De romantici
Konstantin Paustovskij
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Uitgeverij Van Oorschot, copyright 2017 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 13958 |
Wouter Woussen
us/ug/10 a
'Rode en gele monnikskappen schommelden zachtjes voor het open raam. Een bloemetje van de Oost-Indische kers keek ook ondeugend de kamer in. Binnen in de kelk zat een ruige bij. Met ingehouden adem keek ik toe hoe hij nijdig achteruit kroop en zich uit de smalle kelk werkte. Over het plafond liepen lichtende vlekken. Het waren de flauwe golvingen en weerspiegelingen van de rivier die ik vlakbij hoorde ruisen.' Zo beschrijft Konstantin Paustovski (1892-1968) in 1946 hoe hij tijdens een vakantie in zijn vroegste kindertijd gewekt werd door een hete zon die hel op de witte muren van het familievakantiehuis scheen.
Dat is nog eens een herinnering, zeker voor een kleuter. Ze dateert van het einde van de negentiende eeuw, toen Paustovski nog zo klein was dat hij na een nachtelijke reis slaapdronken door een tante het huis in werd gedragen. Een halve eeuw later herinnert hij zich nog de levendige dialogen die de volwassenen rond hem voerden, de borduursels op de sneeuwwitte mouwen van zijn tante, de geur van gekookte melk die in het huis hing.
Paustovski's details zijn ongelofelijk goed en soms letterlijk ongelofelijk: ze staan zo accuraat beschreven dat het niet accuraat kan zijn, tenzij hij als kleuter niet alleen een uitnemend observator maar ook een obsessief dagboekschrijver was. In Paustovski's decors staan nooit zomaar planten, wel 'rode en gele monnikskappen', of 'begroeiing van rozenbottels'. Personages dragen niet zomaar een jurk, maar een 'wijde, ruisende japon van kaneelkleurig satijn met een damastpatroon van gele bloemen en bladeren'. Dat hij met die precisie soms wantrouwen wekt, lijkt Paustovski goed te beseffen. Een paar regels voorbij die zonnige ochtend van daarnet, beschrijft hij zichzelf als 'een klein jochie dat allerhande verhalen verzon'.
Verzonnen of niet, het zijn z'n zintuiglijke beschrijvingen die Paustovski zo leesbaar maken, net als zijn nieuwsgierigheid, zijn optimisme en zijn gebrek aan bombastische retoriek. Dat hij bovendien lang genoeg geleefd heeft om de laatste tsaar, de Russische revolutie, Stalin, de Eerste, Tweede en Koude Oorlog mee te maken, verklaart dat zijn autobiografisch werk vandaag nog vertaald, verkocht en gelezen wordt.
Nederlandse belangstelling
Naast schrijver van een omvangrijk oeuvre was Paustovski in zijn lange leven oorlogsbrancardier, tramconducteur, journalist en visser. Vandaag heeft hij een bescheiden museum in Odessa - twee kamers groot - en een literair centrum in Moskou. Zeven jaar na zijn dood werd een Sovjet-Russisch vrachtschip naar hem genoemd - het werd in 2007 gesloopt. In ons taalgebied is er een Vereniging Konstantin Paustovskij, zoals de naam van de auteur vroeger in het Nederlands gespeld werd. Ze eert de schrijver met publicaties van een plantengids en een kookboek, met reizen naar zijn geboortegrond en magnetische bladwijzers met foto's van het visgerei of de regenjas van de auteur. Niet meer verkrijgbare vertalingen worden tweedehands voor meer dan de nieuwprijs verkocht. Goudzand, een collectie notities die in 2016 verscheen (eerder in het Nederlands dan in het Russisch), werd in Nederlandse kranten jubelend besproken.
Onder Nederlandse schrijvers is Paustovski's aanhang groot en toegewijd. Tommy Wieringa is een bewonderaar. 'Die man moet een herinneringsmachine geweest zijn. Ik ken geen enkele schrijver die op zo'n manier zijn eigen jeugd tot bijna voor zijn geboorte heeft kunnen reconstrueren en weergeven. Met kleuren en geluiden en de hele zintuiglijkheid van alles. Uiteindelijk maakt het niet zoveel uit of het zich werkelijk zo heeft afgespeeld of dat hij het zich zo verbeeld heeft. Het werkt. Vanaf de eerste bladzijde voel je je als lezer te midden van dat Russische voorjaar, bij die Russische overstromende rivieren.'
De belangstelling in Nederland is groter dan elders, doet anekdotisch bewijs vermoeden. In de marge van een literair congres zat Wieringa ooit tegenover de Zuid-Afrikaanse Nobelprijswinnaar J.M. Coetzee hoog op te geven van Paustovski's autobiografisch werk, dat volgens Wieringa is geschreven 'alsof hij tot in de fijnste vertakkingen van zijn herinneringen is gekropen en dat allemaal tevoorschijn heeft gebracht en bedwelmend opgeschreven'. Coetzee vroeg hoe je Paustovski spelde en hoe zijn boeken heetten.
Vertalingen herwerkt
Dat Wieringa Paustovski kent en Coetzee niet, is in belangrijke mate te danken aan de Nederlandse vertaler Wim Hartog (78). Als Hartog in de jaren 60 als student in Parijs niet over een Franse versie van Verre jaren, het eerste deel van Paustovski's autobiografie, was gestruikeld en er vervolgens zijn levenswerk van had gemaakt zijn boeken in het Nederlands te vertalen, was de Rus hier net zo'n geheimtip geweest als voor Engelstaligen.
Hartog herwerkte de voorbije jaren zijn oude vertalingen van Verhaal van een leven, die nu in drie delen gebundeld zijn. Deel 3 is zopas verschenen. Hij merkt dat hij indertijd hier en daar een woord omzeild heeft (een vis, een gerecht), omdat hij het in geen enkel woordenboek terugvond. Zijn eerste vertalingen maakte hij onder meer met behulp van de voortreffelijke Franse versie, door Lydia Nikolaevna Delectorskaya, een Russische ballinge in Parijs die overigens ook de muze was van schilder Henri Matisse. Volgens Hartog waren Nederlandse vertalingen van Russische literatuur in die tijd zo slecht dat lezers wel moesten denken 'dat daar in het oosten een hoogst eigenaardig volk leefde dat in houterige zinnen sprak'. Zijn vertaling leest alsof ze gisteren geschreven werd.
Een bedenking die tot in de eeuwigheid gemaakt zal worden, is hoe Paustovski onder Stalin kon blijven schrijven, zonder zich medeplichtig te maken aan de dictatuur. Tommy Wieringa relativeert: 'Ik ken het historische oordeel over de Sovjets al. Ik hoef dat niet te lezen in het werk van Paustovski. Je hebt natuurlijk lezers die vinden dat schrijvers altijd gewetensvol moeten zijn en strijdbaar naar de autoriteiten. Je kunt het alleen voor jezelf bepalen, niet een ander opleggen. Iedereen heeft te maken met zijn eigen demonen. Het had Paustovski gesierd als hij meer kritische zin had getoond en een groter offer had gebracht, maar tegelijk vind ik het volkomen begrijpelijk als iemand dat niet doet. Angst is een van onze diepste instincten. (Isaac Babel heeft zich ook niet echt kritisch uitgelaten tegenover het Sovjetregime. Die protesteerde door te zwijgen.) Die immense druk, die kennen wij helemaal niet. Daar zijn we godzijdank van vrijgesteld door een web van democratische instituten en een parlementair systeem. Het zou nogal aanmatigend zijn om Paustovski met terugwerkende kracht te vragen dat hij zich tegen Stalin keert.'
www.paustovskij.org
Goudzand. Vertaald en samengesteld door Wim Hartog, Van Oorschot, 661 blz., 34,99 € (e-boek 14,99 €).
Verhaal van een leven 1. Verre jaren en Een onrustige jeugd. Vertaald door Wim Hartog, Van Oorschot, 645 blz., 29,99 € (e-boek 19,99 €).
Verhaal van een leven 2. Begin van een onbekend tijdperk en De tijd van de grote verwachtingen. Vertaald door Wim Hartog, Van Oorschot, 506 blz., 45 € (e-boek 19,99 €).
Verhaal van een leven 3. De sprong naar het zuiden en Boek der omzwervingen. Vertaald door Wim Hartog, Van Oorschot, 540 blz., 44,99 € (e-boek 19,99 €).
Jos Radstake
Heruitgave in de 'Russische Bibliotheek' van de ooit in 'Privé-domein' (1970, 1976) uitgegeven herinneringen van Konstantin Paustovski (1892-1968). De oorspronkelijke, toch al mooie, vertaling van Wim Hartog is door hem herzien. Autobiografie in twee delen: 'Verre jaren' en 'Onrustige jeugd'. 'Verre jaren' (van 1946) begint met het overlijden van de vader van Paustovski – hij is zelf 17 – waarna hij teruggaat naar eerdere jaren, zijn jeugd en gymnasiumtijd in het tsaristische Rusland. Hij beschrijft de uiteengevallen familie, prille jeugdliefdes en zijn schooltijd. Het tweede deel (van 1956) gaat over zijn universiteitsjaren, de Eerste Wereldoorlog, zijn werk als ziekenverzorger, tramconducteur in Moskou, fabrieksarbeider en visser. Hij beleeft een schrijnende liefdesaffaire (zo mooi beschreven) en zijn schrijverschap krijgt gestalte. Deze autobiografie is geschreven in de onnavolgbare Paustovski-stijl (met die onnadrukkelijke natuurevocaties). Een schrikbarende werkelijkheid, maar in de beschrijving op de een of andere manier troostrijk. Opmerkelijk dat bij herlezing na zo lang zoveel passages nog in de herinnering staan. Prachtig werk, prachtig uitgegeven.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.