Liefde
Karl Ove Knausgård
Karl Ove Knausgård (Auteur), Fredrik Ekelund (Auteur), Sofie Maertens (Vertaler), Maud Jenje (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
De Geus, cop. 2016 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 9902 |
Michaël Bellon
ru/eb/19 f
Michaël Bellon
Knausgårds nieuwste had Voetbal kunnen heten, maar in de plaats daarvan heet dit vierhonderd bladzijden tellende voetbalboek Uit & thuis. Omdat het natuurlijk helemaal losstaat van de Mijn strijd-reeks, en omdat het gaat om een boek met brieven die de in Zweden wonende Noor en zijn Zweedse literaire vriend en voetbalmaatje Fredrik Ekelund elkaar stuurden tijdens het wereldkampioenschap voetbal in Brazilië. Zuid-Amerika-kenner Ekelund maakte dat ter plekke mee, terwijl Knausgård de wedstrijden op de sofa in zijn plattelandswoning bekeek. In hun geïmproviseerde, breed uitwaaierende epistels halen de voetbalgekke schrijvers ruimschoots in op alle wedstrijden die ze zagen. Knausgård en Ekelund delen dus hun ontzetting over de iconische duikvlucht van Robin van Persie, de vampierenbeet van Luis Suárez, de aanvalsgolven van de Belgen tegen de VS, en de 7-1 pandoering waarop de Duitsers de Brazilianen trakteerden. Maar ze halen ook al hun oudere voetbalherinneringen op en trappen in Uit & thuis lange ballen naar elkaar over Latijnse exuberantie en de Scandinavische ingetogenheid, over katholieke gulzigheid en de protestantse ontbering, over Brazilië en Argentinië, over de schrijver die leeft en reist en de schrijver die thuisblijft en fantaseert, over het avontuurlijke en het huiselijke, over het globale en het lokale.
In Mijn strijd was al duidelijk dat Knausgård een liefhebber is van het spelletje. Vooral in het derde deel Zoon gaat het geregeld over de wedstrijdjes die de jonge Karl Ove speelde in zijn wijk, en bij zijn plaatselijke club met de omineuze naam 'Trauma'. Knausgård betreurt vandaag dat hij het trainingspak met de naam van de club op de rug niet heeft bijgehouden. Verschillende van de voetbalherinneringen uit Zoon, die hij ook in Uit & thuis nog eens oprakelt, zijn namelijk tegelijk jeugdtrauma's. Zoals die verjaardag waarop hij in plaats van het shirtje van Liverpool dat hij had gevraagd, het blauwe tenue van stadsrivaal Everton kreeg. 'Een geval van bad parenting' noemt Knausgård dat vandaag, maar in de anekdote schemert duidelijk de kwaadaardige nalatigheid van zijn vader en de onverdraaglijke lichtzinnigheid van zijn moeder door.
Er was ook dat moment waarop Liverpool Knausgård met zijn eigen karakter confronteerde. Terwijl jongetjes normaal de acties van hun idolen in de gaten houden, bleef bij de jonge Karl Ove immers vooral een psychologische typering van twee Liverpool-legendes hangen. 'Toen ik in een artikel las dat Kevin Keegan extravert was en Kenny Dalglish introvert, realiseerde ik me inderdaad dat ik ook “introvert” was, en dat daar dus zelfs een woord voor bestond. Dat vond ik verschrikkelijk, want ik wilde helemaal niet zo zijn.'
(Voetbal)cynisme
In het laatste deel van Mijn strijd vertelt Knausgård hoe hij zondagavond geregeld naar het Limhamnsfeltet in Malmö trekt voor zijn enige momenten van ontspanning tussen het schrijven en de zorg voor zijn gezin. Het is daar dat hij voor het eerst Fredrik Ekelund ontmoette, de Zweedse schrijver die het ooit tot de junioren van topclub Malmö FF schopte. Samen kwamen ze op het idee voor dit boek. 'In Noorwegen zijn sportboeken door vooraanstaande schrijvers een traditie. Zo heeft de grote Noorse schrijver Dag Solstad samen met Jon Michelet boeken geschreven over alle WK's voetbal van 1982 tot 1998. Tijdens het EK 2008 had ik zelf ook al eens een voetbalblog bijgehouden, wat ik heel fijn vond om te doen. Maar in Zweden is er een veel grotere scheiding tussen literatuur en het dagelijkse leven, waar voetbal deel van uitmaakt. Fredrik is daarop een uitzondering. Bij mijn uitgeverij had ik al zijn boek Sambafotball over de geschiedenis van het Braziliaanse voetbal in het Noors gepubliceerd. Vlak voor het WK in Brazilië zijn we elkaar beginnen schrijven zonder vooraf afgesproken plan.'
Al in zijn eerste brief aan Ekelund - die onvoorwaardelijk het jogo bonito van de Brazilianen aanhangt - onthult Knausgärd dat zijn werktitel voor Mijn strijd lang Argentinië is geweest. Omdat het WK van 1978 in Argentinië Knausgårds eerste betrouwbare tv-herinneringen opleverde. Maar ook omdat Argentinië, samen met Italië, het voetballand is waarmee hij altijd heeft gesympathiseerd. Zo formuleert hij zijn voorkeur aan Ekelund: 'Het zijn traditioneel cynische ploegen, eerder inspelend op de zwakheden van de tegenstander dan uitgaand van hun eigen kracht. Ze doen nooit iets moois om het mooie, behalve als het iets oplevert, en dat raakt iets in mij.' Dat Knausgård in 1978 niets afwist van de dictatuur, dat hij ook nadien nooit naar Argentinië is geweest en het land dus alleen kent van de boeken van Borges en Cortázar, geeft hij vervolgens ootmoedig toe: 'Ik ben er nog nooit geweest, het is maar een droom, een fantasie. Het is het tegenovergestelde van leven, het is niet-leven. Daarom was de werktitel van Mijn strijd lange tijd Argentinië.'
Knausgård kijkt wat verontschuldigend bij het horen zijn eigen citaat. 'Als je bent opgegroeid waar en wanneer ik ben opgegroeid, dan heb je geleerd om niets te doen dat niet onmiddellijk een concreet doel dient, en ook niets waardoor je je te opvallend zou onderscheiden van de anderen. Die protestantse slag is er ook in Noorwegen aan het uitgroeien, maar ik ben nog altijd van dat “niet-leven”. Toen ik Frederik provoceerde door te schrijven dat het boek zou gaan over het leven tegen de dood - Brazilië tegen Argentinië - voelde hij zich natuurlijk een beetje in de val gelokt. Maar ik was vaak beschaamd toen ik zijn brieven uit Brazilië ontving. Omdat ik me door wat hij schreef realiseerde dat ik zomaar wat fantaseerde, terwijl hij met feiten kwam en wist hoe de situatie echt in elkaar zat. Hij is ook erg politiek en vond dus dat hij verantwoording moest afleggen aan de feiten en aan de mensen die hij tegenkwam, terwijl ik gewoon maar wat kon schrijven. Het boek gaat dus ook over het contrast tussen een politieke en een apolitieke mens. Het was een cadeau dat we zo verschillend zijn en toch samen ergens naartoe moesten, en het deed goed om door Fredrik gecorrigeerd te worden. Maar ik zit toch liever achter mijn bureau. Als ik hier nu in België ben is dat omdat het moet voor het werk, want ik ben ik niet zo geïnteresseerd in de echte wereld. Hoe vreselijk dat ook klinkt.'
En die negatieve voetbalopvattingen? 'Tja, Fredrik haat de Argentijnse en Italiaanse geniepigheid en de lepe trucjes, maar op mij oefenen ze een zekere aantrekkingskracht uit. Er zit ook kunst in het doodmaken van een wedstrijd - ook al ziet dat er niet uit.'
Is er misschien ook een verband met de anti-autoritaire instelling die ook de opgroeiende Karl Ove in Mijn strijd kenmerkt? 'Ik denk dat ik er inderdaad toe word aangetrokken de regels te doorbreken. De Britten spelen voetbal altijd eerlijk, en dat is een goede zaak. Maar de oneerlijkheid van de player die meer met zijn brein dan met zijn hart speelt, heeft ook iets.'
Zlatans Zweden
Onvermijdelijk gaat het in Uit & thuis ook over voetbalstereotiepen, nationalisme, identiteit, en de strijd tussen het lokale en globale. 'Zoals ik het zie', schrijft Knausgård, 'schuilt er veel in dat begrippenpaar, het lokale en het mondiale, en de radicale verandering die zich de laatste dertig jaar heeft voltrokken, is ontegenzeggelijk een crisis, in die zin dat we voor iets geheel nieuws staan, iets ongekends.'
Daar voegt hij nu aan toe dat het een onderwerp is waarover hij graag nog meer zou willen schrijven. 'Het blijft me fascineren, omdat het lokale er altijd zal zijn, ook al schijnen we dat te vergeten door onze fixatie op het globale. Ook voetbal draait om het lokale. Je hebt altijd een voorkeur voor de lokale club en voor de jongens uit de streek. Met racisme heeft dat niets te maken, want bij Malmö FF, dat enorm wordt gedragen door de hele stad, spelen allemaal migrantenjongens voor wie Zlatan Ibrahimović het grote voorbeeld is. De biografie Ik, Zlatan van David Lagercrantz is trouwens heel interessant, omdat het een verhaal is van migranten in het Malmö waar ik toen ook woonde. Zlatan was een jongen uit de buitenwijken die bijna nooit in het centrum kwam en ook meer geïnteresseerd was in de Amerikaanse dan in de Zweedse cultuur. Hij was alleen met Zweden verbonden door het voetbal. Een vriend van mij heeft trouwens een theorie over wat er met de nationale staten gaat gebeuren. Hijzelf is compleet ongeïnteresseerd in het nationale team van Zweden. Voor hem telt alleen Malmö, en volgens hem zullen het in de toekomst ook vooral de regio's en steden zijn waar mensen hun identiteit uit halen.'
Misschien moeten we maar gewoon blij zijn dat voetbal de etnocentrische reflexen wat kan kanaliseren, al dringen Ekelund en zijn Braziliaanse vrienden erop aan om ook niet altijd alles te rationaliseren. Sommige zaken, zoals voetbal, zijn gewoon leuk, en we hoeven er niet altijd vanalles achter te zoeken. Knausgård: 'Daar loert het gevaar van schrijven over voetbal, en ik bega wat dat betreft natuurlijk alle fouten die je kunt maken. Is voetbal kunst, is voetbal oorlog? Nee, het is een spelletje dat leuk is om naar te kijken.' En dat we achteraf desnoods lekker nostalgisch kunnen idealiseren. 'Dat is inderdaad het voorrecht. Ik ben erg nostalgisch en heb de neiging alles uit het verleden fantastisch te vinden terwijl ik niet kan appreciëren wat ik nu heb. Maar met voetbal heb je de twee: je kunt je ermee verliezen in het hier en nu, maar ook in het verleden. Als je naar een wedstrijd kijkt, zit je helemaal in het moment, maar ik zal ook altijd nog weten waar ik was en hoe ik me voelde toen Duitsland Brazilië met 7-1 inmaakte.'
En laten we ten slotte ook niet vergeten dat voetballiefhebbers ook veel plezier halen uit de toekomst. Fredrik Ekelund dichtte de Belgen tijdens het WK in Brazilië al een finaleplaats toe, maar Knausgård - fan van Hazard en De Bruyne, maar ook van de iets cynischere maar wel effectieve Fellaini - bleef altijd sceptischer. Wat gebeurt er dan wanneer België in de groepsfase op het komende EK Zweden treft? 'Het team heeft me toch weer positief verrast in de play-offs tegen Denemarken. Zweden is meer dan Zlatan alleen, maar de Belgen zullen hen verslaan.'
KARL OVE KNAUSGARD & FREDRIK EKELUND
Uit & thuis. Over voetbal, vriendschap en andere zaken van levensbelang.
Vertaald door Maud Jenje en Sofie Maertens, 390 blz., 19,59 €.
Michaël Bellon ■
L. van der Hulst
De Noorse schrijver Karl Ove Knausgård (1968) en de Zweed Frederik Ekelund (1953) zijn beiden voetbalfans. Tijdens de wereldkampioenschappen voetbal in 2014 correspondeerden zij met elkaar. Ekelund vanuit Brazilië, Knausgård bleef thuis. Het contrast werkt goed, Ekelund dompelt zich in kroegen onder tussen de Braziliaanse en andere supporters, terwijl Knausgård vanuit zijn dagelijkse beslommeringen schrijft. Ze becommentariëren de wedstrijden vanuit het perspectief van de liefhebber. Beiden hebben hun voorkeuren voor de deelnemende landen (en zijn zéker geen fan van Nederland en met name Arjen Robben). Knausgård schrijft in de gedetailleerde stijl die zijn veel geroemde romancyclus 'Mijn strijd' karakteriseert. Behalve over de wedstrijden schrijven ze over politiek, literatuur, de maatschappij, hun jeugd en identiteit. Dit maakt het boek veel meer dan een boek over voetbal. De voetballiefhebber herkent het gevoel wekenlang ondergedompeld te zijn in een groot toernooi. De liefhebber van Knausgård zal zijn brute eerlijkheid herkennen. Met alle uitslagen van het WK. Geschikt voor een breed literair publiek en ook interessant voor de voetballiefhebber.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.