Bijna een vader : roman
Alejandro Zambra
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Karaat, 2016 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 14017 |
Annick Vandorpe
us/ug/24 a
Een roman als meerkeuzetoets? Het idee is origineel en amusant, maar tot wat voor boek leidt het? Halfslachtig postmodernisme? Niet als de auteur in kwestie Alejandro Zambra heet, ook wel 'de nieuwe literaire superster van Latijns-Amerika', volgens The New Yorker.
Toen de Chileen tien jaar geleden debuteerde met Bonsai, wist hij meteen de aandacht van de critici te vangen en met elke nieuwe titel licht zijn literair aura intenser op. Zijn dunne romans zijn wonderdoosjes. Soms schater je het uit, soms krimpt je maag samen, je mijmert, je piekert, je glimlacht, en als de laatste zin is gelezen, wil je terug naar af om met een nieuw inzicht te herbeginnen.
Zambra groeide op tijdens de dictatuur van Pinochet. In zijn vorige roman, Manieren om naar huis terug te keren, graaft hij in zijn kinderjaren en laat hij zien hoe de latente terreur zijn generatie markeerde. Dat hij ook zou schrijven over wat volgde, zijn middelbare schooltijd en Chili's overgang naar een democratie, was evident, maar elke poging tot een 'normale' roman mislukte.
Zijn herinneringen aan 1993, toen hij 18 was en de universitaire toelatingstoets moest afleggen, brachten soelaas. Chili had de dictatuur achter zich gelaten, maar aan het Instituto Nacional waar Zambra schoolliep en de banken deelde met kinderen van politici, viel daar weinig van te merken. De opleiding was één lange aanloop naar de universitaire toelatingstoets: je score bepaalde welke richting aan welke universiteit je mocht volgen en welke plaats in de maatschappij je daarna kon innemen.
Het taalexamen, dat uit 90 meerkeuzevragen bestond, was de perfecte vorm voor een boek over de problematische transitie die het schoolsysteem en de hele samenleving doormaakten.
De Nederlandse titel luidt Begrijpend lezen, maar Zambra koos de titel Facsímil. Wat dit mag betekenen, laat hij je bij het lezen bepalen. Hij heeft het boek in vijf secties opgesplitst, die elk met een opdracht overeenstemmen. Achter Begrijpend lezen schuilt een virtuoos concept. Aan de hand van taalspelletjes zoals 'kies de term die niet in het rijtje thuishoort' of 'schrap de overbodige zin(nen)' drijft hij je gedachtemotor aan en roept hij associaties op tot je onbewust een verhaal gaat spinnen. Een verhaal dat bij elke leesbeurt evolueert, want de opties die Zambra voorschotelt, zijn niet eenduidig en soms ontbreekt de logica - wat steek houdt als beeld voor Chili's stuntelige overgang naar de democratie.
Hoe kun je de nieuwe Zambra het best omschrijven? Humoristisch? Diepgaand? Pijnlijk? Lichtvoetig? Toegankelijk? Literair? Virtuoos? Het geldt allemaal. Wat deze roman uitdraagt, is niet alleen talent, maar ook een onmetelijk respect voor de lezer. Voor elke lezer.
Karaat, 112 p., 17,95 euro. Vertaald door Luc de Rooy.
te/ep/02 s
Traditionele romans kunnen Alejandro Zambra maar matig boeien, maar aan postmoderne vrijblijvendheid heeft de Chileense schrijver evengoed een broertje dood. Op de kop af tien jaar geleden verscheen zijn prozadebuut, Bonsai, een onconventioneel niemendalletje van nog geen honderd bladzijden dat in geen tijd een heus cultboek werd. Ook Het verborgen leven van bomen en Manieren om naar huis terug te keren waren uitgaafjes van het minimalistische type. Na die drie flinterdunne romans verschijnt in ons taalgebied Begrijpend lezen, een merkwaardige publicatie waar op het eerste gezicht geen touw aan vast te knopen valt.
Voor de verandering had de auteur een doodgewone roman in gedachten over het jaar waarin hij eindexamen had gedaan aan de middelbare school, maar dat project wilde niet van de grond komen. Uit pure balorigheid begon Zambra de oefeningen te parodiëren van het toelatingsexamen voor de universiteit, in de volksmond 'Facsímil' genoemd, dat alle Chileense scholieren van 1967 tot 2002 moesten ondergaan. Wonder boven wonder groeide zijn gefröbel uit tot een heus boek, dat net als die meerkeuzetoets uit vijf onderdelen en negentig vragen bestaat. Welke term hoort in dit rijtje niet thuis, zet de zinnen in de juiste volgorde, completeer de zinnen, schrap de overbodige zin of zinnen… Afijn, u kent het wel. Samen leveren die woorden, zinnen en 'flitsverhalen' een grappig, verrassend en poëtisch geheel op, dat wordt besloten met drie intrigerende verhalen, in de rubriek 'begrijpend lezen'. De ongewone vorm werkt leesbevorderend en dat is mooi meegenomen, aldus de auteur, want er zijn zat Chilenen die nooit proza of poëzie lezen, maar bijna allemaal hebben ze zich ooit verdiept in die oefeningen, om te slagen voor hun eindexamen.
Allesbehalve vrijblijvend
Pure spielerei? Bijlange niet. Dit literaire experiment is allesbehalve vrijblijvend, want voor de goede verstaander barst de tekst van de verwijzingen naar de toenmalige politieke situatie. De schrijver legde de proef af in 1993. Op papier was Chili toen al drie jaar een democratie, maar in het onderwijs was daar nog niet veel van te merken. Begrijpend lezen moet een idee geven van die overgangsperiode. En Zambra zou Zambra niet zijn als hij de gelegenheid niet aangreep om een paar van zijn stokpaardjes te berijden: liefde, huwelijk en echtscheiding in dictatoriale tijden, het wel en wee van de Chileense middenklasse, vaders en zoons en, last but not least, het bewind van Pinochet, dat een onuitwisbare stempel heeft gedrukt op zijn generatie, voor wie de overgang naar de democratie samenviel met die naar de adolescentie, iets waar ze een groot gevoel van onzekerheid aan overhield.
Een mens kan uit dit boek heel wat opsteken over het verband tussen de avondklok en de geboorte van onwettige kinderen, over generaal Manuel Contreras, voormalig hoofd van de inlichtingendienst en 'een van de grootste criminelen uit de geschiedenis van Chili' en over het asociale gedrag van Chilenen in de lift. We onthouden dat het Chileense onderwijs geen kritische burgers, maar papegaaien aflevert, dat echtscheiding in Chili pas in 2004 mogelijk werd en dat er op iedere vraag niet één, maar vele mogelijke antwoorden zijn, omdat dé waarheid nu eenmaal niet bestaat. Naargelang de antwoorden die de lezer op het bijgevoegde antwoordformulier aankruist, komt er telkens een ander boek tot stand. Voor niet-Chilenen valt het niet mee om Zambra's knipogen te begrijpen en alle citaten thuis te brengen. Zo zullen weinigen in vraag 40 in deel III een beruchte uitspraak van generaal Pinochet herkennen: 'Studenten horen naar de universiteit te gaan om te studeren, niet om na te denken.' In het Chileense onderwijssysteem werd kritisch denken niet aangemoedigd, weet Zambra uit ervaring. De schrijver sleet zijn broek op het Instituto Nacional, een elitaire school waar alleen de slimste jongetjes welkom waren. De leerlingen werden er perfect voorbereid op de Chileense samenleving, schrijft hij, aangezien die minstens zo meedogenloos en corrupt was als de onderwijsinstelling zelf.
Intrigerend tussendoortje
Is Begrijpend lezen a/ grappig en speels, b/ melancholisch en poëtisch, c/ absurd en ironisch d/ kwajongensachtig en heel soms ook een tikkeltje flauw? Het is dat alles tegelijk, maar het is vooral een bizar boek, al is het lang niet zo vernieuwend als op het achterplat wordt beweerd. De Franse schrijver Georges Perec haalde meer dan een halve eeuw geleden al zulke literaire fratsen uit en ook zijn kompanen van de 'Werkplaats voor Potentiële Literatuur' lieten zich op dat vlak niet onbetuigd. Begrijpend lezen is niettemin een bijzonder intrigerend tussendoortje, in afwachting van Mijn documenten, een solide verhalenbundel uit 2013 die dit najaar in Nederlandse vertaling verschijnt.
Vertaald door Luc de Rooy, Karaat, 112 blz., 17,95 €. Oorspronkelijke titel: 'Facsímil'.
De auteur: is Chili's origineelste hedendaagse auteur. Zijn debuutroman, Bonsai (2006), werd een internationale voltreffer. Hij heeft drie romans, poëzie, essays en een verhalenbundel op zijn naam staan.
Het boek: meerkeuzetoets over de overgangsperiode van dictatuur naar democratie in Chili.
ONS OORDEEL: intrigerend literair experiment, verrassend, vermakelijk en poëtisch.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.