijkers in het bijzonder en de mens in het algemeen mis was. De drie verhalen in Op de boomgrens zijn een goede opstap voor wie zich in deze cholerieke schrijver wil verdiepen. Het boekje dateert uit 1969 en verschijnt nu bij eenmansuitgeverij IJzer in een heldere Nederlandse vertaling.
In 'Kulterer' denkt een man na hoe hij zijn leven na de gevangenis weer moet opnemen. We vernemen niet aan welke misdaad hij zich schuldig heeft gemaakt, maar wat dondert dat. Schuldig ben je sowieso.
In 'De Italiaan' ontbindt een als vrolijk aangekondigd toneelstukje snel naar een duister zelfmoordverhaal, met een uitstap naar de oorlog en de executie van enkele Polen.
Het titelverhaal begint idyllisch, in een herberg in een bergdorp, maar toch loopt het met twee personages slecht af. Hun treurige en eenzame dood het gevolg van een onmogelijke liefde. De verteller, een politieman, staat erbij en registreert het kil en met weinig mededogen.
Drie verhalen over noodlot en hoe daar, zelfs met gróte boosheid, niet aan te ontsnappen valt.
Vertaald door Gerard Bes en Philip Grisel, IJzer, 86 blz., 16,50 €. Oorspronkelijke titel: 'An der Baumgrenze'.
J. IJbema
Drie verhalen uit het vroege werk van de auteur (1931-1989) die een gevierd en omstreden toneel- en romanschrijver was en naam maakte met briljant gemopper op de uitzichtloosheid van het bestaan en gefulmineer tegen Salzburg en zijn vaderland Oostenrijk. Dat deed hij in zinnen die literaire bouwwerken op zich vormden. In deze verhalen (waarvan twee niet eerder in een Nederlandse vertaling verschenen) zijn dreiging, angst en mislukking de dissonanten die het menselijk bestaan kenmerken, maar de korte schetsen hebben een relatief milde toon vol mededogen met de hoofdpersonen en zijn minder monumentaal van stijl dan het latere werk. Een kleine uitgave die een stilistisch begaafde auteur opnieuw onder de aandacht brengt. Voor literaire lezers.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.