De verliefden : roman
Javier Marías
Javier Marías (Auteur), Aline Glastra Van Loon (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Meulenhoff, cop. 2015 |
VOLWASSENEN : ROMANS : MARI |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Meulenhoff, cop. 2015 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 10168 |
Marijke Arijs
ob/kt/09 o
Javier Marías wordt weleens de meest Britse onder de Spaanse schrijvers genoemd, maar zijn jongste speelt resoluut tegen het decor van de Spaanse hoofdstad. Ter gelegenheid van de publicatie vanZo begint het slechte in het Nederlands zochten we hem op in zijn honk in hartje Madrid, waar de auteur zich heeft verschanst tussen boeken en tinnen soldaatjes.
Madrileenser dan uw jongste kan een roman haast niet zijn en toch wordt u in de Britse pers 'an English writer in disguise' genoemd. Hoe verklaart u dat?
'Ik krijg vaak te horen dat mijn boeken wel vertalingen lijken, maar dat vind ik als vertaler juist een compliment. Als ze bedoelen dat ik niet een typische Spaans-folkloristische schrijver ben, dan geef ik hen gelijk, maar hoezo "in disguise"? Vermomd in een andere taal? De taal waarin je schrijft is belangrijk, maar geen hoofdzaak. Ik kan me heel goed een Italiaanse of een Engelse Proust en een Franse T.S. Eliot voorstellen. Joseph Conrad was van Poolse origine en leerde pas Engels op volwassen leeftijd. En Nabokov had zijn hele oeuvre evengoed in het Russisch kunnen schrijven als hij niet in ballingschap was gegaan. De taal waarin je schrijft is secundair.'
Voor uw titels gaat u vaak bij Shakespeare te rade. 'Zo begint het slechte' is een citaat uit 'Hamlet'?
'De zin die meteen vóór deze komt, "I must be cruel only to be kind", is overbekend, zelfs zo dat hij deel uitmaakt van het Engelse taaleigen, maar wat erop volgt, "Thus bad begins and worse remains behind", kent haast niemand. Je treft bij Shakespeare voortdurend zulke verborgen schatten aan. Ik kies zinnen uit die niemand ooit eerder zijn opgevallen en bij wijze van spreken staan te wachten tot ze door mij worden ontdekt. Vaak zijn die citaten ambigu.'
Doorgaans wordt die zin anders begrepen dan uw personages dat doen.
'Mijn personages interpreteren de zin als "the worse is left behind", terwijl exegeten hem vaak uitleggen als "worse awaits behind". Dat bewijst maar weer hoe raadselachtig Shakespeare is. Een zin die vrij eenvoudig lijkt, zoals deze, kan vaak op twee tegengestelde manieren geïnterpreteerd worden. Voor de roman is de interpretatie van de personages de enige die telt. De andere zou in deze context nergens op slaan.'
Wat hebt u toch met Shakespeare?
'Heel wat auteurs lezen de grote schrijvers uit de literatuurgeschiedenis niet graag, omdat dat zo deprimerend is. Als je Shakespeare of Proust leest, krijg je het idee dat jouw werk daarbij in het niet verzinkt, maar mij stimuleert Shakespeare juist. Hij vermeldt talloze dingen terloops, zonder er iets mee te doen, zodat ik word uitgedaagd om het terrein dat hij braak heeft laten liggen te verkennen.'
Terwijl uw stijl veeleer iets proustiaans heeft, met die eindeloze zinnen en die haarfijne psychologische analyses?
'Weet u dat ikOp zoek naar de verloren tijd nooit helemaal heb uitgelezen? Niet dat het me niet boeit, maar Proust is zo lang van stof dat ik mijn lectuur steeds weer moet onderbreken. Na een tijdje moet ik dan helemaal bij het begin beginnen, zodat ik de eerste twee delen nu al drie of vier keer heb gelezen, maar de rest nog nooit. Lange zinnen zijn overigens geen monopolie van Proust. Die heb je ook bij Henry James, William Faulkner en zelfs bij Laurence Sterne, die bekendstaat om zijn uitweidingen. Als twintiger heb ik veel geleerd van mijn vertaling van Tristram Shandy. Het lijkt wel of je tegenwoordig verplicht bent om korte, eenvoudige zinnetjes te gebruiken. Om iets complex uit te leggen heb je vaak een complexe zin nodig.'
Is de stijl belangrijker dan de inhoud?
'Het verhaal, de bespiegelingen, de uitweidingen, het is allemaal even belangrijk. Soms denk ik dat ik romans schrijf zoals dichters poëzie schrijven. Het kan gebeuren dat ik een hele bladzijde overdoe omdat er één woord niet goed zit, maar een echte stilist ben ik niet. In Spanje denken veel mensen dat literatuur synoniem is met mooischrijverij en maniërisme. Mij gaat het meer om het ritme, om het golvende, de muzikaliteit van het proza. Ik constateer dat mijn vertalers dat vaak heel goed weergeven. Ze zeggen me weleens dat ik een aanstekelijke stijl heb. Alsof je je in de andere taal gewoon kunt laten meevoeren op de stroom, alsof er een soort besmetting plaatsvindt.'
De verteller is een jongeman met voyeuristische trekjes. Het sterft van dat soort types in uw werk.
'Eigenlijk is iedereen die romans leest of naar films kijkt een spion, een gluurder of een voyeur, omdat je ongestraft kunt binnenkijken in andermans privéleven. Als je binnendringt in de slaapkamer van Madame Bovary of Anna Karenina, dan ben je in zekere zin een voyeur. Het komt zelden voor dat je de kans krijgt om door het sleutelgat te kijken of aan de deur te luisteren zonder betrapt te worden. Dat verklaart volgens mij het succes van fictie. Fictie maakt het ons ook mogelijk om iets te vertellen zonder dat iemand het kan tegenspreken. Het is nagenoeg onmogelijk om iets dat waargebeurd is afdoend te vertellen. In het echte leven worden er altijd nuances aangebracht, dingen rechtgezet of weerlegd. Dankzij fictie kan er heel af en toe iets van a tot z worden verteld. Het ligt dan definitief vast.'
Uw jongste roman gaat over leugens en bedrog. Zijn de huwelijksperikelen van uw personages een weerspiegeling van de collectieve problemen van Spanje na de dood van Franco?
'Het is geen politieke roman, maar je kunt wel een paar parallellen trekken tussen hun huwelijksleven en de toestand in Spanje op dat cruciale moment in zijn geschiedenis. Aan het einde van de dictatuur en het begin van de democratie kwam er een algemene amnestie voor alles wat er tijdens de burgeroorlog en de Francotijd was gebeurd. Het gaat erom hoe de personages dat ervaren.'
Was die amnestie een goede zaak, of heeft men zo het collectieve geheugen gewist en de geschiedenis vervalst?
'Het was een goede zaak om niemand voor de rechtbank te slepen en de blik op de toekomst te richten. Zo werd voorkomen dat er afrekeningen kwamen en kon het land zich normaliseren. De keerzijde van die maatregel, die op zich ongetwijfeld verstandig was, is dat er niet meer over het verleden kon worden gepraat. Enkele mensen die onder Franco de beest hadden uitgehangen, maakten daar misbruik van en beweerden plots dat ze altijd voorbeeldige antifranquisten waren geweest.'
Hoe komt het dat iedereen dat zomaar slikte, links voorop?
'In 1999 heb ik een artikel geschreven over intellectuelen van wie ik wist dat ze fout waren geweest en die zich daarna hadden voorgedaan als voorbeeldige democraten. Na de publicatie werd ik van alle kanten aangevallen. Niet alleen door rechts, wat min of meer te verwachten was, maar ook door links. Iedereen was boos omdat ik die oude koeien uit de sloot haalde. Die mensen hadden in de ergste jaren van de dictatuur met Franco gecollaboreerd, maar waren in de jaren 60 overgelopen naar het andere kamp. Vanaf dat moment zag links hen als een van hen en beschouwde het iedere poging om hun verleden op te rakelen als een aanval op hun partij.'
Namen noemt u niet?
'Nee, maar sommigen zijn perfect herkenbaar. Een bekende filosoof die in de roman vermeld wordt, had in de jaren 40 een boek gepubliceerd waarin de republikeinen gepeupel werden genoemd. Hij was zo cynisch om dat boek jaren later opnieuw uit te geven, nadat alle Francogezinde zinnen eruit waren geschrapt, maar iedereen kan de oude editie er gewoon op naslaan. Een beroemde schrijver verklaarde in een interview dat hij in het leger van Franco had gevochten omdat de Burgeroorlog hem had verrast in Galicië, dat in de franquistische zone lag. Als hij toen in Madrid had gezeten, zou hij aan de republikeinse zijde hebben gevochten, zei hij. Van mijn vader wist ik dat hij bij het uitbreken van de Burgeroorlog in Madrid zat en alles in het werk had gesteld om zich in Galicië bij het leger van Franco te gaan aansluiten, wat bepaald geen sinecure was.'
Misschien is het soms beter de waarheid niet te kennen?
'Mijn personage, Eduardo Muriel, denkt er zo over. Hij heeft de verteller de opdracht gegeven na te gaan wat er waar is van de geruchten over zijn vriend, dokter Jorge van Vechten, maar wil de waarheid uiteindelijk niet weten, omdat hij zijn vriendschap niet op het spel wil zetten. Die thematiek komt in mijn romans wel vaker voor. Journalisten vragen me dan: "Is dat niet een beetje laf, dat je dat niet wil weten?" Volgens mij is er juist veel moed voor nodig. Tegenwoordig heeft iedereen de bek vol van transparantie. Zelfs van geheime diensten wordt openheid gevraagd. In de roman wordt die houding tot het uiterste doorgetrokken. Het grootste verwijt dat een personage wordt gemaakt, is niet dat het heeft gelogen, maar dat het jaren later de waarheid opbiecht.'
Zijn de gevolgen van de Burgeroorlog tot op heden voelbaar?
'Een burgeroorlog laat sporen na die moeilijk uit te wissen en nog moeilijker te vergeten zijn. Het is volgens mij het ergste wat een land kan overkomen. Ooit zal het net zo lang geleden lijken als de Spaanse Onafhankelijkheidsoorlog, maar voorlopig is dat nog steeds niet het geval.'
Het verglijden van de tijd is niet toevallig een van uw stokpaardjes?
'Ik begrijp niet dat er romanciers bestaan die daar geen belangstelling voor hebben. De roman is de kunstvorm die het meest geschikt is om het daarover te hebben. In mijn boeken zet ik de klok vaak stil. Soms rek ik een scène bladzijdelang op aan de hand van flashbacks en uitweidingen. Het mooiste voorbeeld daarvan staat inJouw gezicht morgen. Een personage staat op het punt iemand het hoofd af te hakken, maar in plaats daarvan volgen er bladzijden en bladzijden met wetenswaardigheden en flashbacks. Een ongeduldige lezer vraagt zich dan waarschijnlijk af: hoe zit het, hakt hij dat hoofd er nu nog af of niet? Ik wil de tijd even lang laten duren als hij in het menselijk geheugen duurt. In het echt duren de dingen niet zo lang als achteraf, wanneer we ze ons herinneren. Soms krijgt de tijd van de tijd niet de tijd om te bestaan en in de literatuur kun je ervoor zorgen dat de tijd de tijd krijgt die hij in het echt nooit krijgt. Als u begrijpt wat ik bedoel, want het is nogal ingewikkeld.'
Marijke Arijs ■
W.H.A. Bulnes-Coenders
De rode draad in deze roman is de kijk op gebeurtenissen uit het verleden, altijd gekleurd door onze persoonlijke observaties. De verteller is de hoofdpersoon Juan de Vere, vriend en vertrouweling van filmregisseur Eduardo Muriel en zijn vrouw Beatriz Noguera. Het ongelukkige huwelijk van zijn vrienden is een raadsel voor hem en hij weet niet welk geheim hierachter schuilgaat. In het bruisende Madrid van 1980 aanschouwt Juan hoe de twee elkaar de vernieling in helpen in hun onevenwichtige leven. Als Beatriz een zelfmoordpoging doet, ziet Juan dat Eduardo toch diep is geraakt. Eduardo vertelt Juan dat aan de vooravond van hun huwelijk Beatriz hem een leugen heeft verteld die zijn leven in een ongewenste richting heeft gestuurd. Schrijver Marías gebruikt talloze intrigerende zijpaden en graaft zich een weg door de menselijke psyche en verhaalt over begeerte, trouw en gewetensbezwaren. Voor de titel van het boek liet Marías zich inspireren door een quote afkomstig uit 'Hamlet' van Shakespeare. Javier Marias (1951) is een van de belangrijkste hedendaagse Spaanse schrijvers. Zijn werk is in vele talen vertaald.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.