De fabriek van klootzakken
Chris Kraus
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Lebowski Publishers, 2016 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : KRAU |
Christophe Vekeman
2/ei/25 m
Laten we eens iets hoogst onprettigs doen en ons voorstellen dat je een uitgever bent. Het is een koude en regenachtige ochtend en gisteravond, nadat je de bons gekregen had van je jongste Geheime Liefde, die bij nader inzien toch liever voor een carrière in de lifestylebusiness dan voor het dichterschap koos, ben je erin geslaagd in drie uur tijd, terwijl je vastzat in de lift, een maagzweer te ontwikkelen. Hoofdpijn heb je ook, als altijd de laatste maanden. En dan, als een ster die uit het donkerste wolkendek komt gevallen, belandt daar plots een typoscript op je bureau dat I Love Dick is getiteld. I Love Dick, godbetert! Er is geen twijfel mogelijk: dit is de mooiste dag van je leven.
Het kan nog mooier. Het boek, immers, blijkt niet te zijn geschreven door de literaire dochter van Xaviera Hollander. 'Dick' is werkelijk een personage in de roman, en de ik-figuur, Chris Kraus genaamd, houdt echt van hem. Anders gezegd: de titel moge dan al pornografisch aandoen, de roman zelf is duidelijk bedoeld Grote Literatuur te zijn. Over twintig jaar, zelfs, zal hij te boek staan als een belangrijk feministisch geschrift.
Het tweede boek dat de Amerikaanse schrijfster, performancekunstenares en filmmaakster publiceerde, in 2000, heet Aliens & Anorexia. Oók een dijk van een titel. Maar of die roman de moeite waard is, zal ik nooit weten. Na lezing van I Love Dick ben ik helemaal klaar met Chris Kraus.
Buitengewoon bedrieglijk
'Chris Kraus, een negenendertigjarige experimentele filmmaker, en Sylvère Lotringer, een zesenvijftigjarige hoogleraar uit New York, gaan met Dick, een goede kennis van Sylvère, uit eten in een sushibar in Pasadena', luidt de openingszin, die, behalve dat hij best wel veelbelovend is, op nog een andere manier buitengewoon bedrieglijk moet heten. De afstandelijke, kalme toon ervan zal immers al heel gauw plaats ruimen voor een verstikkende, zeer naargeestige sfeer van bitter zelfbeklag, die van I Love Dick misschien een boeiend egodocument voor psychologen maakt, maar helaas tevens een weinig lezenswaardige roman.
In vergelijking met Chris Kraus moet Woody Allen een van gezondheid en je reinste levenslust blakende, zorgeloze scoutsjongen worden genoemd. Dat is niet erg, dat is in wezen geen belediging voor Kraus. De belediging zit hem in een ander, veel groter verschil: Woody Allen is grappig, kent zelfrelativering en verstaat met andere woorden de kunst om in zijn navel te staren en ons vervolgens iets te vertellen over ons en onze medemensen, niet enkel over hemzelf.
Chris Kraus lijkt - getuige zinnen als 'Als vrouwen erin gefaald zijn 'universele' kunst te maken omdat we gevangen zitten in het 'persoonlijke', waarom maken we dat 'persoonlijke' dan niet universeel en het onderwerp van onze kunst?' - min of meer dezelfde bedoeling te hebben, maar slaagt er althans voor mij op ongeveer geen enkel moment in haar 'persoonlijke' problematiek invoelbaar, laat staan herkenbaar, te maken.
Als ze schrijft dat een bepaald iemand 'veranderde in dat woord dat mensen gebruiken om lastige en gedreven vrouwen alle gewicht te ontnemen', te weten het adjectief 'excentriek', dan vind ik dat goed geobserveerd, en goed geformuleerd, en snak ik naar meer van dat. Maar wat krijg ik vervolgens geserveerd? 'Als ik niet word aangeraakt, wordt eten onmogelijk. Intersubjectiviteit vindt plaats tijdens het klaarkomen: als dingen afbreken', en dergelijke.
Gemiste kans
Nu, wat gebeurt er, waarover gaat het? Na het etentje dat wordt beschreven in de openingszin, dreigt er bar weder aan te komen, en Dick nodigt het stel uit om bij hem te blijven overnachten in plaats van nog een eind met de wagen te gaan rijden.
Dick flirt met Chris. Chris, al een tiental jaren samen met Sylvère, met wie zij na drie abortussen allang geen lijfelijke relatie meer onderhoudt, is voor het eerst in zeven jaar seksueel opgewonden, maar verder valt er niets voor. Als ze wakker worden, blijkt Dick weg te zijn, en Sylvère en Chris vertrekken op hun beurt. Zo begint het.
Het eerste deel van het boek bestaat uit de brieven die Chris, maar ook Sylvère, die de liefdesobsessie van zijn echtgenote om de een of andere reden ('Denk je dat deze hele zaak alleen maar een middel is waardoor Chris en ik eindelijk seks kunnen hebben?') ondersteunt en zelfs lijkt aan te wakkeren, aan Dick richten.
Deze honderden bladzijden, in enkele dagen tijd aan het papier toevertrouwd, sturen zij evenwel niet op; ze beperken er zich toe een tweetal keren op te bellen en een enkele fax te versturen. Doet dit verwoede schrijven aan een niet-lezer denken aan de wanhopigen die in The Heart Is a Lonely Hunter van Carson McCullers hun diepste zielengeheimen verwoorden tegen een doveman? Doet het denken aan Saul Bellows personage Herzog en zijn wild in de rondte gemikte epistels? Denk dan in vredesnaam gauw iets anders.
De brieven van Sylvère en Chris zijn van een hemeltergende dufheid en bekrompenheid. Ze zijn zo saai en langdradig dat het bijna grappig wordt. Maar als gezegd, grappig wordt het dus niet.
Het tweede deel van het boek, als Chris Sylvère verlaten heeft ('In tien jaar tijd had ze zichzelf uitgewist', deze kinderloze 'experimentele filmmaker' die getrouwd is met een man die zich het vuur uit de sloffen schrijft om het object van haar verlangen te overreden om met haar naar bed te gaan), lijkt aanvankelijk iets interessanter te worden, als Chris Kraus het heeft over haar verleden en zodoende in de gelegenheid is om ten aanzien van zichzelf een zekere afstand te nemen en iets bedachtzamer te werk te gaan in haar zelfanalyse en haar relatie met de wereld.
Maar ze laat hem schieten, die kans.
Hoe komt het dat zij alle 'vormen van seks een vorm van vernedering' vindt? Waar ligt het aan dat zij blijkbaar uitsluitend mannen heeft gekend, vóór Sylvère dan, die dingen tegen haar zeiden als 'Ik word alleen opgewonden van je als ik doe alsof je een hoer bent'?
Belangwekkende vragen, maar Kraus weigert halsstarrig ze te stellen - een weigering die principieel is: 'Vrouw zijn betekent nog steeds gevangen zitten in het puur psychologische. Hoe emotieloos of groots de visie op de wereld ook is die een vrouw formuleert, de telescoop wordt omgedraaid en op haar gericht. (...) Lieve Dick, ik wil de wereld niet beperken tot mijn eigen problemen. Daarom moet ik mijn problemen sociaal maken.'
Geen rol van betekenis
'Emotieloos' en 'groots' is de visie van Kraus echter nooit, en het 'sociaal maken' van haar problemen leidt helaas nooit tot iets anders in dit boek dan tot de meest banale, platvloerse conclusies: 'Mannen verpesten inderdaad nog steeds de levens van vrouwen'.
Dat zij er inmiddels toe is overgegaan al haar brieven aan Dick te bezorgen, dat zij als een stalker contact opneemt met zijn collega's om erachter te komen wat hij die of die dag aanhad, en dat ze hem zover drijft dat hij haar 'kwaadaardig en psychotisch' noemt, ziet ze, over verpesten gesproken, voor het gemak hierbij over het hoofd.
Zelden zal een zo doorgedreven poging tot zelf-analyse zo drommels weinig zelfinzicht hebben opgeleverd. De grote boosdoener in dit boek is Dick, maar Dick - in het echte leven cultuurcriticus Dick Hebdige - speelt in wezen geen rol van betekenis, ook niet in de liefdesbrieven die zij hem schrijft. Ook Sylvère betekent niets voor haar, lijkt het. Over haar vader vernemen we dat hij een Jood is die naar een christelijke kerk gaat en graag William S. Burroughs leest, meer niet.
En zo lijkt het dat Kraus voortdurend heel zwaar uithaalt, met van de scherpste spijkers voorziene, hard lederen bokshandschoenen aan de vuisten, naar schaduwen die in het ijle zweven. 'Groots' en 'emotieloos'? Alles waarover dit boek gaat, is het eerste woord uit de titel, en dat dan een keer of vijfenvijftigduizend herhaald.
Ja maar, zal hier en daar mogelijk iemand opwerpen, in dat tweede deel heeft Kraus het toch ook, in brieven die misschien aan de kunstessayistische passages uit À Rebours van Joris-Karl Huysmans doen denken (denk toch in vredesnaam gauw iets anders!), over onderwerpen als schizofrenie, de Guatemalteekse politiek en het werk van Hannah Wilke? Dat klopt, ja, antwoord ik dan. Deze passages behoren dan ook tot de beste van de roman, zij het dan op dezelfde wijze, nietwaar, als waarop het ontbijt voor iemand die alle vormen van seks als een vernedering ervaart het hoogtepunt van een onenightstand is.
Laten wij eens iets erg prettigs doen nu. Laten wij luisteren naar Patti Smith, en naar Loretta Lynn. Laten we Erica Jong lezen, en Camille Paglia. Laten we alles in vraag stellen, en niets als vanzelfsprekend beschouwen, zeker niet wat er ondertussen in de westerse wereld bereikt is en nog moet worden bereikt op het vlak van man-vrouwverhoudingen.
Laten we feministisch zijn, bedoel ik, en bijgevolg sneue onboekjes als I Love Dick onder geen beding met de mantel der liefde bedekken.
Lebowski, 256 p., 19,99 euro, vertaald door Evi Hoste en Anniek Kool.
Sarah Posman
i /un/22 j
Eerste zin Chris Kraus, een negenendertigjarige experimentele filmmaker, en Sylvère Lotringer, een zesenvijftigjarige hoogleraar uit New York, gaan met Dick, een goede kennis van Sylvère, uit eten in een sushibar in Pasadena.
I Love Dick is een slim, grappig en scherp verhaal over de vraag wat het betekent om als vrouw kunstenaar te zijn. Met als vertrekpunt een absurde obsessionele verliefdheid creëert de Amerikaanse schrijfster Chris Kraus een complexe roman waarin een persoonlijk verhaal over liefde en seks wordt gecombineerd met reflecties op kunst, literatuur en de toestand van de wereld.
Alles begint met de plotse verliefdheid van het hoofdpersonage, Chris Kraus, op Dick, een collega van Chris’ man Sylvère. Wat zich ontvouwt, in een briefroman gericht aan Dick, is hoe Chris zich geleidelijk aan losschrijft van zowel Sylvère als Dick. De toon is met veel nadruk persoonlijk: bekentenissen en intieme gedachten worden zonder schroom op papier gezet. Tegelijk stelt het boek de vraag: wat is het persoonlijke? Zelfs een erg persoonlijke ervaring als verliefdheid, toont Kraus, wordt bepaald door grotere, onpersoonlijke structuren. Een van die structuren is gender, de manier waarop wij als maatschappij kijken naar mannen en vrouwen. Door haar verhaal naar het allegorische te tillen, met Sylvère en Dick als mannelijke pool en Chris als vrouwelijke, doet Kraus je nadenken over wat we van mannen en vrouwen verwachten. Ja, ‘Dick’ wordt tegen zijn zin als object neergezet in deze roman uit 1997 – en het was hoog tijd dat iemand een keer de rollen omkeerde. Op een heerlijk slimme manier schopt Kraus tegen schenen. Een boek om mee te lachen, te huilen en goed over na te denken.
*****
Lebowski (originele titel: I Love Dick), 256 blz., € 19,99.
L. Torn
Amerikaanse dagboek- en brievenroman uit 1997 die eerst onopgemerkt bleef. Na een lovende kritiek in ‘The Guardian’ (2006) groeide ‘I love Dick’ uit tot een cultboek onder intellectuelen. Weer tien jaar later lijkt het grote publiek rijp te zijn voor Kraus’ unieke romanconcept, waarin cultuurkritiek en feministische reflecties de boventoon voeren en waarin de lezer vergeefs zoekt naar plot en dialogen. Filmmaakster Chris Kraus (1955) schreef samen met haar echtgenoot Sylvère Lotringer (een literatuurprofessor) tientallen brieven naar ‘Dick’, een Engelse schrijver op wie Kraus obsessief verliefd was geraakt. De (in de roman afgedrukte) brieven werden niet verzonden; ze fungeerden voor Kraus als het enige geschikte medium om haar passie(s) te kanaliseren. De roman is een filosofische spiegelzaal van tekst en metatekst, waarin gezocht wordt naar de betekenis van liefde, kunst en (Joodse) identiteit. In deze autobiografische ontdekkingstocht worden de culturele verschillen tussen man en vrouw onder scherpe, maar ook humorvolle kritiek gesteld. Een boeiend en ook wel moeilijk boek.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.