Erfgoed op de vlucht : Duitse bezetters, Vlaamse meesterwerken, een Waals kasteel
Bert Govaerts
Bert Govaerts (Auteur)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Houtekiet, 2016 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : OVER LITERATUUR-SCHRIJVERS : NEDERLANDS 851.6 CLAES XXL |
Peter Jacobs
il/pr/29 a
Een quizvraag: welke Vlaamse schrijver publiceerde in 1936 stukken in het lijfblad van de SS en werd in 1959 toch nog genomineerd voor de Nobelprijs? Het antwoord is Ernest Claes. De informatie dat een Britse professor de Vlaming voordroeg voor de hoogste literaire eer, is niet opgenomen in Bert Govaerts' verdienstelijke nieuwe biografie van de schrijver van De witte, maar ze zou perfect in de opzet van zijn boek passen. Claes (1885-1968) maakte in zijn carrière een paar keer discutabele politieke keuzes, werd na de Tweede Wereldoorlog vrijgesproken van collaboratie en was op het einde van zijn lange leven, 'in de toegevoegde tijd', nog steeds de geliefde volksschrijver die hij al voor de oorlog was - mede dankzij de pioniers van de Vlaamse televisie en film die zijn werk in zwart-wit op het scherm brachten.
Voor het kijkcijferkanon was vorig jaar geen plaats in de literatuurcanon van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Toch blijft De witte (1920) een unicum. De schelmenstreken van de Zichemse jongen zijn al 126 keer herdrukt, de jongste editie dateert van 2008. Op zich is dat voldoende om een grondig geresearchte biografie te verantwoorden. Een extra 'troef' is dat Claes ook een exponent van de Vlaamse Beweging in woelige tijden is.
Wantoestand
Al op de middelbare school in Herentals ontpopt de boerenzoon Ernest Claes zich tot katholieke flamingant, een evolutie die hand in hand gaat met zijn ontluikend schrijverschap. De roep om de vervlaamsing van de universiteit, de taalwantoestanden in het leger, het krakkemikkige Nederlands in het parlement… - Claes maakt het aan den lijve mee als student, frontsoldaat en krijgsgevangene, en ambtenaar van het Beknopt Verslag in de Kamer, zijn vaste baan tot aan zijn pensioen. Hij flirt tijdens de Grote Oorlog met het activisme, de stroming die niet vies is van de steun van de Duitse bezetter om de Vlaamse verzuchtingen te verwezenlijken. Hij laakt immers de behandeling van de Vlaamse soldaten. Maar dat de onverkozen 'Raad van Vlaanderen' voor de opsplitsing van België met de kanselier in Berlijn onderhandelt, is voor Claes en vele anderen dan weer een brug te ver. Dat werd als 'knechtschap' bestempeld.
In het interbellum wordt Claes een bestsellerauteur en graag geziene gast in Duitsland, maar er zitten ranzige kantjes aan dat succes. Dat zijn vertaler Peter Mertens is, een gevluchte activist, maar ook een nazisympathisant en antisemiet, is toeval. Dat Claes in 1936 meewerkt aan het SS-blad Das Schwarze Korps is al minder onschuldig. Dat hij op een schrijverscongres in Buenos Aires de nazicultuurpolitiek verdedigt, strekt hem niet tot eer. Hitler looft hij omdat hij orde op zaken in Duitsland heeft gesteld, maar hij vindt dat dat model niet meteen kopieerbaar is in Vlaanderen. Van de rechts-radicale Duitsgezinde partij het Vlaamsch Nationaal Verbond wordt hij geheim steunend lid, omdat hij het tijd vindt voor een 'absolute, radikale' boedelscheiding in België, iets dat niet in het programma van de Katholieke Unie staat.
Echt openlijk politiek actief is Claes zelden, en ook collaboreren doet hij niet voluit. De aanslepende oorlog die voor de Duitsers faliekant lijkt uit te draaien, doet hem twijfelen en schipperen, keert hem in zichzelf, maar in 1945 wordt hij toch ter verantwoording geroepen en korte tijd gevangengezet. Hij ontkent alle aantijgingen en wordt uiteindelijk in 1949, na intimiderend en tergend lang wachten, in beroep vrijgesproken. Hij kan in zijn oude dag weer genieten van zijn onverslijtbare status van volkse verteller. Lastige vragen worden hem niet meer gesteld.
Seriewerk
Over de literaire kwaliteiten van Ernest Claes is Govaerts kort en gedecideerd, misschien wat te summier. De kolderieke evergreen De witte lijkt het begin en het einde van Claes' schrijverschap. Een grote roman heeft hij nooit geschreven; hij zit gevangen in zijn Zichems (verkoop)succes en levert doorgaans meer van hetzelfde af. Niet alleen de kritiek, maar ook Claes zelf is zich daarvan bewust. 'Seriewerk', 'plezantigheid', 'onschuldige herberg-aardigheid' zijn vaak terugkerende commentaren - zelfs in De Standaard, de Vlaamse katholieke krant waarvan hij in 1914 een van de 151 stichtende aandeelhouders was.
Maar daar ligt niet de focus van Govaerts' boek, dat 'gewild ouderwets' chronologisch is opgebouwd, en vooral goed research in dagboeken en brieven verraadt, maar iets minder context en analyse biedt. Govaerts houdt afstand van zijn onderwerp en legt vooral zo veel mogelijk feiten op tafel - het boek had trouwens wat minder gedetailleerd gekund.
Veroordelen doet Govaerts uiteindelijk niet, maar hij laat wel zien hoe Ernest Claes zich naargelang van de omstandigheden rebelser of gematigder voordoet dan hij is, en verongelijkt op beschuldigingen reageert. Tot slot blijft de lezer het beeld bij van een man die zijn hele leven in dienst van de Belgische overheid werkte, maar soms anti-parlementaire ideeën spuide, een bewonderaar van het Belgische koningshuis die streefde naar een onafhankelijk Vlaanderen, een man die Hitler nog niet zo kwaad vond, maar de dictatuur geen geschikte staatsvorm voor Vlaanderen achtte, en een schrijver die tot zijn frustratie in de heimatliteratuur vastliep, maar er het commerciële potentieel ten volle van benutte.
Echt sympathiek komt Ernest Claes niet uit Govaerts' biografie. Cultuurhistoricus Sjoerd van Faassen vond in zijn Claes-essay in Verbrande schrijvers van 2009 misschien wel het beste citaat om de auteur te omschrijven: 'Een weifelende, nogal onstandvastige man die niet zeer dapper was'. Het is van advocaat en latere medeoprichter van de Volksunie Frans Van der Elst, die Claes hier vergelijkt met zijn 'rechtlijnige' collega-schrijver en veroordeelde collaborateur Filip De Pillecyn. Claes' vrijspraak werd ook door de rechter in die zin gemotiveerd: 'karakterloosheid' staat er onder meer in het vonnis. Dat is streng, maar na lectuur van Govaerts' boek ben je geneigd het daarmee eens te zijn.
Houtekiet, 510 blz.
De auteur: oud-VRT-journalist en auteur van een biografie van minister van Koloniën Albert De Vleeschauwer.
Het boek: levensverhaal van de Vlaamse volksschrijver en flamingant in woelige tijden Ernest Claes (1885-1968).
ONS OORDEEL: (te) gedetailleerd, maar gepast afstandelijk en revelerend.
drs. Cor Gerritsma
De uit het Vlaamse Zichem (bij Diest) afkomstige Ernest Claes (1885-1968) is voornamelijk voort blijven leven als de schrijver van 'De Witte' (1920), een luchtig volksboek over boerenzoon Lewie Verheyden, dat maar liefst 126 keer herdrukt, in vele talen vertaald, tot musical bewerkt en twee keer verfilmd werd. De vaak met zijn gezondheid tobbende Claes – naast schrijver o.a. ook germanist, ambtenaar, vertaler, journalist, redacteur en politiek activist – was geen groot schrijver, maar in zijn tijd wel heel populair, vooral in Vlaanderen en Duitsland. In zijn goed gedocumenteerde en vlot geschreven biografie legt Govaerts het accent op Claes’ bewogen léven (niet op zijn werk). Hij belicht op heldere, kritische en gedetailleerde wijze vooral de historische, maatschappelijke en politieke aspecten van de tijd waarin Claes – die ‘heel zijn bestaan (...) door mentale bergen en dalen’ (p. 396) ging – leefde. Hij heeft zijn doel bereikt, namelijk ‘het masker van de minzame verteller [Claes] wat weg te trekken’, waardoor ‘een complexe, boeiende man, die zijn weg zocht in het verschrikkelijke woeden van de 20e eeuw’ (p. 12) tevoorschijn komt. Compleet met zwart-witfoto's, literatuuropgave, persoonsnamenregister, bronnen, lijst van gebruikte afkortingen, noten.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.